Onderstaand artikel schreef ik voor Konfrontatie. Daar is het inmiddels te lezen. Hier nu dus ook.
De COVI-19 pandemie – dat corona-virus aan het werk – maakt inmiddels aan immense aantallen mensenlevens een einde. De teller haalt dit weekend hoogstwaarschijnlijk de 200.000, waarvan alleen al 50.000 in de Verenigde Staten.
De pandemie lijkt in een aantal landen intussen over het hoogtepunt heen: Spanje en Italië melden dalende aantallen nieuwe infecties en ook een gestage neergang in aantallen dagelijkse doden. In China lijkt de uitbraak bedwongen. In Zuid-Korea en Taiwan, waar het virus ook al vroeg opdook, is de ellende in een vroegtijdig stadium onder controle gebracht. Toch staat de corona-pandemie eigenlijk nog maar aan haar begin. In heel veel landen beginnen de aantallen pas de laatste dagen en weken onrustbarend te stijgen. Het is aannemelijk dat de duizenden ziektegevallen in Afrikaanse landen de komende weken zullen uitgroeien tot honderdduizenden, met dodentallen die dan vergelijkbaar omhoog gaan. Zuid-Amerika is al een stuk verder in die macabere richting, net als India, Indonesië en de Filipijnen. Intussen raast de pandemie door de Verenigde Staten, ongehinderd en zelfs gefaciliteerd door een president die vooral bezig is met zijn eigen reputatie. Hem zal de status van Opperste Kwakzalver in ieder geval niet ontgaan.
Er komen bij dit alles niet alleen ongehoord grote aantallen mensen om het leven. Er sneuvelen ook reputaties en vooral illusies. Kapitalistische illusies, wel te verstaan.
Een genadeloos oordeel treft bijvoorbeeld het neoliberalisme, met zijn mantra’s van privatisering en marktwerking. Just-in-time production, uit kostenoverweging opgedrongen aan de gezondheidszorg, betekent ziekenhuizen die mondkapjes en beschermingsmiddelen hebben tot het eind van de week. Dat scheelde voorraadruimte, en dus kosten. Heel leuk, totdat er opeens honderdduizenden mondkapjes per dag nodig zijn. Just in time productie garandeert op dat moment gigantische tekorten, en dus personeel dat onbeschermd coronapatiënten verpleegt om vervolgens zelf ziek te worden en soms dood te gaan. Just in time productie garandeert ook tekorten aan intensive care zodra de behoefte opeens oploopt. Zelfs als er dan snel nieuwe plekken kunnen worden geregeld, dan is er nog niet meteen adequaat personeel. Just in time werkwijze garandeert op deze manier een totaal gebrek aan adequate voorbereiding voor een pandemie als deze – en voor pandemieën als deze wordt jaar na jaar gewaarschuwd. Criminele nalatigheid is het.
Een genadeloos oordeel treft ook de op winst gerichte wijze van voedselvoorziening waarvoor het woord agrobusiness is bedacht. Grootschalige commerciële veehouderij schept broedplaatsen voor virussen. Grootschalige verwoesting van bossen jaagt dieren op drift. Grootschalige verstedelijking brengt grote aantallen mensen in de buurt van die op drift geraakte dieren die virusdragers zijn. Zo krijgen zulke virussen steeds meer gelegenheid om van dier naar ander dier te springen. Grote aantallen van dezelfde diersoort bieden de mogelijkheid voor het virus om snel nieuwe dragers te vinden en flink te muteren, waardoor dodelijke en uiterst besmettelijke varianten ontstaan. Waar dit hele proces zich voordoet in en om grote steden als – in dit geval Wuhan – is het overspringen van zo’n virus naar mensen een kwestie van tijd. Met alle pandemische gevolgen van dien. Elke dag dat we dit systeem van landbouw – gedreven door winstbejag, vormgegeven door natuurverwoesting – laten voortbestaan, is een dag dat onder onze neus nieuwe pandemieën worden uitgebroed.
En laat niemand deze kritiek inperken tot enkel een kritiek op de ‘wet markets’ in China waar wilde dieren gevangen worden gehouden en ter plekke voor consumptie gedood. Ja, zo’n wet market in Wuhan wordt genoemd als plaats waar deze specifieke pandemie begon. Maar zulke wet markets bestaan dus ook in New York. Verder is er reden om aan te nemen dat het virus al onder mensen actief was voor die wet market in Wuhan een rol ging spelen. De herkomst van het virus zou wel eens in een varkensfokkerij gelegen kunnen zijn, ergens niet al te ver van Wuhan, in een regio waar op grote schaal varkens worden gefokt.(1) Welnu, voor dit type varkenshouderij hoef je dus niet naar China. Die hebben we hier in Noord-Brabant dus ook. Wijzen naar China als uitzonderlijk risicogebied wat de oorsprong van pandemische virussen betreft, is dus onzin. Wie de Q-koorts rond Noord-Brabantse geitenfokkerijen een beetje heeft gevolgd -zoals ik zelf volstrekt onvoldoende heb gedaan… – had zoiets kunnen weten.
Een genadeloos oordeel treft vervolgens de kapitalistische globalisering, met haar supersnelle communicatie, niet alleen van berichten maar vooral ook van goederen en mensen. Vliegpassagiers – zakenlieden en toeristen – namen ongemerkt het virus mee. Zo belandde het in een mum van tijd in Iran, Duitsland, en van daar supersnel ook in Italië en de VS. Toen duidelijk werd hoe ver verspreid het virus al was, was de pandemie eigenlijk al een feit, hoewel het aantal gemelde besmettingsgevallen toen nog maar in de enkele tienduizenden liep. Ironisch is hier wel dat landen in Afrika aanvankelijk met vrij geringe aantallen besmettingen hadden te maken: het internationale zaken- en toeristenverkeer tussen China, Europa en de VS is zeer intensief, het internationale zakenverkeer tussen die regio’s enerzijds en veel Afrikaanse landen anderzijds is veel geringer. Dus arriveerde het virus er later. Dit wordt bevestigd als je ziet welke landen al wel snel grotere aantallen corona-besmettingen meldden: Egypte, belangrijk distributiecentrum met haar Suezkanaal en stevige industriële sector, en Zuid-Afrika, eveneens een industrieel en zakelijk centrum van formaat en met vrij intensieve internationale connecties.
Een genadeloos oordeel treft dan opnieuw het neoliberalisme. Afrikaanse en andere regeringen hebben onder druk van internationale kredietinstellingen als het IMF ‘marktwerking’ moeten doorvoeren: bezuinigingen op gezondheidszorg maken daarvan deel. Dat maakte deel uit van het aangeprezen neoliberale beleidsmodel. Nu het virus eenmaal in die landen rondwaart, staat die gezondheidszorg dan ook al gauw op het punt te bezwijken. Als er eenmaal mensen in grotere aantallen ziek worden, dan kom je niet zo heel ver met een enkel COVID-19 behandelcentrum met in totaal 14 bedden, zoals het geval is in de Centraal Afrikaanse Republiek.(1) Geen wonder dat veel Afrikaanse staten bij de allereerste besmettingen meteen met hardhandige, door militairen afgedwongen lockdowns kwamen: alleen door mensen gedwongen thuis te houden en van elkaar te isoleren, konden onderlinge besmettingen maximaal tegengehouden worden. Dat was klaarblijkelijk het idee. Maar hiermee wordt de ene tragedie bestreden door de andere op te wekken: mensen die hun huis niet uit konden, verloren inkomsten, en dus dreigt nu de honger. Wie dan protesterend de straat op gaat uit wanhoop, kan vervolgens door soldaten worden neergeschoten of weggeknuppeld, uit naam van de volksgezondheid. Zo bestrijden regeringen niet alleen het virus, maar ook de bevolking die door het virus wordt bedreigd. Met een adequate gezondheidszorg, inclusief voldoende testcapaciteit voor besmettingsgevallen, zou de greep naar lockdown en repressie een stuk minder vanzelfsprekend zijn geweest. Verantwoordelijk voor die inadequate gezondheidszorg: neoliberale bezuinigingen, afgedwongen door en via het IMF.
Een genadeloos oordeel treft feitelijk ook alle soorten regering, van welke samenstelling dan ook. Linkse of rechtse regeringen, het maakt opmerkelijk weinig uit. In de VS regeert Trump en zijn rechtse republikeinse partij, ter wille van grote bedrijven die bereid zijn honderdduizenden mensen om te laten komen als hun bedrijven maar mogen draaien. Dus duurde het weken voordat er zelfs maar een beetje getest werd, dus bleef serieus beleid uit terwijl de ziekte om zich heen greep. Vervolgens kwamen er lockdown-stappen, maar het was te laat. In Spanje regeert een linkse coalitie. Die deed aanvankelijk ook zo goed als niets en liet grotere samenkomsten ongemoeid. Toen de regering een superstreng lockdownbeleid doorvoerde, was het te laat. In beide landen wordt intussen al gewerkt in de richting van een versoepeling. Je houdt je hart vast, want zo komt er nieuwe ruimte voor nieuwe golven besmettingen. Links of rechts maakt bitter weinig uit, beide soorten regeringen zijn gevangen in de kapitalistische logica: vooral de economie niet storen. Totdat het te laat blijkt, omdat de pandemie precies datgene doet wat men tracht te vermijden door een lockdown uit te stellen: de productie ontregelen. Beide soorten regeringen buigen voor de dogma’s van productie-voor-winst-boven-alles.
Klaarblijkelijk maakt de ideologische en partijpolitieke identiteit van een regering voor het verloop van de pandemie niet heel veel uit. En waar je een enkeling in alternatieve kringen nog wel eens zag wijzen op Rusland als land waar corona aanvankelijk nauwelijks doordrong en nog een tijd erna nauwelijks mensenlevens kostte: inmiddels zijn daar 68.622 mensen besmet en 615 sterfgevallen. Bij al deze cijfers zijn korrels zout wel wenselijk: dit zijn officieel gemelde gevallen. Heel veel mensen worden niet als besmet of aan corona overleden geregistreerd.
Er is een groepje landen dat er een beetje gunstig uit springt: Zuid-Korea, Taiwan en Nieuw-Zeeland horen bij die groep. Wat hebben die gemeen? Snel ingrijpen. In het geval van Nieuw-Zeeland: een strenge lockdown, vroegtijdig ingesteld en redelijk goed uitgelegd aan de bevolking. In het geval van Taiwan en Zuid-Korea: grootschalig testen, het isoleren van besmette mensen, en het in kaart brengen van de contacten van iedereen die besmet blijkt, om die ook weer te testen en te isoleren. Zo hou je greep op de verspreiding van het virus en werk je de verspreiding effectief tegen. De cijfers zijn veelzeggend. Zuid-Korea: 10.708 mensen besmet, 240 sterfgevallen. Taiwan: 428 mensen besmet, 6 sterfgevallen. Taiwan telt 23 miljoen inwoners, flink wat meer dan Nederland, waar onder dat kleinere bevolkingsaantal het aantal vastgestelde besmettingen op 35.729 staat en het dodental op 4177. Maar ja, in Nederland vonden ze dat testen niet zo heel erg nodig, en in Nederland was noch de testcapaciteit, noch de voorraad beschermingsmiddelen, noch de IC-capaciteit tijdig op orde gebracht. Just in time, nietwaar?
Waarom reageerden Taiwan en Zuid-Korea alert, waar verder bijna alle regeringen van het beleid een aanfluiting maakten? Het zit niet in de staatsideologie, het zijn gewoon bedrijfsvriendelijke, en in die zin neoliberale regeringen, al kozen Zuid-Koreaanse kiezers onlangs wederom voor een linkse regering, die echter keurig binnen kapitalistische kaders opereert. Het verschil zit ergens anders. In een enkel woord: SARS. Die eerdere corona-epidemie waren mensen niet vergeten. En de gezondheidszorg had daar uit geconcludeerd: dat niet weer! Toen dan ook de eerste tekenen van een nieuw dodelijk corona-virus opdoken, wist men in de gezondheidszorg en onder beleidsmakers wat hen te doen stond: aan de slag! Testen, monitoren en isoleren! Tot nu toe heeft dat gewerkt.
Misschien dat het tijd wordt om hier eens iets van te leren, en te kijken wat daar goed wordt gedaan – met een open oog voor de minder fijne kanten van het beleid want vooral het monitoren va de contacten van besmette mensen is niet vrij van flinke inbreuken op de privacy. Maar in plaats daarvan houdt het beleid in Nederland liever vast aan neoliberale dogma’s, en aan een nationale arrogantie die zo duidelijk aan het daglicht treedt in het Nederlandse begrip ‘intelligente lockdown’. Andere landen hebben een lockdown, in Nederland echter is die nog intelligent ook. De cijfers spreken een andere taal.
Cijfers over aantallen per land baseer ik op de kaart waar het dagelijkse NOS-liveblog over corona naar verwijst. Dat kaartje heb ik gecheckt op 24 april 2020.
Noten:
1 Voor wat het waard is, zie ‘New research suggests industrial livestock, not wet markets, might be origin of Covid-19’, GRAIN, 30 maart 2020. GRAIN is, naar eigen zeggen,’een kleine internationale non-profit organisatie die werkt om kleine boeren en sociale bewegingen te ondersteunen in hun strijd voor door de gemeenschap gecontroleerde en op biodiversiteit gebaseerde voedselsystemen’.
2 Jack Losh, ‘In Central Africa, a colossal struggle against Covid-19’, Aljazeera, 22 april 2020
Peter Storm
– Ook verschenen bij: PeterStormt
