Vorige maand publiceerde socialisme.nu een uitvoerig verslag van het debat tussen cultuurfilosoof Rob Riemen en Maina van der Zwan van de IS, over de vraag of de PVV een fascistische partij is en hoe we haar kunnen bestrijden. Hajo G. Meyer (1924), politiek activist en overlevende van Auschwitz, reageert met een ingezonden stuk.
Het was een goed idee van jullie om Rob Riemen zo uitvoerig aan het woord te laten. Uiteraard had ik zijn boekje een tijd geleden gelezen, maar bij het herlezen nu, in jullie blad, viel me op, dat de wezenlijke vraag niet is of Wilders en zijn beweging fascistisch genoemd kunnen worden.
Nee, naar mijn mening dient de wezenlijke vraag te zijn, vertegenwoordigt deze man met zijn beweging het ‘radicale kwaad’? Om die vraag te kunnen beantwoorden moeten we natuurlijk eerst nagaan wat het radicale kwaad eigenlijk is.
Hannah Arendt heeft deze vraag in 1951 trachten te beantwoorden in haar boek The Origins of Totalitarianism. Zo kort na de oorlog en na het nieuws over de industriële massamoorden op de Joden en Roma kwam zij tot de naar mijn mening foute conclusie dat de industriële massamoord in Auschwitz en andere vernietigingskampen identiek was met het radicale kwaad.
Wat zij volgens mij hierbij over het hoofd zag, was dat zonder uitvoerige voorbereiding die hele mensenvernietigingsindustrie niet op gang had kunnen komen. Deze industrie was inderdaad een gevolg van het radicale kwaad dat aan de totstandkoming van deze industrie vooraf moest gaan.
De wortel voor het radicale kwaad wordt op dat moment in een samenleving geplant als een groep in deze samenleving het denken in wij versus zij invoert. Ik denk dat elke genocide in de geschiedenis op deze wijze begonnen is. Uiteraard volgt hieruit niet dat het denken dat het onderscheid tussen wij en zij hanteert noodzakelijkerwijs tot genocide moet leiden. Genocide kan soms wel het uiterste gevolg van dat denken zijn.
Het eerste gevolg van het onderscheid in denken tussen wij en zij is een ontmenselijking van de individuen in de zij-groep. Want iemand die de splitsing in wij en zij eenmaal heeft geïnternaliseerd, kan de unieke individuele menselijkheid van een bepaald persoon uit de zij-groep niet langer zien. Zij/Hij ziet haar/hem uitsluitend als een lid van de minderwaardig geachte groep en niet langer als menselijk individu.
Wat echter de meesten die dit stadium van ontmenselijking van de ander hebben bereikt niet beseffen, is dat ze hierdoor zelf – op zijn minst voor een deel – ontmenselijkt zijn. Ik durf dat zo te formuleren op grond van het volgende.
Ethologen, die het gedrag van dieren bestuderen, hebben gevonden dat op zijn minst alle primaten, waartoe de mens als de meest ontwikkelde soort eveneens behoort, ten opzichte van hun soortgenoten empathie, dus medegevoel, vertonen. Hersenwetenschappers weten zelfs waar het empathiecentrum in de hersenen is gelokaliseerd. Om nu in staat te zijn om iemand uit de zij-groep niet langer als volwaardig menselijk individu te zien, en haar (hem) op die wijze – tenminste gedeeltelijk – te ontmenselijken, moeten door hersenspoeling de empathiegevoelens, die van nature bij de mens voorhanden zijn, voor een deel uitgeschakeld worden.
In dictaturen en sterk gemilitariseerde staten gebeurt dit vanaf de kleuterschool tot en met de militaire dienst, door opvoeders dus. In sterk door het geloof bepaalde landen speelt uiteraard de religieuze organisatie een grote rol.
In een samenleving als de onze spelen helaas de media een belangrijke rol door de grote en bijna dagelijkse aandacht die ze aan de hierom vragende Wilders en zijn secondanten menen te moeten geven.
Onderzoeker Hendrik Gommer, werkzaam aan de Universiteit van Tilburg, schreef onlangs in de NRC de door mij bepaald als steun ervaren woorden: ‘Telkens als “vreemden” als minderwaardig worden afgespiegeld – een emotie stammend uit de oertijd van de mensheid – slaat de vreemdelingenangst om in vreemdelingenhaat (…) Het is een kleine stap van “Polen nemen ons werk af” naar “dood aan de Polen”.’
Hij concludeert: ‘De evolutie heeft mensen behalve primaire emoties ook grote hersenen gegeven. Laten we deze hersenen vooral blijven gebruiken in het belang van onszelf en ons nageslacht.’
Ikzelf ben niet voldoende politicus noch voldoende psycholoog om met enig gezag te kunnen zeggen wat je dus met Wilders en zijn mensen moet doen: ze doodzwijgen of laten zien hoe diepgaand gevaarlijk ze zijn.
Dit stuk laat zien dat ik op emotionele gronden voor de laatste optie heb gekozen. Ik hoop dat niet veel van mijn vrienden nu zeggen dat ik hiermee een totaal verkeerde beslissing heb genomen.
Op het Marxisme Festival zondag 20 mei spreekt Ineke van der Valk over ‘Islamofobie en de strijd tegen racisme’. Lees hier een interview met haar: ‘Islamofobie heeft overeenkomsten met vooroorlogs antisemitisme’
Dit stuk is eerder verschenen op de website van socialisme.nu
De laatste optie is de beste. Niet voor de aanhangers ervan – die zijn voorbij elke redding – maar voor degenen die menen dat samenwerking ermee best een redelijke optie is.
Rob Riemen heeft het eigenlijk vrijwel niet over Wilders, hij is vooral geïnteresseerd in de massamens die de voedingsbodem vormt voor types als Wilders. Toen ik zag dat Maina van der Zwan het toch weer dáárover wilde hebben, heb ik het filmpje niet eens afgekeken. Hajo Meyer lijkt, zo proef ik uit dit stukje, van der Zwan en de IS-ers weer terug op het spoor te willen krijgen.
Eh, tja. Alle zoogdieren hebben grote hersenen, en de hoger ontwikkelde zoogdieren hebben ook nog een neocortex. Denken doe je toch echt met je neocortex.
Wat Gommer zegt (zie hier het origineel: http://www.hendrikgommer.com/artikelen/eigen%20emoties%20eerst%20v2.pdf), dat de meeste mensen emotioneel meeleven met de gevoelens van anderen, maar dat sommigen dat vermogen niet hebben t.a.v. ‘vreemden’, is verder heel waar & relevant natuurlijk. Hij denkt dat het evolutionair gevormd is (ik zou eerder geneigd zijn het als een socialisatieproces te zien) – oeremoties die we “allemaal wel een beetje” hebben – en dat is geen optimistische gedachte. Daar ligt dus kennelijk godzijdank vaak een laagje overheen dat daar een rem op zet – de cortex dus, niet de grote hersenen. Maar die krijgt van Gommer geen enkele lof toegewoven.
Ik zeur daar zo over door omdat hier en daar het misverstand ontstaan is dat de empathie zetelt in het zenuwcentrum van onze grijze massa, de amygdala. Die verzamelen alle indrukken met een emotionele lading (vechten of vluchten, maar ook begeerte) en speelt die door naar het bewuste. De angst voor vreemden waar Gommer het over heeft, zit daar. Maar zouden we iemand met een sterk actieve amygdala dan ‘empathisch’ noemen? Nee, niet echt hè. Het is alleen wèl zo dat bij sociopaten de amygdala inactief is, en die zijn inderdaad steenkoud. En zo iemand zou Wilders best wel eens kunnen zijn – iemand waarbij er geen lampjes gaan flikkeren in de grote hersenen. Maar zijn volgelingen zijn juist van het andere, emotionele type.
Dus waarom zoekt Hajo Meyer zijn heil niet gewoon bij de Frankfurter Schule (Adorno) – of bij Sigmund Freud, Wilhelm Reich (“Mass Psychology of Fascism”) en de andere freudo-marxisten – de autoritaire persoonlijkheid (http://en.wikipedia.org/wiki/Authoritarian_personality)? Da’s in feite hetzelfde verhaal als met die hersenen, maar dan anders. Mensen met een streng geweten (streng opgevoed, angstig) hebben de neiging om een charismatisch leider te volgen, omdat die hun angst wegneemt. De verboden driften krijgen vrij spel, als het ware. De remedie? Meer bewustwording en minder autoritaire disciplinering. Wat het laatste betreft: daar speelt de bureaucratie een niet geringe rol in. Maar daar heeft Hannah Arendt dacht ik ook wat over geschreven.
Het radicale kwaad komt tot uiting in tijden van economische tegenspoed. In Griekenland worden gekleurde
mensen in mekaar geslagen door de zich zo noemende politieke groepering ” de gouden dageraad ”
In ons eigen land is het wilders, die welleswaar nog niet openlijk knokploegen organiseert, maar wel door zijn
hetze tegen over Moslims hetzelfde doet dan wat hitler deed tegen joden. hitler kwam ook aan de macht in
een tijd van crisis. In NL is de sfeer aanwezig, gemaakt door wilders van vreemdelingen haat. Alleen de crisis
in NL is gelukkig nog niet zo diep dan in Griekenland.
Nederland kent al sinds decennia gewelddadige knokploegen, krakers genaamd. Deze zijn zeer zichtbaar in de grote steden en de media, dus het is duidelijk geen kwestie van ‘wachten op knokploegen’ die er al zijn.
Binnen de genoemde groep ‘knokken’ vooral de zwart-geuniformeerden van het ‘zwarte blok’. De groepen overlappen deels met allerlei zogenaamde anti-fascistische/anti-racistische actiegroepen. Gelukkig lijken al die groepen door de AIVD goed in de gaten te worden gehouden.
Belangrijk in het verhaal is het onderscheid tussen de wij- en zij-groep. Altijd heb je in een maatschappij wij- en zij-groepen. Denk aan Ajax-supporters versus Feyenoord-supporters. Dat verschil levert somtijds rellen op, maar is binnen te perken te houden.
Om op grote schaal mensen bedreigende situaties te voorkomen, is het essentieel te wijzen op het belang van de mensenrechten, in concreto het Europees verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM). Godsdienstvrijheid hoort daar onder andere toe. Wilders heeft daar natuurlijk geen boodschap aan. Maar ook een figuur als Stef Blok is uiterst gevaarlijk. Hij heeft al een paar keer geprobeerd het EVRM te breidelen (https://krapuul.nl/nieuws/33032/vvd-europees-hof-moet-de-kop-ingedrukt-worden/).
@4 tja , over je NVU vriendjes maak jij je , net als de AIVD , natuurlijk niet druk ….
Hoeveel mensen steunen en stemmen op de radicale kwaad?