Covid-19 heeft één ding overduidelijk gemaakt: je kunt een epidemie niet in je eentje bestrijden. Met deze platitude begint een groepje auteurs op Politoco.eu een pleidooi voor meer bevoegdheden voor de EU in de strijd tegen Covid-19. Dit is de rationale benadering die lotsverbondenheid als een vanzelfsprekendheid ziet. Maar wij mensen zijn natuurlijk niet alleen rationeel. Emoties doen ook mee en hebben regelmatig de overhand. Vooral extreemrechts speelt in op (onderbuik)gevoelens en hierbij doet verstand er niet toe. Zo verwijt een aantal extreemrechtse stokers dat de EU er niet is als je haar nodig hebt omdat ze niets doet in de strijd tegen de uitbraak van de epidemie. Daaruit blijkt volgens hen de nutteloosheid en daarmee overbodigheid van de EU. Het verwijt wordt ingegeven door het kneuterige gevoel van ‘ons’ dat voorrang dient te krijgen op het algemeen belang. Natuurlijk is die extreemrechtse argumentatie simpel te weerleggen omdat de EU geen bevoegdheden heeft op het gebied van volksgezondheid, juist omdat opponenten van de EU met hand en tand vechten tegen uitbreiding van haar competenties. Trouwens, de EU doet wel degelijk iets en heeft direct 140 miljoen euro gemobiliseerd in de strijd tegen Covid-19. En de Europese Commissie heeft succesvol druk uitgeoefend op de Zwitserse farmaciegigant Roche om de receptuur van testvloeistof op SARS-CoV-2 vrij te geven. Dat had Nederland in zijn eentje niet voor elkaar gekregen.
Corona-obligaties
140 miljoen is een druppel op een gloeiende plaat. Maar als er dan een voorstel komt van de Italiaanse premier Giuseppe Conte voor een substantiële aanpak in de vorm van corona-obligaties, die op Europees niveau kunnen worden ingezet om de economische gevolgen van de epidemie te bestrijden, dan gaan Nederland en Duitsland dwarsliggen. Niet aan ‘onze’ centen komen, is het motto. Dan komen er ook bijbelteksten aan te pas, geuit door bijvoorbeeld Andries Knevel, die betogen dat Jezus eigenlijk ‘ons-centrisme’ als grootste deugd beschouwde. Het gevecht over deze corona-obligaties loopt dus hoog op. Op zo’n moment verbreekt zelfs ‘monsieur Europe’ Jacques Delors zijn stilzwijgen en benadrukt hij dat de EU op een breekpunt staat. Dat is natuurlijk waar. Als de zware gevolgen van de coronacrisis niet gezamenlijk door de EU kunnen worden bestreden, wat is haar toegevoegde waarde dan? Dan bestaat er aanzienlijke kans op desintegratie van de EU.
Desintegratie EU
Is het uiteenvallen van de EU een ramp? Voor Nederland en Duitsland uiteindelijk wel, dat ontneemt hen de mogelijkheid om te profiteren van de gemeenschappelijke markt. Voor links ligt de zaak wat genuanceerder. Haar opzet is neoliberaal en deswege zijn we tegen de EU, is een vaak geuit argument. Maar wat dan? We willen samenwerken maar geen superstaat, betoogt een deel van kneuterig links. De stupiditeit daarvan heeft filosoof Richard Rorty ruim twintig jaar geleden kernachtig verwoord: ‘Ik snap het probleem niet zo. Ikzelf zou er heel wat voor over hebben om tot de sterkste economische macht van de wereld te behoren.’ Maar goed, zoals gezegd, emotie gaat vaak boven rationaliteit en dit geldt evenzeer bij kneuterig links. Voor ruimdenkend links blijven echter het neoliberale karakter en het democratisch deficit van de EU grote pijnpunten. De EU dient te veranderen in democratische richting, maar hoe? Het Verdrag van Lissabon (de ‘grondwet’ van de EU) zit in beton gegoten. Als de EU uiteenvalt, is er misschien een kans dat een nieuwe, federale EU verbetering geeft – ter vergelijking: in Frankrijk is men aan de vijfde republiek bezig. Desintegratie van de EU zou weliswaar een economische klap veroorzaken, maar daar zorgt Covid-19 nu al voor. Veel erger wordt het nauwelijks, op zijn minst voor het gevoel.
Mondiaal krachtenspel
Dat verandering in linkse zin een (nieuwe) EU nodig heeft, verheldert een artikel op Jacobin van Mike McCarthy. Het stuk gaat over de moeilijke periode die Bernie Sanders te wachten zou staan, mocht hij de Amerikaanse presidentsverkiezingen winnen. Het onderwerp heeft op het eerste oog niets te maken met de EU. De omvang van de EU in economische zin is echter enigszins vergelijkbaar met die van de VS en dit is essentieel. McCarthy geeft aan hoe enorm sterk de oppositie zal zijn tegen sociaaldemocratische veranderingen die Sanders zou proberen door te voeren in de VS. Maar de VS heeft een aantal kenmerken die voordelig uitpakken voor Sanders. Het land heeft mondiale economische macht, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Frankrijk ten tijde van François Mitterrand. Zo moest tien dagen voor de inauguratie van Mitterrand de Parijse beurs worden gesloten omdat er alleen verkopers en geen kopers waren. Daarentegen is de VS zelf de financieel-economische spil in de wereld. De dollar is de meest gebruikte munt in de wereldhandel. Voorts spelen im- en export in de VS een veel beperktere rol in de economie dan in bijna ieder land in de wereld. Deze enkele voorbeelden geven aan dat de VS een kans heeft op linkse transformatie in tegenstelling tot bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk onder een premierschap van Jeremy Corbyn. Te meer geldt dit omdat de financiële sector zo veel mobieler is geworden dan vroeger toen grondgebonden economische activiteiten domineerden. In het mondiale krachtenspel is de EU ook groot en net als de VS maakt ze een kans op linkse transformatie, terwijl die in individuele EU-lidstaten quasi onmogelijk is.
