Herdenken van begin tot einde

25 jaar geleden viel de muur. Voor 9 november 1989 was de muur al aan het afbrokkelen, maar 9 november geldt als officiële herdenkingsdag die vandaag groots wordt gevierd in Berlijn. Wat tegenwoordig veel minder aandacht krijgt is dat in de nacht van 9 op 10 november de Novemberpogrome 1938 plaatsvonden, ook bekend onder de naam Kristallnacht. Die laatste naam wordt door joodse organisaties als te eufemistisch ervaren. Het was het begin van de systematische vervolging en het vermoorden van joden na decennia van terreur, discriminatie en uitsluiting. Tussen 7 en 13 november werden onder leiding van SA en SS in burgerkleding — om te suggereren dat het een volkse opstand was — duizenden synagogen, kerkhoven en joodse eigendommen vernield en hun winkels en werkplaatsen werden geplunderd. Naar schatting 400 joden werden vermoord en 30.000 joden werden opgepakt en gedeporteerd naar concentratiekampen. Weinigen hebben die overleefd en vele vervolgingen, vernielingen en moordpartijen volgden.

Wat tegenwoordig nog minder aandacht krijgt is de herdenking van de Hitlerputsch in München in de nacht van 8 op 9 november 1923. In die tijd was er veel sociale onrust en opkomend nationalisme en monarchisme als antwoord op de Weimarrepubliek en de bezetting van het Ruhrgebied door Belgen en Fransen na de Eerste Wereldoorlog. Het niet langer protesteren door de sociaaldemocratische Duitse regering tegen die bezetting werd door sommigen als verraad gezien. Op 26 september 1923 werd de voormalige ministerpresident van Beieren Gustav Ritter von Kahr door de regering van de deelstaat tot Generalstaatskommissar mit dictatorischen Vollmachten benoemd en werd door hem de noodtoestand uitgeroepen. Op 8 november werd een toespraak van Von Kahr in de Bürgerbräukeller in München bestormd door Hitler en aanhangers die een nationale revolutie uitriepen. Op 9 november werd na vuurgevechten de opstand definitief neergeslagen en werden Hitler en zijn handlangers gearresteerd. Na de mislukte staatsgreep werd de NSDAP in Beieren verboden.

Het strafproces dat daar op volgde was een echt showproces. Ondanks de beschuldiging van hoogverraad kwamen Hitler en de putschisten er met een milde straf vanaf. Hitler kreeg vijf jaar en sommigen werden zelfs vrijgesproken; de rechters vonden Hitler en consorten en hun ambities blijkbaar sympathiek. In die tijd kregen linkse actievoerders gemiddeld een vijf keer hogere straf dan rechtse. Het proces was opmerkelijk omdat het misdrijf een nationale aangelegenheid was en geen regionale, dus door het Hooggerechtshof had moeten worden beoordeeld. Bovendien zat Hitler nog in zijn proeftijd voor een eerdere veroordeling en was hij geen Duitser maar Oostenrijker en had hij moeten worden uitgezet. Hitler dicteerde in de gevangenis zijn boek Mein Kampf aan Rudolf Hess en werd na dertien maanden weer vrijgelaten. Maar hij wist door het proces landelijke bekendheid te krijgen, werd een cultfiguur en zijn partij haalde bij de eerstvolgende landelijke verkiezingen tien zetels in de Rijksdag.

Maar vandaag staat de val van de muur in Berlijn centraal. 25 jaar geleden ging het communisme onderuit en de val van de muur luidde het einde in van de DDR en het Sovjet-tijdperk. Het einde van iets is natuurlijk gemakkelijker te herdenken dan het begin van iets. Het einde van het communisme met een symbolische afbraak van een echte muur spreekt meer tot de verbeelding dan het begin van de opkomst van het nationaalsocialisme en de systematische vervolging en uitroeiing van joden. Bovendien werkt Berlijn tegenwoordig als een magneet voor jonge en hippe mensen, dus het zal ongetwijfeld een groots feest worden. Tenzij de erfgenamen van de nazi’s vandaag gaan rellen zoals zij hebben aangekondigd op sociale media. De Hooligans gegen Salafisten hebben in navolging van de rellen in Keulen twee weken geleden opgeroepen om vandaag in Berlijn tegen moslims, asielzoekers en vluchtelingen te gaan demonstreren. Mochten die rellen plaatsvinden, dan mogen we hopen dat dat niet opnieuw het begin is van een ontwikkeling die we niet zouden moeten willen.