Onderstaand stuk is geschreven voor Konfrontatie. Daar is het artikel ook al te lezen.
Afgelopen zondag vond een korte, doch griezelige demonstratie plaats. Tussen de 300 en de 400 mensen protesteerden, en de leuzen waren veelzeggend. ‘Geen 1,5 meter’, zo viel er te lezen aan de ene flank van het kopspandoek. Kennelijk was het een protest tegen de corona-maatregelen, zoals we er al meer hebben gezien. Aan de andere kant van het kopspandoek lazen we: ‘110 % anti-antifa’. En midden op het spandoek: ‘ All Lives Matter’.(1)
Samen laten deze leus zien dat het hier een protest met fascistisch doel en strekking betreft. ‘All Lives matter’ is de kreet die racisten aanheffen tegenover ‘Black Lives Matter’ de leus en beweging tegen racistisch politiegeweld en ander institutioneel racisme, in de VS en ook in Nederland. Met ‘All Lives Matter’ trekken mensen de noodzakelijke aandacht voor zwarte, door racisme bedreigde levens, in twijfel. Zeggen dat alle levens er toe doen, als juist zwarte levens extra gevaar lopen, is dat extra gevaar, het racisme, wegwuiven en ontkennen. Dit is een als gelijkheidskreet vermomde strijdkreet tegen antiracisme, en dus impliciet een pro-racistische kreet.
Nog duidelijker zien we de fascistische strekking in de leus ‘110 % tegen Antifa’. Immers, Antifa is in de kern niets anders dan een afkorting van antifascisme, bestrijding van het fascisme dus. Doorgaans wordt Antifa gebruikt om de militante vormen van antifascistische strijd mee aan te duiden. Deze demonstranten zijn dus, blijkens hun leus, tegenstander van de strijd tegen fascisme, in ieder geval als die strijd ook maar een zekere felheid kent. Tegen antifascisme zijn betekent: fascisme en fascisten in bescherming nemen. Anti-Antifa is eigenlijk Pro-Fa, steun aan het fascisme. Deze leus maakt van de betoging een ‘pro-fascisme demonstratie’, zoals Pyt van der Galiën dat terecht omschreef op Krapuul.(2)
Maar die derde leus, tegen die anderhalve meter? Wat moeten we daarvan denken? Het leest als een vrijheidskreet, tegen de beperkingen van onze bewegingsvrijheid die ter bestrijding van het coronavirus zijn doorgevoerd. Mensen willen die beperkingen niet, ze willen hun vrijheid terug. Maar is het niet een beetje verdacht dat juist uiterst-rechtse lui doe tegen Black Lives Matter en tegen antifascistische acties ageren, zich als vrijheidsliefhebbers profileren? Zouden mensen die overwegen aan protesten en petities ‘Tegen de lockdown’ en dergelijke mee te doen, misschien even goed willen kijken in welk extreem-rechts vaarwater ze maar al te makkelijk terechtkomen?
Ik weet het: het feit dat ook fascisten een thema oppikken en ermee aan de haal gaan, is op zichzelf geen bewijs dat het thema zelf besmet is. Ook sommige fascisten waren in 2003 tegen de Brits-Amerikaanse aanval op Irak. Dat was voor antifascisten natuurlijk geen reden om die aanval dan maar goed te keuren. Maar met het thema ‘tegen de lockdown’ is meer aan de hand. Er zijn verbanden tussen die leus, en de fascistische strevingen van te velen die deze leus hanteren als de hunne.
Repressie…
Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar een petitie die zich ook tegen het lockdown-beleid keert: ‘Hef Coronamaatregelen Op’.(3) Ik lees de aanhef. ‘Wij, het Volk van Nederland’. Dus niet: ‘Wij, de ondertekenaars’. Nee, het Volk van Nederland. Het aantal ondertekenaars bedroeg op 17 juni welgeteld 8200. Het Volk van Nederland bestaat dus uit 8200 mensen, zo kunnen wij niet anders dan concluderen. Dat stelt dan wel weer gerust, want een fatsoenlijk mens wil toch niet horen bij dit nationalistische en ook nog eens buitensporig pretentieuze bedenksel? Voor mij is zo’n aanhef op zichzelf al reden om met een petitie als deze niets te maken te willen hebben.
Dan de tekst zelf. De klachten over ‘onaanvaardbare inperking van grondrechten’ kloppen op zichzelf wel. De klacht over ‘ongekend zware repressiemaatregelen’ zijn een beetje overdreven, tenzij men boetes en ruwe aanhoudingen ‘ongekend zware repressie’ vindt. Deelnemers aan protesten tegen de racistische Zwarte Piet-figuur zijn jaar na jaar grover behandeld, met een stuk meer repressie. Heeft het Volk van Nederland, alle 8200 leden daarvan, zich daar net zo druk over gemaakt? Of is de afwijzing van repressie een beetje selectief? Is een ‘inperking van grondrechten’ opeens minder belangrijk als het de grondrechten van antiracisten betreft, die menigmaal met verwijzing naar ‘ordeverstoring’ van hun demonstratierecht op een zichtbare relevante plek hebben moeten afzien? Gaat het dit Volk van Nederland misschien stiekem toch vooral om witte Nederlanders, met name van witte Nederlanders die antifascisme verafschuwen?
Is er dan geen repressieprobleem? Jawel. De overheid hanteert repressie in haar lockdownbeleid. Die repressie is verwerpelijk en ook nog hypocriet, want terwijl chillende jongelui werden beboet, konden slachterijen gewoon open blijven en in besmettingshaarden veranderen. Repressie is voor de gezondheid ook overbodig, mensen kunnen uitstekend voor elkaar en zichzelf zorgen als ze daartoe een eerlijke kans krijgen. Ik vond en vind dat het verstandig was en is om ruim afstand te houden van andere mensen, om je zo min mogelijk in dicht samengepakte groepen te begeven, en zo meer. Daar hebben we dus geen repressief regeringsbeleid voor nodig, alleen goede informatie en adviezen en systematisch aangewakkerde en zelf-georganiseerde solidariteit. De repressie zelf bestrijden we, door zelf onze verantwoordelijkheid te nemen voor onszelf en elkaar – en ons daarbij van de wet zo mogelijk niets aan te trekken.
Van mij mogen dus al die Boa’s die boetes opleggen aan mensen die drie decimeter minder afstand houden dan de voorgeschreven anderhalve meter, onmiddellijk worden ontslagen en voor zover mogelijk omgeschoold tot medewerkers in het nog steeds veel te halfslachtig opgezette contactonderzoek in het kader van het nog steeds veel te slome testbeleid. Maar voor de strijd tegen repressieve maatregelen is deze petitie niet het goede middel. Het idee dat je je vrijheid terug kunt claimen via een ondertekening van een tekst is absurd. Vrijheid oefen je uit, die neem je zelf. Niemand gaat je die geven.
Verder met die petitietekst. Giftig zijn daarin sowieso twee beweringen. De petitie, pardon, het Volk van Nederland, stelt vast ‘dat er geïnspireerd op het Zweedse model wel degelijk een vrijzinnig alternatief mogelijk is’. Misschien is er een vrijzinnig alternatief mogelijk. Maar als dat op het ‘Zweedse model geïnspireerd’ moet zijn, wordt het een alternatief waarmee we uitgeleverd worden aan het virus, met nog meer doden dan er al zijn.
Zelfs Anders Tegnell, epidemioloog en strateeg achter het Zweedse beleid, geeft toe: ‘Er is overduidelijk ruimte voor verbetering. Het zou goed zijn om te weten wat we exact hadden moeten doen om de verspreiding beter tegen te gaan. We moeten in de toekomst nadenken of er een manier is om het aantal doden te verminderen.’(4) Dat lijkt me nogal een understatement, want in Zweden heeft zich een ramp voltrokken. ‘Het aantal doden is met 4.874 groter dan de aantallen van buurlanden Finland (326), Noorwegen (242) en Denemarken (595) bij elkaar opgeteld’.(5) Dat was op 15 juni. Het aantal geregistreerde corona-doden in Zweden is inmiddels de 5000 gepasseerd. Dat is ongeveer net zo veel als in Nederland. Maar Zweden heeft aanzienlijk minder inwoners, dus het aantal coronadoden per miljoen mensen ligt in Zweden nog boven dat helemaal niet lage aantal in Nederland. Een argument voor het ‘Zweedse model’ is daarin niet te vinden.
… en recessie
Een tweede bewering in de petitietekst is nog giftiger. En daar raken we een reden waarom juist extreem-rechts de ‘anti-lockdown’-protesten zo interessant vindt. De petitie, pardon het Volk van Nederland, stelt vast: ‘Dat de maatschappij in een diepe economische crisis wordt gestort met desastreuze gevolgen voor de werkgelegenheid’. Weinigen zullen het feit van die diepe crisis betwisten, en ook de werkloosheid neemt dramatisch toe. Het giftige zit in de suggestie dat de corona-maatregelen hier de oorzaak van zijn. Volgens mij waren mensen allang bezig hun werk zo mogelijk van kantoor naar huis te verplaatsen, het OV te mijden, hun bezoek aan horeca en zieke familieleden maar eventjes flink uit te stellen en dergelijke, voordat de regering haar ‘intelligente lockdown’ – noch intelligent, noch in enige al te serieuze zin een lockdown – begon door te voeren. Waren die maatregelen niet ingevoerd, dan was er een spontaan stilvallen van de economie gevolgd, iets wat dus al op gang aan het komen was. De snelle stijging van het aantal besmettingen, ziekenhuisopnames, IC-opnames en sterfgevallen zou nog meer paniek hebben opgewekt. Herinneren we ons nog dat de regering aanvankelijk de scholen open wilde houden? Omdat veel ouders en docenten dat een doodeng idee vonden en er her en der al scholen dicht gingen, omdat ook de Federatie van Medisch Specialisten zich tegen het openhouden van scholen uitsprak, ging de regering enkele dagen later overstag.(6) Het was het virus, de om zich heen grijpende pandemie, en de angst daarvoor, die de economie ontwrichtte. Hier is het ‘Zweedse model’ trouwens wel weer leerzaam: met veel minder stringente maatregelen, viel ook daar de economie voor een flink deel stil. Niet de lockdown verlamde grotendeels de economische activiteit. Dat deed de pandemie zelf, en de manier waarop mensen daarop begonnen te reageren.
Het opheffen van lockdownbeleid gaat de economie ook niet zomaar doen herleven, zolang mensen nog bang zijn voor een virus dat nog helemaal niet weg is. Dat bleek in de VS. ‘Minstens zes bars in noord- en midden-Florida hebben nu hun sluiting aangekondigd te midden van nieuwe Covid-19-gevallen, die op zondag een piek bereikten’, meldde de Independent op dinsdag 16 juni. ‘Het gezondheidsdepartement van de staat had sindsdien twee dagen bevestigd met meer dan 2000 nieuwe gevallen, waarmee een record gebroken werd dat gevestigd was toen de pandemie in maart begon’. Dat had met het opheffen van de beperkende maatregelen te maken: ‘De aankondiging kwam bijna een week na de tweede fase van heropening die bars, bioscopen en tattoowinkels toestond weer open te gaan met zekere beperkingen…’(7) Dus: lockdown deels afgebouwd, hopla, nieuwe besmettingen, ook in cafés, en dus gaan cafés weer dicht.
Simon Wren-Lewis, een econoom, legt in de Guardian het verband tussen pandemie en recessie uit. ‘Als er geen lockdown was geweest, en de epidemie had ongehinderd kunnen woeden, dan was de omvang van de productiedaling ongeveer net zo groot geweest. De reden is dat in het midden van een pandemie de meeste mensen zullen proberen het virus te vermijden. Dat betekent dat ze het bezoek aan kroegen en restaurants, of van concerten en bioscopen, zullen vermijden (…) veel mensen zullen zo veel mogelijk vrijwillig thuisblijven, hetgeen betekent dat ze minder vervoer zullen benutten en misschien hun kinderen thuis houden.’(8) Daarmee daalt de ‘sociale consumptie’, die een flink deel van de totale consumptie uitmaakt. Minder consumptie is minder vraag is minder afzet is productie-uitval is recessie. Daar komt op zichzelf geen lockdown aan te pas.
Het is de spontane reactie van mensen op een pandemie die leidt tot een recessie. Het lockdownbeleid geeft die spontane reactie vorm, haalt de spontaniteit er uit en dwingt gedrag af dat mensen sowieso al geneigd zijn te doen onder zulke omstandigheden. Zo houdt de staat nog enige greep op een door de pandemie verregaand ontregelde maatschappij. Maar het is niet de lockdown die voor de ontregeling zorgt. Het is de pandemie zelf die dat doet. Je kunt dus vandaag wel die lockdown opheffen, op verzoek van ondernemers en van mensen die niet verder kijken dan de ondernemingsgewijze productie lang is. Zolang de angst niet weg is, zal de economische activiteit echter blijven stagneren, of bij elke nieuwe uitbraak terugvallen zoals nu dus in Florida. Schoppen tegen het lockdownbeleid omdat het zo slecht is voor de economie is dus niet erg gegrond.
Maar het is voor ondernemers en hun supporters wel verleidelijk! Je kunt er de regering mee pushen tot een ondernemersvriendelijker beleid. Je kunt ermee de verlangens van mensen die het virus eng vinden en het besmettingsrisico serieus nemen, wegwuiven als ‘slecht voor de economie’. Je kunt er het valse verhaal dat we moeten kiezen tussen gezondheid en ‘de economie’ mee propageren. Dat valse verhaal is koren op de molen van ondernemersvriendelijk rechts.
Het lijkt allemaal erg op de agrarische protesten vorig jaar tegen het stikstofbeleid, die ook bepaald niet van fascistische smetten vrij waren. Of het nu gezondheid is of milieu: het welzijn van mensen wordt ondergeschikt gemaakt aan ‘de economie’, en die economie wordt gelijkgesteld met het nationale belang. Vandaar dat het Volk van Nederland wordt aangeroepen.
En waar het Volk van Nederland als stijlfiguur verschijnt, daar is het fascisme zelden ver weg. Waar het fascisme verschijnt, blijft van de vrijheid die door anti-lockdown-actievoerders zo wordt aangeprezen, vrij weinig over, behalve waar het ondernemersvrijheid betreft. Die wordt gediend met het soort demonstraties en petities ‘tegen de lockdown’ waar ik het hier over heb. Voor die ondernemersvrijheid wordt dus jouw en mijn vrijheid om zonder al te groot besmettingsgevaar te leven, overboord gemikt. Maar ja, kwetsbare mensen opofferen voor de Nationale Kracht, was dat nu juist niet kenmerkend voor het fascisme in theorie en vooral ook praktijk?
Noten
1 ‘Honderden actievoerders bij betoging in Den Haag tegen coronaregels’, NOS, 14 juni 2020
2 Pyt van der Galiën, ‘Pro-fascisme demonstratie van nazihooligans in Den Haag’, Krapuul, 15 juni 2020
3 -Ab Gietelink/ Café Weltschmerz, ‘Hef Coronamaatregelen Op’, geen datum, eerste ondertekening 28 mei 2020, eerste nieuwsbericht 23 april 2020. Dat Café Weltschmerz is op zich al een nogal rechts blogje.
4 ‘Zweedse coronastrateeg geeft toe: “We hadden meer maatregelen moeten nemen”’, NOS, 3 juni 2020
5 ‘Zweedse premier verdedigt aanpak coronavirus: “te vroeg voor conclusies”’, Nu.nl, 15 juni 2020
Ook verschenen bij: PeterStormt
