De Grote Crisis, is er een anarchistisch antwoord op?

Klimaatcrises. Bankencrises. Politieke crises. Overal zien we vandaag crises. Is het anarchisme het antwoord, of bevindt het zich ook in een crisis en moet het nodig heruitgevonden worden om voort te bestaan?

De economische crisis van 2008 heeft een generatie jongeren in het westen opgescheept met werkloosheid, toenemende ongelijkheid en een politiek van bezuinigen die beoogt alle hoop te verwoesten.
In het Verenigd Koninkrijk en elders in het westen is de grondslag hiervoor al gelegd met de onteigening van industrie-arbeiders in de jaren zeventig en tachtig en de overgang naar meer diffuse bestuurssystemen. Het Zuiden staat vandaag voor politieke en klimaatcrises na tientallen jaren van verwoestende politiek. In het eerste decennium van deze eeuw kon Uri Gordon nog betogen dat de afgelopen tien jaar de volledige herleving van het anarchisme hebben gezien, nu is de stemming veel minder optimistisch. Anarchisten hebben over de hele wereld van doen met populisme, de opkomst van neofascisme en extreme staatsrepressie.

Het oorspronkelijke Griekse woord κρίσις (krisis), van κρίνω = ik onderscheid, duidt op beslissing, of een beslissend ogenblik, houdt een gesplitste tijd in – het ogenblik waarop twee of meer toekomsten mogelijk worden en een stap wordt gezet die de ene aanvat en de andere verwerpt. Crisis is ook etymologisch verbonden met kritiek, waardoor mogelijkheden realiteiten zouden kunnen worden. Het anarchisme heeft altijd beide geboden in tijden van ontbering en tijden van optimisme. Laten we er op vertrouwen dat onze vonken eens een brand kunnen doen ontvlammen.

Dit is een (in de laatste zin bewerkte) tekst om op te roepen tot een conferentie van het Anarchist Studies Network, dit jaar niet op de vertrouwde campus van Loughborough maar in Nottingham. Twee jaar geleden liet ik verstek gaan, de daaraan voorafgaande conferentie stond voor mij in het teken van zwaar lichamelijk ongemak door de hittegolf en het zag er in 2018 naar uit dat die weer kwam – in ieder geval zou ik een lezing moeten voorbereiden tijdens de hittegolf van dat jaar. En zo raakt de klimaatcrisis de conferentie zelf wat mij betreft.

In 2014 modereerde ik de studiegroep Religieus Anarchisme op de conferentie, mijn voordracht zoals die niet gegeven kon worden (de tijd was beperkt) kunt u hier, hier en hier lezen (in drie delen dus). Dit stuk ligt in het verlengde hiervan. Het heeft geen zin om uit te weiden of te schrijven over wat men al weet en begrijpt, men kan beter schrijven over wat men niet kan bevatten (die heb ik van Jan Romein die het op zijn beurt toeschrijft aan Niels Bohr). En kairos, de inbreuk op de “normale” tijd is moeilijk te begrijpen. Een lieve kameraad die ik uit de VS naar de conferentie heb weten te krijgen schreef mij niet lang geleden dat het geen hubris was om het hier over te hebben, maar dat het juist tijd ervoor was en zij houdt zich nu met de vraag bezig – misschien is het een theologe meer toevertrouwd.

De gedachte van kairos als breuk in de tijd dank ik in de eerste plaats aan Willem Schinkel, en dezer dagen ziet hij de krachten die aan die breuk werken bij BIJ1 – dat hij de breuk nog verwacht bleek wel uit Theorie van de kraal. Hij profileert zich niet als anarchist, en hier kom ik uit bij de vraag van het beginstuk.
Ursula Le Guin schrijft dat optimisme het kenmerk bij uitstek van anarchisten is. De ontwikkelingen van de afgelopen jaren hebben weinig reden tot optimisme overgelaten. De Normale Gang van Zaken levert Trump en De Pfeffel Johnson op, en Baudet en Wilders, en Macron. We kunnen voor een ander beeld naar Portugal en Spanje, en blijkbaar ook naar de Ierse Vrijstaat kijken, maar het anarchisme – en in dat opzicht kan men inderdaad van HET anarchisme spreken – stelt zijn doel hoger dan een neokeynesiaans ingrijpen in de kapitaalsverhouding van nu. Mag ik hopen.
David Graeber hoopte op Corbyn, Noam Chomsky gokt op Sanders. Ik ben het er mee eens maar stel tegelijk vast dat dit, evenmin als BIJ1, niets met anarchisme te maken heeft. De lat ligt noodgedwongen lager.
Optimisme ontlenen aan mobilisatie rond verkiezingen, het is onontkoombaar en tegelijk – zie Engeland – uiterst breekbaar. Het zegt veel over hoe “het anarchisme” er voorstaat als twee prominente anarchisten hun hoop vestigen op verkiezingen.

O ja, en wat crisis betreft: het kapitaal is nu eenmaal een permanente crisis.

Einde van dit stuk maar niet het einde van de kwestie.