Omvolking is een beladen term. Ze is door de nazi’s bedacht. Ze veronderstelt een (edel) volk dat door vermenging met andere (mindere) volken langzamerhand zijn identiteit verliest. Puurheid van het volk, daar gaat het om volgens de nazi-ideologie. Centraal staat vanzelfsprekend het begrip volk. Maar wat houdt het begrip eigenlijk in? Er circuleren uiteraard allerlei noties over wat een volk is. De prototypische opvatting veronderstelt een gemeenschappelijke cultuur en een bloedband tussen de leden. Het Joodse volk, waarvan lidmaatschap haast volledig is gebaseerd op maternale overerving, is daarvan het beste voorbeeld. Maar verder? Zo is er het Nederlandse volk dat volgens een simpele duiding bestaat uit mensen die Nederlands spreken. Maar waarom horen Vlamingen niet bij het Nederlandse volk? En Surinamers niet te vergeten?
Conferentie van Parijs
In de praktijk hebben we het meest te maken met de duiding van het volk door het volkenrecht. Na WO-I is er op de Conferentie van Parijs – bekend van de Vrede van Versailles – besloten dat volken recht op zelfbeschikking hebben. Het besluit was de uitkomst van een politiek gevecht. In zijn veertien punten benoemde de toenmalige president van de VS Woodrow Wilson zelfbeschikking als een belangrijk doel om vrede te bewaren na WO-I. Verliezers van de Eerste Wereldoorlog kregen daarmee een rekening gepresenteerd. De Oostenrijk-Hongaarse en Ottomaanse rijken fragmenteerden, Ruslands Baltische territoria werden nieuwe staten en Elzas-Lotharingen zou weer tot Frankrijk behoren. Deze politieke afrekening was gebaseerd op het principe dat afscheiding van een bevolkingsgroep van zijn moederstaat in laatste instantie gerechtvaardigd is als een bevolkingsgroep wordt onderdrukt of als de regering van de moederstaat de belangen van de bevolkingsgroep niet legitiem representeert. Bevolkingsgroepen kunnen met andere woorden zelf besluiten dat ze een volk zijn en recht op zelfbeschikking hebben, maar de formele erkenning van hun zaak hangt af van de internationale politieke machtsverhoudingen. Zo werd in Kosovo in 2008 de onafhankelijkheid uitgeroepen en die is vooralsnog erkend door 98 van de 193 leden van de Verenigde Naties. Daarentegen is het streven naar een Catalaanse onafhankelijkheid tot falen gedoemd. Catalonië krijgt van de EU geen groen licht voor zelfbeschikking.
Allochtonen
Deze uitweiding over zelfbeschikking dient slechts ter illustratie van de politieke inkleuring van het idee van volk. Naast deze politieke opvatting is er ook een meer subjectieve gewaarwording. Voor de meeste Nederlanders geldt dat ze in Nederland zijn opgegroeid met Nederlandse ouders en een Nederlands paspoort hebben (kunnen verkrijgen). Maar dit is dus niet op iedereen van toepassing. Allochtonen (1e en 2e generatie) maken circa een kwart van de Nederlandse bevolking uit – 11 procent van de bevolking is eerstegeneratieallochtoon. Na twee generaties zijn deze nieuwkomers allochtoon af. Niet iedereen van deze 25 procent allochtonen is of wordt Nederlander. Toch heeft ondanks deze veranderde samenstelling zo’n 94 procent van de bevolking de Nederlandse nationaliteit.
Globalisering
Wat voor de verandering in Nederland geldt, is ook van toepassing op tal van andere gelijkaardige landen. De volken van (West-)Europese natiestaten lijken niet meer op die ten tijde van de compositie van hun hymnes. Deze verandering van diverse volken in samenhang met de al zwakke definitie van het begrip in het volkenrecht maakt dat de notie volk vervluchtigt. Waaruit een volk bestaat, rafelt vooral uiteen onder invloed van versnellende globalisering. Natuurlijk is globalisering al zo oud als de mensheid. Mensen hebben zich vanuit hun vermoedelijke oorsprong in Afrika in de loop der tijd over de aardbol verspreid. Door technologische ontwikkelingen is evenwel onderlinge communicatie, verplaatsing en daarmee seks met wie dan ook steeds gemakkelijker geworden. De profetische woorden van Richard Coudenhove-Kalergi worden zo steeds reëler: ‘De huidige rassen en kasten zullen ten gevolge van de toenemende overbrugging van ruimte, tijd en vooroordeel het veld ruimen.‘ Omvolking hoeft derhalve geen beladen term te zijn maar getuigt gewoon van een historisch-sociologische ontwikkeling.
Ondergraven fundering
Op termijn kan omvolking vergaande consequenties hebben. Het al zwakke begrip volk uit het volkenrecht zal nog verder zijn betekenis verliezen. Uit de teloorgang van het volksbegrip volgt dat de fundering van een natiestaat wordt ondergraven. Een natie is een land waarin een volk de politieke macht vormt, aldus een omschrijving. Maar als de mate van volatiliteit van een volk steeds meer toeneemt, doet het er steeds minder toe tot welke natiestaat iemand behoort. De politieke en economische inrichting van een staat zal steeds vaker iemand bewegen om voor een bepaald land te kiezen. Of misschien komen volken in natiestaten tot het inzicht dat bepaalde landen beter kunnen fuseren.
– Uitgelichte afbeelding: Uitgelichte afbeelding: By Milktea2020 – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=94361788
