Tot voor kort had ik nog niets van Bakoenin gelezen. Anarchisme is wensdenken. Daarom had ik me niet vermoeid met studie ervan. Anarchisten willen niet overheerst worden en tegelijkertijd ook niet heersen over anderen. Anarchie betekent dan ook in het Grieks: ‘zonder heerser’. Zij willen dus niet alleen vrijheid voor zichzelf, maar voor iedereen. De wens zonder heerser te willen zijn, is echter ahistorisch. Zelfs primitieve maatschappijen hebben een leider. Nog nooit heb ik in een documentaire een pas ontdekte stam gezien zonder opperhoofd (m/v).
Pas geleden heb ik Roel van Duijn geïnterviewd. Vanzelfsprekend moest ik voordien iets meer weten van het anarchisme, voordat ik met de oud-anarchist in gesprek zou gaan. Snel las ik het een en ander op internet. Een van de grote figuren van het anarchisme is Michail Bakoenin. Het bleek alras dat hij een vooruitziende blik had. Ik ken geen tekst die zo kernachtig de problematiek van een socialistische staat samenvat.
Bakoenin schrijft in Hoofdstuk 8 van Over anarchisme, staat en dictatuur:
Er zal dus geen bevoorrechte klasse meer zijn, maar een regering en, let wel, een bijzonder ingewikkelde regering, die zich niet tevreden zal stellen met het politieke bestuur en beheer van de massa’s, zoals alle huidige regeringen, maar die bovendien het economisch beheer zal voeren door de productie in haar handen te concentreren, en de rechtvaardige verdeling der rijkdommen, de bebouwing van het land, de vestiging en ontwikkeling van fabrieken, de organisatie en leiding van de handel, tenslotte het gebruik van kapitaal bij de productie door de enige bankier, de staat. Dit alles zal een geweldige wetenschap en vele hoofden boordevol van hersens, in de regering vereisen. Het zal de heerschappij van het wetenschappelijk verstand zijn, het meest aristocratische, despotische, arrogante en minachtende van alle regimes. Er zal een nieuwe klasse ontstaan, een nieuwe hiërarchie van werkelijke en denkbeeldige geleerden, en de wereld zal verdeeld worden in een minderheid die heerst in naam van de wetenschap en een geweldige onwetende meerderheid. En wee dan de massa onwetenden!
Allereerst heeft hij daarmee de kenmerken van de communistische (eigenlijk: socialistische) landen geprofeteerd. Gelukkig pikte de ‘massa onwetenden’ het daar op den duur niet meer. Maar het heeft ook consequenties voor de sociaaldemocratie. Haar weinig kritische benadering van de staat roept bij de klasse die ze wil vertegenwoordigen weerstand op. Velen onder de Wilders-kiezers zouden qua sociaal-economische status op de sociaaldemocratie kunnen stemmen. Op internet las ik het gevoel ergens bondig geformuleerd. De overheid is er niet voor de burgers, maar probeert hen lam te maken.
In een land vol makke schaapjes heb je een overheid vol wolven…
Denkend aan Nurten Albayrak van het COA, die geld schraapte op kosten van de meest onmachtigen in de samenleving, de asielzoekers, of de talrijke bestuurders van woningcorporaties, die voor zichzelf riante kantoren, salarissen en bonussen regel(d)en, is het idee van wolven begrijpelijk. Vooral de semi-overheidsinstanties, waar de politiek noch de markt directe mogelijkheden tot regelend optreden hebben, zijn kankergezwellen.
Wil een linkse politiek kans van slagen hebben, dan kan een flinke scheut anarchisme in haar programma’s geen kwaad. Niet dat de staat afgeschaft dient te worden. Dat is onzin. Maar een erkenning van de gevaarlijke kanten van de overheid, zoals Bakoenin die verwoordde, is aanbevelenswaardig. Er zou nagedacht moeten worden over snelle en directe controlemechanismen om de toch benodigde overheidsinstanties in te tomen.
Wordt zo’n documentaire door anarchisten gemaakt dan? In kraakpanden en bij Occupy op het Beursplein bijvoorbeeld lopen smerissen langs met de vraag “wie is de baas van het zooitje?”
Projectie van eigen onvermogen zich een baasloze situatie voor te stellen.
Vergelijk: de documentaires waarin de tijger altijd achter de antilope aanrent en nooit de hele dag ligt te slapen. Of waarin samenwerking wordt beklemtoond in plaats van strijd, wat mij op het volgende brengt.
Roel van Duijn heeft meer op met Peter Kropotkin, die hij voor Nederland wakker heeft gekust met De boodschap van een wijze kabouter. Dat was nog voordat Arthur Lehning de teksten van Bakoenin bij elkaar bracht die nu blijkbaar online staan.
En het is al bijzonder onanarchistisch te denken dat er “grote figuren” zijn. Er zijn mogelijk inspirerende denkers v/m en voor mij hoort Bakoenin daar nauwelijks bij.
Nou ja, toch wel een aardige conclusie.
In opperste onwetendheid noemen GroenLinkse ideologen en polietiesie zich tegenwoordig “libertair”. In de Europese/Latijnse traditie is dit eenvoudigweg een synoniem voor “anarchistisch”. Maar ze bedoelen eigenlijk dat ze “liberaal” zijn (en ook dat zijn ze niet). Of ze bedoelen het in de VS-Amerikaanse zin: ongebreideld kapitalisme. Maar dat heeft geen GroenLinkse betweters nodig.
Moet het toch maar weer eens lezen , weet dat ik een boek over Bakoenin zo’n 25 jaar gelden ooit vol walging naast mij neer heb gelegd , . maar weet niet meer waarom …
@2
Als kind van zijn tijd en de klasse waaruit hij voortkomt en als gelovige in de evolutie als vooruitgang heeft hij niet veel op met “primitieven” en het domme volk dat zowaar in een of meer goden gelooft.
Lijkt mij al genoeg.
(Over Bakoenin is genoeg doms geschreven overigens).
Ah , dat was het .. heel adelijk in zijn houding tegenover de Plebs …
@1, Arnold
Weliswaar heeft het niets van doen met de strekking van mijn verhaal, maar ik ben toch benieuwd. Wie was volgens jou een inspirerende figuur in de anarchistische beweging en waarom?
@5
Er is niet “een” anarchistische beweging (tussen de aanhalingstekens een lidwoord of een rangtelwoord).
Weet je wat, ik schrijf er een blogstuk over, lijkt mij beter.
@6 Arnold:
JA !! 😉
[ artikel]
Er valt voor mij ook heel wat te reageren op je artikel, maar weet niet waar te beginnen. Het meest belangrijke vind ik het bewustwordingsproces van inzicht in waar de machtsstructuren “zitten”, en dan vind ik waarschijnlijk de politieke nog het meest makkelijke te duiden.
Verder is het een voortdurend proces, en het statische past al helemaal niet binnen vrij-socialisme.
@8: aanvulling:
Eigenlijk zijn Socialisme en Anarchisme hetzelfde. ( c.q. zouden horen te zijn wat mij betreft).
@9, Le roi
😯 Laat dat reageren maar zitten; hoef je ook niet na te denken waar je zal beginnen.
@10: Sjaak:
[ Laat dat reageren maar zitten; hoef je ook niet na te denken waar je zal beginnen. ]
Waar slaat dat op? Ik bedoelde niet jouw stuk, maar het feit dat er zo ontzettend veel te zeggen valt over ( de diverse vormen van) Anarchisme, dat er bijna niet aan te beginnen is. Daarmee maak ik ook het JA! duidelijk gericht aan Arnold.
Mijn opmerking over socialisme=anarchisme=socialisme= = = etc. ( als het GOED is) , is serieus. En dat niet na een minuutje denken, maar na 45 jaar actief politiek werk en denken ( leven dus).
@9 . dan heb je het waarschijnlijk meer over het Spaanse syndicalisme ??
@12: Al B.
Zal ik eens wat raars schrijven? Weet je wat, ik doe het 😉 :
Als je Zen of Tao goed realiseert, en je weet dat alles “intertwined” is, en daarnaar leeft/ probeert te leven ( “walk your talk” ) , heb je geen andere keuze meer dan te socialiseren vanuit je HART. Dat is een combinatie van (be) vechten waar Macht slachtoffers maakt, én een voortdurende zelfreflectie. De ontwikkeling van anderen kan dan pas, wanneer je belemmeringen weghaalt. Dit heeft geen einde of begin. Is dynamisch. Ik ben zelfs huiverig voor alles wat er geschreven werd/zal worden.
Spiritulaiteit ( anders dan religie) en politiek gaan uitstekend samen. moeten dat zelfs zijn naar mijn idee. Naja.
@13
Mee eens – alleen, voor een eenvoudig blogstuk te veel om het er bij in te begrijpen.
Lees hier [pdf] de inleiding van Peter Marshall (schrijver van Demanding the impossible) over spiritueel anarchisme.
@14: Arnold:
Ga ik bestellen. Jammer dat er gekozen is voor het woord : religie, in plaats van spiritualiteit, naar mijn mening niet echt houdbaar in Tao of Zen ( niet Tibetaans, andere koek).
@ 12 Islamitisch Anarchisme gaat meestal uit van Ahadiad , het niveau van realiteit waarin alles 1 is , met zo ongeveer het zelfde verhaal .. Spiritualiteit kan best zonder religie ( hoewel ik in de zogenaamde “nieuwe “benaderingen meer machtmisbruikers ben tegengekomen dan bij de “traditionelen”) , Religie verliest haar essentie zonder spiritualiteit … Anarchisme is trouwens naar mijn visie “politiek ” ver voorbij …. De spiritualiteit vrije versie , ” aanhangers / claimanten ” hebben zelf weer een sterke neiging to fundamentalisme .. Ik heb vaak het “kan niet “/ “bestaat niet ” gehoord van andere Anarchisten als mij als “Religieus” ( in mijn geval Islamitisch ) Anarchist profileerde … Vermoed dat Nolly vaak de zelfde ervaring heeft gehad . Terwijl in “volle vrijheid “het aan niemand is te oordelen wat voor een ander onmogelijk is …
Een probleem met alles wat een naam krijgt is trouwens, wat vaak over Soefisme word gezegt en wat mijn inziens ook voor Anarchisme geldt, : Eerst was het een realiteit zonder naam , nu is het een naam zonder realiteit
@16: Al B:
[ Eerst was het een realiteit zonder naam , nu is het een naam zonder realiteit ]
“If you meet the Buddha, kill him! ”
Toen ik dit begreep begon het werk pas , en maar denken dat je na Verlichting eeuwig op een troon mag gaan zitten , mooi niet 🙂
@14
De vermoede oorspronkelijke betekenis van religio is: in ontzag terugwijken. Voor wat? Het ontzagwekkende…
Dezelfde mensen die dogmata uitvinden en opleggen zeggen dat het iets met “verbinden” te maken heeft. Waaraan, waarmee?
Zoals gezegd, mijn makker Peter Marshall (hij mag mij trakteren binnenkort) kiest voor “spiritueel anarchisme”. Het blijft willekeurig.
Ach, arme MIchael Alexandrowitsj, heeft u dit losgemaakt? Geheel tegen uw zin…
@ 17 {Toen ik dit begreep begon het werk pas , en maar denken dat je na Verlichting eeuwig op een troon mag gaan zitten } Dat is wat mij trok in Islamitische mystiek /spiritualiteit , Terwijl Khalwa “retraite” als een groot goed gezien word , heeft het slechts zijn waarde wanneer terugkeer naar de maatschappij er uiteindelijk op volgt , er zijn dan ook geen monniken in de Islaam ..en flink wat in essentie revolutionaire stromingen .. al vanaf het eerste begin
@18: Arnold:
Ach, hoe schattig, U babbelt ook met Uzelve? Wij, ladies of a certain age, mogen dat gelukkig 😉
Spiritueel anarchisme zou ik ook liever gebruiken, maar verder zal het mijn reet roesten, er zijn belangrijker zaken die dringend aandacht behoeven.
Binnen Dao en Zen is een voortdurend dispuutje over de betekenis van de begrippen religie en spiritualteit.
Het belangrijke streven van Zazen om te kunnen komen tot een conceptvrij ervaren van “werkelijkheid” ( zonder-de- ervoor), niet te verwarren met “de” realiteit overigens, laat ook geen ruimte voor religio in de oorspronkelijke betekenis. Sunyata is één van de meest verwarrende “doelen”, zelfs een contradictio in terminis. Toch belangrijk, zonder het ene, ken je het andere niet.
Uiteindelijk: Weg ermee! ( zal je aanspreken denk ik zomaar 😉 )
Religie en spiritualiteit zijn wezenlijk verschillende begrippen, waarbij spiritueel de hele lading dekt, en religie niet. Vandaar mijn voorkeur om dan maar de hele boel inclusief te nemen, iedereen gelukkig, maar als jij dat dan niet meer zou zijn dan doen we gewoon religieus anarchisme. Of een nieuw woord, spi-re-anarchisme, kan mij het schelen, als ik maar niet op The Spire ( Dublin) Zazen hoef te doen.
@11 – @20
Leerzaam is dit voor mij.
Met anarchisten over de vormgeving van de staat discussiëren is hetzelfde als met atheïsten over het wezen van god. Het gaat over van alles, behalve over het onderwerp in kwestie.
@21
Voor de “postrevolutionaire staat” verwijs ik wat mij betreft naar een Nederlandse marxist, Anton Pannekoek. Zijn De arbeidersraden is in het Nederlands niet nieuw te vinden, antiquarisch wel denk ik, en online is het in het geheel in godbetert het Engels te vinden.
@21: Sjaak:
Heb je handvatten nodig om verder te kunnen? Het spijt me als je de aanknopingspunten niet ziet in mijn commentaren, want die zijn toch echt wel serieus en geven mijn persoonlijke ontwikkeling en zoektocht aan die niet anders uit kon komen dan bij Anarchisme.
@20
Neen, het moest natuurlijk @15 zijn
Het moet Sjaak vreemd te moede zijn (en hem niet alleen) hier een trioloog (of hoe heet het) aan te treffen van anarchisten die ook niet gezeglijk atheïstisch blijken te zijn…
@25: Arnold:
Ja, maar er is nou eenmaal geen handboek. Niks aan te doen, zelf aan de slag gaan.
Waarbij wel opgemerkt dat ik Sjaak zijn bijdrage waardevol vind, juist ook vanwege het gesprek dat volgde.
@21 “het wezen van God ” , dat gaat al uit van het feit dat er collectieve eenduidige versie van God bestaat die voor de hele schepping geldt …. Voor “religieuzen” ( in de wat tegenwoordig als traditioneel beschouwde betekenis van het woord ) werkt dat misschien ,, maar voor mystieken zeker niet .. God (V/M) is te complex om in menselijke begrippen te vatten ” Al werden alle zeeen inkt en alle bomen pennen dan viel de waarheid over God nog niet te omschrijven ”
Wat dan weer de vormgeving van de staat betreft .. Net als God word ook Staat een Dogma en daardoor een middel van mensen om andere mensen te onderdrukken als er ladingen vastliggende regels bij komen kijken … We zitten eigenlijk in een tijdperk vol mogelijkheden .. Veel soorten van levens- en staats-inrichting zijn al geprobeerd , en we weten waar de faalpunten van de verschillende systemen liggen .. Als we in het westen dan ook nog van andere culturen willen leren ( zou dat even een Revolutionair idee zijn ) kunnen we als mensheid mischien nog wat bereiken .. Een ding is zeker twee ( redelijk recente )westerse uitvindingen , Kapitalisme en de mono-cultureel pretenderende natie-staat hebben bewezen niet te werken en al miljoenen doden als gevolg gehad in hun korte bestaan ….
@27, Al
Wat betreft nationalisme, dat heeft een functie gehad in de loop der historie. In de feodale era schoven de vorsten met landen en gemeenschappen. Denk aan Machiavelli’s advies om boeren uit het thuisland in veroverde gebieden land te geven. De emancipatiestrijd van de burger vis-à-vis de adel mondde uit in naties waar de burger – in eerste instantie de vermogende burger – zeggenschap kreeg.
Maar in de huidige ‘wereld als dorp’ (global village) wordt de natiestaat hoe langer hoe meer achterhaald en daarmee vervalt de ratio voor het nationalisme.
Wat betreft kapitalisme, dat wordt een te lang verhaal.
Het probleem is vooral de massamaatschappij, daar hangen natiestaat, bureaucratie etc. allemaal mee samen.
Pingback: Piketty lezen (1) – Inleiding en marxisme | Krapuul