Mizrahi revival: Oum Kalthoum

Dit is deel 3 van een blogserie over etc.

verering

De Egyptische diva Oum Kalthoum1 (1904?-1975) is al bijna een halve eeuw bijzonder populair in Israel. In de tijd dat Arabischtalige muziek nog vrijwel taboe2 was, was zij de uitzondering die de regel bevestigde. Tot op de dag van vandaag vinden haar cd’s nog steeds gretig aftrek en een artiest die een beetje mee wil tellen heeft op z’n minst een song van haar gecoverd. Toch doet ook hier de Mizrahi revival zich gelden, want sinds een jaar of 5 neemt de belangstelling hype-achtige vormen aan.

In 2013 werd een aan haar gewijd straatnaambord3 in Oost-Jeruzalem onthuld en in 2014 werd een musical4 aan haar opgedragen die nu al 4 jaar draait en dit weekend Amsterdam aandoet. Hij is naar verluidt gebaseerd op de roman ‘Oum’ van Selim Nassib waarin alle roddels over haar liefdesleven tot een fictieve werkelijkheid worden uitgesponnen. Misschien valt het mee, maar dat klinkt als een behoorlijk eenzijdig belicht beeld.

of toe-eigening?

[afb.: graffiti op een muur in Beiroet, met in het ballonnetje de tekst ‘kusje erop’5]

Want Oum Kalthoum was bij leven en welzijn een dermate politiek invloedrijke figuur, dat het vreemd zou zijn om dat aspect van haar te negeren. Ze steunde de latere president Nasser vanaf het begin – ook en vooral in de gewapende strijd tegen Israel, waarvoor ze benefietconcerten hield en diplomatieke missies ondernam. En sommige van haar liederen handelen over die strijd, om de Palestijnen een hart onder de riem te steken. Dat alles is voor veel Israeli’s reden om nog altijd te worstelen met haar als mens – alsof zij hen persoonlijk afwees.

Uit het artikelFor the Israelis who love Umm Kulthum, music drowns out enmity‘ komt bv. duidelijk naar voren dat het niet meevalt van haar muziek te genieten zonder steeds aan de persoon herinnerd te worden. ‘Muziek is muziek en politiek is politiek’ – maar de praktijk is weerbarstiger. Tegelijkertijd wekt het selectief shoppen in haar nalatenschap uiteraard ergernis in de Arabische wereld, zoals hier op Al-Araby en in dit interessante discussiestuk6 op Open Democracy.

Enta Omri

Het meest in trek bij muzikanten is het prachtige, maar bepaald niet eenvoudige lied Enta omri (‘je bent mijn leven’, ook wel geschreven als Inta omri). De tekst is van Ahmed Rami en de muziek van Muhammad Abdel Wahab. Het origineel klonk aldus:

https://www.youtube.com/watch?v=XPGHpBOt5sE

De beste hedendaagse vertolking die ik ken is van Amal Maher, maar die valt buiten het bestek van deze blogserie aangezien zij Egyptische is.

Qua Israelische artiesten valt de keuze dan al snel op Sarit Hadad, een uitstekende zangeres en multi-instrumentalist7 met een innemende gulle lach. Hadad is as mainstream as can be: ze deed ooit mee aan het Eurovision Songfestival en luisterde een jaar geleden een VN-feestje t.g.v. ’50 jaar hereniging van Jeruzalem’8 op. Toch leidt haar liefde voor Arabische muziek soms tot subtiele pro-Arabische statements (die je zonder duiding compleet zouden ontgaan), zoals haar cover van de Libanese hit ‘Do you love me’. Dat veroorzaakt dus al deining, al kan zij zich als ster zoiets wel permitteren.

Hadads versie van Enta Omri, met vrolijk rondwentelende minaretten(!) op de achtergrond (dat dan weer wel)

Oum Kalthoum Forever

In eerdergenoemd artikel van Times of Israel komt Tom Cohen, dirigent en artistiek leider van het Jerusalem Orchestra East & West9, een paar keer aan het woord. Die had toen namelijk net, als onderdeel van zijn ‘Egyptian Classics’ programma, ‘Oum Kalthoum Forever’ gelanceerd, met als solisten Nasreen Qadri en Ziv Yehezkel. Het is me wel een stel, die twee.

Nasreen Qadri was degene die de eer te beurt viel om de onthulling van het Oum Kalthoum-straatnaambord muzikaal te omlijsten. Ze is van Palestijnse afkomst, maar deed ook de uitspraak “uiteraard ben ik een zionist” en ziet er geen been in om in de illegale nederzettingen op te treden.

Ziv Yehezkel stamt uit een orthodox Likud-gezind milieu. Zijn ouders komen uit Irak en hij meent dat hij een Iraaks accent heeft, waardoor hij liever niet in het Hebreeuws zingt. Hij is daarnaast gek op Arabische muziek en zodoende soleerde hij in het Arabisch Orkest van Nazareth, tot hij een paar jaar geleden werd ontdekt als de nieuwe ‘Arab voice’ (in de contreien van Palestina, Libanon, Syrië en Jordanië). In interviews voor Arabische media bedient hij zich weliswaar van een tolk, maar dat maakt voor hen niks uit10 zolang

His Arabic is precise and flowing. He sings Um-Kultum with conviction, feeling and a perfect diction.


Moshe Habusha

Regelmatig lees je dat de populariteit van de ‘piyyutim’ (joodse religieuze gedichten die vaak getoonzet zijn op Arabische melodieën11) aan de wieg van de Mizrahi revival heeft gestaan, doordat op zeker moment interesse ontstond in de originele versies. Moshe Habusha is zo’n liturgische dichter/zanger, met als specialisatie Egyptische muziek. Hij hoorde die muziek voor het eerst in het Hebreeuws, maar maakte zich elk lied eigen vanuit een grondige bestudering van het origineel:

Habusha first got to know the Egyptian songs in Hebrew. “When I was 14, I came home singing and my father said, ‘What are you singing? Is that an Abdel Wahab song?’ I was amazed that he knew it; he said he’d heard him in the coffee houses of Baghdad. So I went out looking for the cassettes.”

Habusha says he learns every song from the Arabic original – not from the versions recorded in Hebrew: “I hear Abdel Wahab12 and I understand exactly what he wants to say, how he expresses it, where he injects the sadness or the happiness, and where he thrusts his tongue into his jaw to express discomfort.”

Op zich heeft hij een fenomenaal stemgeluid, beetje naar boventonen neigend af en toe, maar uitgerekend zijn Kalthoum-interpretaties vind ik nogal tam, om niet te zeggen ongeïnspireerd. Misschien dat ik nog niet goed genoeg gezocht heb – of misschien zou hij ’s een goeie producer tegen het lijf moeten lopen. Nou ja, deze dan maar:

Zoals in de aanhef van het Haaretz-artikel al staat, vindt Habusha dat “Israel’s European-dominated culture has much to learn from the late great Arab singers”. Aan het eind gooit hij daar deze gepeperde uitspraak bovenop:

“I want to say one thing to the Arab people: that the government of Israel does not represent us. We Mizrahim can make peace quickly; the government came from Europe. They have another language. We do not have hatred and we can live in peace, and the day will come when that happens. I have a plan to speak with Rabbi Yosef13 on this subject – about the fact that the Mizrahim can bring peace.”

zie ook:

deel 0 (intro): Israel goes multiculti?

deel 1: A-wa – Habib Galbi

deel 2: Dudu Tassa & the Kuwaitis

voetnoten:

1ook geschreven als Umm Kulthum, Om Kalsoum, Omme Kolsoum en ga zo maar door

2zie het intro van deze serie

3In Oost-Jeruzalem hadden de straten nog altijd geen namen, wat soms erg onhandig kan zijn. De huidige burgemeester van Jeruzalem ziet het als zijn taak die omissie te verhelpen, dus vandaar.

4De website van De Balie vermeldt dat het gaat om een project van het Arabisch-Joodse Theater van Jaffa. De teksten zijn in het Hebreeuws en alle zang in het Arabisch, dus de meeste bezoekers zullen op het visuele aspect aangewezen zijn.

5‘boos el wawa’ betekent letterlijk ‘kus het wondje’ (‘wawa’ zeg je tegen kinderen als ze een schrammetje hebben, vergelijkbaar met ‘au-au’).

6citaat: The criticism is not about an “Arab Jew” working on Umm Kulthum per se. It is rather about an Israeli working on Umm Kulthum and striping her, forcefully, out of the politics she represents. I will not delve into the sexism of depoliticizing such a political female voice as that is a whole set of other points. Umm Kulthum was and still is an iconic singer and a key political figure that enjoyed massive political power – too nationalist for my taste, but nevertheless. It is about a (self-identified) Israeli artist who despite denouncing the crimes of his government (check his statement on his personal page), fails to see the implications of his art.

7Ze speelt bv. darbuka, de vaastrommel met dat pittige geluid. Haar ouders kwamen uit Dagestan, waar door joden een soort Perzische taal gebezigd wordt.

8bedoeld wordt uiteraard de oorlog van 1967

9Zijn orkest heette aanvankelijk Israeli Andalus Orchestra, maar in 2010 werd dat uit financiële nood omgevormd tot het Ashkelon Andalusian-Mediterranen Orchestra. Sinds het succes van de East-West series is de naam opnieuw veranderd (in Jerusalem Orchestra East & West – terwijl het dus voorheen Mediterraans ge-oriënteerd was).

10als je Haaretz en The Forward moet geloven, waar ik best toe bereid ben

11Haaretz haalt rabbi Ovadia Yosef (die zich op zijn beurt op o.a. Maimonides baseert) aan m.b.t. de vraag of zoiets eigenlijk mag. Het moet zelfs, zo wordt m.b.v. allerlei kwinkslagen duidelijk – want staat er niet geschreven dat je de allermooiste melodieën moet gebruiken om god te eren? Nou dan.

12de componist van o.a. Enta Omri

13dezelfde rabbi Yosef als in voetnoot 11. Yosef was de oprichter van de Shas partij, die in de begintijd een redelijk links profiel had (zie ook het stuk over de Israel Black Panthers dat vermeld wordt in het intro van deze serie).

3 gedachten over “Mizrahi revival: Oum Kalthoum”

  1. Pingback: Mizrahi revival: Diwan Saz | Krapuul

  2. Pingback: Mizrahi revival: Mark Eliyahu | Krapuul

  3. Pingback: Mizrahi revival: Roy Smila | Krapuul

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.