“Ik snap het probleem niet zo. Ikzelf zou er heel wat voor over hebben om tot de sterkste economische macht van de wereld te behoren.” Filosoof Richard Rorty zei dit meer dan twintig jaar geleden in een interview voor de Groene. De orkaanwind van de huidige coronacrisis schudt oude denkpatronen omver en zo ook dat over macht. Wat heeft Nederland in zijn macht om Covid-19 te bestrijden? Behalve Thierry Baudet en nog een paar halve zolen realiseert iedereen zich dat de pandemie een wereldwijd probleem is dat Nederland niet kan oplossen. Nederland mag doen wat het kan, maar alleen mondiale samenwerking kan leiden tot resultaat. Hoe sterker de samenwerking, des te groter de kans op inperking van de ziekte. Een simpel voorbeeld ervan betreft het verkrijgen van testvloeistof voor in Nederland gebruikte apparatuur op SARS-CoV-2. De Zwitserse firma Roche bezit het patent op de receptuur ervan en ze wilde die niet vrijgeven. Ondanks grootspraak van enkele Nederlandse politici dat ze Roche zouden dwingen, was het de Europese Commissie die effectief kon handelen. De EU heeft de macht, die de afzonderlijke lidstaten veelal niet hebben, om snel op te treden tegen multinationals.
Eurobonds
Het simpele voorbeeld tekent de macht die samenwerking vermag. Natuurlijk is daartegenover ‘klein maar fijn’, het knusse, de waan van soevereiniteit aanlokkelijk. Zo krijg ik telkens een bijzonder gevoel in mijn buik wanneer ik mijn geboortegrond, mijn vlakke land in de woorden van Jacques Brel, weerzie. Maar het gaat om meer dan wat je voelt. Het nut van de EU blijkt in de gegeven concrete illustratie een kwestie van leven of dood. Het realiseren van het nut van de EU komt ook tot uiting in de kwestie over corona-obligaties. De door Covid-19 zwaar getroffen landen Italië en Spanje hebben hulp voor de remonte van hun economieën nodig. Als ze omvallen, trekken ze de noordelijke lidstaten grotendeels mee in hun val. Uiteindelijk dwingt het principe van ‘samen uit, samen thuis’ tot sterkere samenwerking. Als een van de hulpmaatregelen eurobonds betreft, krijgt Wopke Hoekstra, minister van Financiën, voor zijn halsstarrige houding in deze nu ook al in eigen land bakken met kritiek over zich heen. Goed, hij staat niet alleen, Duitsland steunt hem nog, maar vermoedelijk niet al te lang meer. De nood zal op termijn te nijpend worden en de euro-obligaties zullen onvermijdelijk terugkeren op het menu van de lidstaten van de eurozone.
Belastingen
Bij euro-obligaties gaat het om het betalen van de rekening van de wederopbouw. En we weten wie nog wat in reserve heeft. Als het gaat om het schetsen van vermogensverdeling is econoom Thomas Piketty een autoriteit. Hij komt aan het woord in een recente uitzending van Tegenlicht. Het gaat hierbij onder meer over de kapitaalverplaatsingen en de belastingheffingen. “Maar dit vrije verkeer van kapitaal is ook maar een juridische constructie. We kunnen het gewoon afbreken en opnieuw opbouwen,” stelt hij. Daar heeft Piketty zeker gelijk in. Dit ‘gewoon’ klinkt weliswaar gemakkelijk maar is het niet. De klasse met vitale beroepen en de middenklasse brengen de belastingen op om onze infrastructuur in stand te houden, maar zijn niet internationaal georganiseerd om tegenmacht te bieden aan de mondiale elite die over enorme vermogens beschikt. Hier komt dus ook weer het woord macht op de proppen. Willen we ervoor zorgen dat we het geld voor de economische remonte halen waar het zit, dan kunnen we de EU daarvoor goed gebruiken. De EU bezit de grote macht die de individuele lidstaten niet hebben en ze zou voor een faire belastingheffing kunnen zorgen. Een succesvol opererende EU is vanzelfsprekend nog ver verwijderd van een deugdelijk mondiaal systeem van samenwerking, maar zou alvast een belangrijke stap aan de rest van de wereld tonen.
Hayekaanse kooi
Er is evenwel een groot probleem met de macht van de EU. De huidige EU is een neoliberale, hayekaanse constructie die haar inwoners verdeelt en waarin het kapitaal heerst. Profeet van het neoliberalisme Friedrich Hayek promootte een beperkte ‘federatie’ waarbij een federale autoriteit zou zorgen voor vrije marktwerking maar niet meer dan dat en die zeker nooit zoiets als Roosevelts New Deal zou entameren. Ook al zou er een democratische meerderheid in de federatie bestaan voor een gezamenlijk plan, dan zou zo’n democratische beslissing kunnen leiden tot ondermijning van het systeem van vrije marktwerking, aldus Hayek. Nu echter de coronacrisis oude denkpatronen doet wankelen, is er in deze periode een kans dat we ons uit deze hayekaanse kooi bevrijden. Laten we deze kans grijpen door gezamenlijk een Europese democratische superstaat op te bouwen met een volksvertegenwoordiging die uiteindelijk het laatste woord heeft, zodat een Hoekstra niet een veto kan stellen.
