Bosbranden. Duizenden bosbranden. In Californië moesten honderdduizenden mensen op de vlucht slaan. In het Noordpoolgebied brandde eind augustus 4 miljoen hectare op. Dat leverde een aswolk op ter grootte van de Europese Unie. In Australië ging 11 miljoen hectare in vlammen op. Een gebied drie keer zo groot als België van enkel vlammen, rook en verkoolde kangoeroes. Dit zijn geen overdreven voorspellingen van doemdenkers. Dit is hoe klimaatopwarming van 1 graad Celsius er vandaag uitziet. Met het huidige beleid zijn we op weg naar een opwarming van 4 graden Celsius. De situatie dreigt oncontroleerbaar te worden. Extreme hitte zorgt voor meer bosbranden. Dat zorgt er voor dat er minder CO2 wordt opgenomen en het broeikaseffect dat de klimaatverandering veroorzaakt, verder versterkt.
Sums up 2020 thus far.
? Josh Edelson#CaliforniaWildFire #Covid19 pic.twitter.com/WJrqSAZY2u
— Nikki Roach, PhD (@niksroach) August 23, 2020
Bovendien verdwijnt de natuurlijke leefomgeving van tal van wilde dieren. Heel veel dieren sterven uit. Andere dieren, zoals vleermuizen die vaak drager zijn van vele virussen, komen vaker in contact met de mens. Tegelijkertijd verdwijnt met de afname van de biodiversiteit een natuurlijke barrière voor de verspreiding van virussen. In Brazilië worden bosbranden massaal aangestoken om plaats te maken voor industriële landbouw. Het daar in kleine ruimtes bij elkaar zetten van dieren met een lage genetische diversiteit creëert de ideale omgeving voor de verspreiding van virussen. “Je kan gewoon geen beter systeem bedenken om dodelijke ziektes te kweken”, aldus evolutionair bioloog Rob Wallace.
De coronacrisis is geen alleenstaande toevalligheid. Het is een onderdeel van een diepe ecologische crisis. Voor die crisis is geen vaccin. “De mens ‘leeft van de natuur’”, zo schrijft Marx in de Parijse Manuscripten, “betekent: de natuur is zijn lichaam, waarmee hij in voortdurende wisselwerking moet blijven om niet te sterven. Dat het fysieke en geestelijke leven van de mens in wisselwerking met de natuur staat, betekent niets anders dan dat de natuur in wisselwerking met zichzelf staat, want de mens is een deel van de natuur.” Vandaag is dat metabolisme, die wisselwerking, ernstig verstoord.
“Samengevat”, schrijft Engels in ‘de rol van arbeid in de overgang van aap tot mens’, “zien we dat de dieren hun omgeving slechts gebruiken en daarmee veranderingen aanbrengen omwille van hun aanwezigheid. De mensen brengen wijzigingen aan die nuttig zijn voor zichzelf, ze beheersen de omgeving. Dat is het essentiële verschil tussen de mens en andere dieren, en eens te meer is het de arbeid die leidt tot dit verschil. We moeten echter niet overdrijven als we het hebben over de menselijke overwinningen op de natuur. Voor elke overwinning neemt de natuur wraak. Iedere overwinning, en dat klopt, leidt aanvankelijk tot de resultaten die we verwacht hadden, maar daarna heeft het soms erg verschillende onvoorziene gevolgen die maar al te vaak het eerste resultaat teniet doen.
De woorden van Engels zijn actueler dan ooit. Het coronavirus geeft ons vandaag een idee van welke weerslag de onvoorziene gevolgen van onze omvorming van de natuur kunnen hebben. De gevolgen van de klimaatverandering die op ons afkomt dreigen eeuwenlange vooruitgang teniet te doen. Ons economisch systeem is in oorlog met de planeet. “Wat het klimaat nodig heeft om instorting te voorkomen, is de inkrimping van het menselijk gebruik van grondstoffen”, schrijft Naomi Klein in haar boek This Changes Everything. “Wat ons economische model vereist om instorting te vermijden, is onbelemmerde expansie. Er kan maar één stel regels worden veranderd en dat zijn niet de wetten van de natuur.”
“Het kapitalisme”, schrijft Jaap Tielbeke in zijn boek Een beter milieu begint niet bij jezelf, “is niet enkel een economisch model, maar een systeem dat onze verhouding tot de natuur organiseert. Vanuit de kapitalistische bril is de natuur een voorraadkast met grondstoffen die de rijksten der aarde naar hartenlust mogen plunderen.” De concurrentie dwingt bedrijven in het kapitalisme om enkel rekening te houden met hoeveel iets kost en wat het kan opleveren. De natuur kan geld opleveren, maar kost niets. Dat maakt het beschermen van de natuur op een fundamenteel niveau incompatibel met de wetten van de markt. “Een CEO die zou besluiten om niet langer te mikken op groei, wordt ontslagen”, schrijft Ludo De Witte in zijn boek Als de laatste boom geveld is eten we ons geld wel op. “Of de aandeelhouders verplaatsen hun kapitaal naar andere, lucratievere activiteiten. De marktwerking laat hen geen keuze: de accumulatiedwang zit in het DNA van de economie ingebakken.”
Ons huis staat in brand. Letterlijk. Ons huis staat in brand en men bespaart op de blussers en geeft subsidies aan zij die de brand hebben aangestoken. Brandweermannen die hun leven riskeren werken in Australië vrijwillig, voor niets. Lekker goedkoop voor de overheid. We moeten allemaal besparen, weet je wel. Ondertussen hebben diezelfde overheden jaarlijks wel meer dan 400 miljard aan subsidies voor fossiele brandstoffen op overschot. Zuurstof voor de economie noemen ze dat. Wat zuurstof is voor het kapitaal doet de bevolking stikken. Opnieuw: letterlijk. Klimaatstrijd is ook klassenstrijd. Terwijl de 10 procent rijkste aardbewoners verantwoordelijk is voor de helft van alle uitstoot, zijn het wereldwijd de armste delen van de bevolking die het hardst getroffen worden door droogte, tsunami’s en andere natuurrampen. Net zoals de verschillende crisissen die waar we vandaag mee te maken hebben verbonden zijn en elkaar versterken, kunnen ook de verschillende verzetsbewegingen die daaruit voortkomen elkaar versterken.
Het lijkt vandaag makkelijker om het einde van de wereld in te beelden dan het einde van het kapitalisme. Maar nu is niet de tijd om te accepteren wat je zogenaamd niet kan veranderen. Nu is de tijd om te veranderen wat je niet kunt accepteren. We hebben nood aan verbeeldingskracht. Aan oplossingen die tegemoet komen aan de problemen waarmee we geconfronteerd worden. Want het is waanzin te geloven dat we dit gaan oplossen door autorijden 5 eurocent duurder te maken. Wat nodig is, is een einde aan de ongebreidelde chaos en concurrentie. We hebben nood aan een ander economisch systeem, een ander politiek systeem, een andere manier van denken. Radicaal is het nieuwe realistisch. Neen, het is niet gemakkelijk om tegen de belangen van het grote geld in te gaan. Maar het is onze enige weg vooruit. Naar een samenleving waar we op een democratische manier de stofwisseling tussen mens en natuur plannen. Een samenleving waar onze noden centraal staan, niet de winst.
– door Seppe De Meulder, oorspronkelijk verschenen bij De Wereld Morgen
Uitgelichte afbeelding: Foto: Jeff Turner, Wikimedia Commons, CC BY 2.0
