Met het boek De shockdoctrine schokte Naomi Klein de goegemeente. Ingrijpende gebeurtenissen als oorlogen, terroristische aanslagen of natuurrampen kunnen maatschappijen ontwrichten. Klein stelde dat deze shocks kansen bieden aan de hegemoniale klassen om hun grip op de samenleving te versterken en aanwezige democratie te kortwieken. Sommige shocks ontstaan toevallig maar vaak zijn ze ook bewust gepland, zoals coups.
Sluwe coup
Premier Boris Johnson heeft in het VK geen coup gepleegd in de zin dat hij gebruik maakte van geweld. Maar het schorsen van het parlement met de bedoeling Brexit door te drukken, omdat het parlement niet genoeg tijd meer heeft zo’n Brexit te blokkeren, komt er op neer dat hij het gangbare democratische proces opzij zet. Weliswaar is ‘prorogation’ (schorsing) van het parlement een normale procedure, maar niet zo’n langdurige van vijf weken tegen de wil in van de Lagerhuisvoorzitter en van een meerderheid van de parlementariërs. Het hoogste Schotse hof heeft de schorsing dan ook onwettig verklaard. De zaak ligt nu voor aan het Britse Hooggerechtshof die daar op 17 september dient.
De schorsing van het parlement maakt deel uit van een sluw plan om Brexit sowieso te forceren. Niet alleen beperkt ‘prorogation’ de tijd van het Lagerhuis om een no-deal-Brexit te voorkomen, maar op het oog getuigt het van daadkracht door Johnson. Die opgevoerde daadkracht is nodig om de Conservatieven weer in de kiezersgunst te krijgen. In de Europese verkiezingen waren Theresa May’s mislukte pogingen tot Brexit afgestraft. De Conservatieven kregen slechts een kwart van de stemmen van Nigel Farage’s Brexit Party. Die partij kreeg 31,7 procent van de stemmen, terwijl de regerende Conservatives 8,7 procent van de stemmen behaalden. Met de poging tot forceren van Brexit levert Johnson echter waar Farage alleen maar kletst. Zo mag de Conservatieve partij de kiezers grotendeels terugverwachten en kan ze de grootste worden. Dat laatste volstaat waarschijnlijk in de komende verkiezingen. In het gemankeerde Britse electorale systeem geldt ‘First Past the Post’, dat wil zeggen dat de grootste partij in een kiesdistrict de afgevaardigde in het Lagerhuis levert. Met de oppositie grotendeels verdeeld over Labour en de Liberaal Democraten volstaat per district een kleine winst van de Conservatieven om een grote parlementaire meerderheid in de wacht te slepen.
Premierschap Johnson
Labour, de grootste oppositiepartij, heeft het uitschrijven van verkiezingen door Johnson vooralsnog voorkomen. Want de Fixed Terms Parliament Act eist dat een tweederde meerderheid van de Lagerhuisleden met tussentijdse verkiezingen instemt. Maar Labour kan nieuwe verkiezingen niet blijven uitstellen. Zo’n ondemocratische, opportunistische manoeuvre zou op termijn electorale zelfmoord betekenen. Bovendien heeft Labourleider Jeremy Corbyn de afgelopen paar jaar steeds aangedrongen op een nieuwe stembusgang. Corbyn zit dus klem. Als alles volgens zijn plan verloopt zou Johnson zijn lang gekoesterde wens van het premierschap kunnen voortzetten.
Het premierschap heb ik genoemd als drijfveer van Johnson in Premier Boris, baron van Münchhausen, kan het VK uit het Brexit-moeras trekken, alleen wist ik toen van de mogelijkheid van een langdurige ‘prorogation’ niet af en nam ik aan dat Boris verkiezingen in het geval van Brexit ongetwijfeld zou verliezen. De gevaren van een economische klap, van de explosieve Ierse grenskwestie en van een Schotse onafhankelijkheid blijven evenwel na een no-deal-Brexit. Maar de eerder genoemde verdeeldheid van de oppositie tussen Labour en de LibDems speelt in Johnsons kaart. De uitslag van een nieuwe stembusgang blijft derhalve ongewis.
De shock van ‘non’
Maar krijgt het VK de tijd om verkiezingen te organiseren voordat een no-deal-Brexit plaatsvindt? In ieder geval heeft het Britse parlement een wet aangenomen die de premier opdraagt bij de EU opnieuw uitstel van Brexit te vragen. Zal de EU doen wat het VK vraagt? De hier gepresenteerde analyse over Johnsons aanzienlijke kansen in de verkiezingen zal men in meerdere Europese hoofdsteden ook kennen. Hoewel de EU handel met het VK zal verliezen na Brexit speelt ook mee dat enkele lidstaten profiteren. Zo zal volgens een onderzoek van New Financial Parijs Londen vervangen als leidend financieel centrum in de EU. En niet geheel toevallig heeft de Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian verklaard: “De EU gaat niet elke drie maanden uitstel geven.” De knoop zal worden doorgehakt op de EU-top van 17-18 oktober. Ik gok op een ‘non’ – zeer bekend ten tijde van het bewind van Charles de Gaulle als president van Frankrijk.
Als Boris Johnsons politieke shocktherapie leidt tot de shock van een no-deal-Brexit, is dat jammer voor de Britten maar zo’n exit schept wel een boel duidelijkheid. Je kunt wel uitchecken uit Hotel California maar de prijs om het daadwerkelijk te verlaten is tot nog toe onbekend. En dan nog: je kunt als buurland niet om de economische macht van de EU heen.
