De ecologische ‘transitie’ zoals die in de kapitalistische maatschappij voorgesteld wordt en in uitvoering is, doet vrezen dat de rechten van volken en de biodiversiteit opgeofferd worden. Die vrees is reëel. Want de ‘transitie’ vindt plaats onder de neoliberale voorwaarden van groei en winstbejag.
Vijfhonderd jaar geleden was het mensenhandel en slavernij. Nu is het: (a) openbreken van grond voor delving van mineralen en zware metalen, (b) vernietigen van het milieu en (c) oprotten van de mensen die op de open te rijten gronden leven. Soms wint het recht (uiteindelijk werd ook de slavernij afgeschaft!). Zo gaf in april 2019 de rechter 1800 kleine boeren en vissers in Noord -Zambia gelijk, boven een Britse mijnbouwgigant. Waar ging het over? [ThH]
Mijnbouw – open gescheurde aarde
Meer dan eens kwam een milieuovertreder juridisch weg, als niet hij maar een ander, die voor hem werkte, in het buitenland milieuwetgeving had overtreden. Maar die vlieger gaat niet langer op, leert het Zambiaanse geval. De hoogste Britse rechter in Londen stelde vast dat Vedanta Resources verantwoordelijk kon worden gehouden voor de milieuschade veroorzaakt door de kopermijn in Nchanga. Dit was voor de eerste keer dat tegen een maatschappij die in Engeland gevestigd was, een rechtszaak kon worden begonnen voor ‘schade veroorzakend handelen’, gepleegd door een filiaal dat buiten Engeland gevestigd was (Le Monde van 10 mei 2024). Ook hier: ‘vluchten kan niet meer’ (zie hierover Online).
Een van de Zambianen die vanaf het begin bij deze juridische strijd betrokken was, Chilekwa Mumba waarschuwt naar aanleiding van de geproclameerde energietransitie: ‘Men zegt tegen ons dat we moeten evolueren in de richting van een groene energie, maar het is het perfecte excuus om de bijkomende schade van de mijnen af te wentelen op de aanwezige bevolking en het milieu, alwaar de grond wordt opengescheurd. Dit aspect krijgt niet de aandacht die het verdient’ (Le Monde van 10 mei 2024).
Die aandacht moet er zijn wil men voorkomen, dat het delven van mineralen en zware metalen (excuus: die hebben we nodig voor de ‘energietransitie’) leidt tot vernietiging van grote delen van de aarde. Bedenk in dit geval dat een elektrische auto zes maal meer ‘kritische’ materialen vereist dan een auto met een fossiele brandstofmotor (NB: dit pleit niet voor fossiele motoren, maar voor andersoortige manieren van vervoer en mindering van individueel autovervoer).
Eenzelfde soort reactie kan worden gegeven als men weet dat een windmolenpark op zee dertien maal meer ‘kritische’ materialen vereist dan een gelijkwaardige gascentrale. Dit pleit niet voor de gascentrale maar voor het terugdringen van elektriciteit slurpende activiteiten, apparaten en industrieën. De gascentrale kan worden gesloten en het windmolenpark hoeft niet te worden gebouwd. En ja, hier zit de angel van de transitie: het gaat om ‘minderen’ en ‘anders leven’, niet om opstarten van een industrieel elektriciteitstijdperk na het -olietijdperk. Want dat is een transitie waarbij een probleem opgelost wordt, terwijl een lawine van nieuwe problemen gecreëerd wordt. Het blijft dan neoliberaal business as usual.
De ‘kritische’ materialen hierboven genoemd betreffen onder meer lithium, nikkel, kobalt, magnesium en grafiet voor accu’s, aluminium en koper voor de transportnetwerken. Dit alles moet worden gedolven en verwerkt. Het is bij benadering te berekenen over welke hoeveelheden van de genoemde materialen we spreken in een scenario business as usual. De cijfers zijn duizelingwekkend. Zo zullen er in wingebieden 160 nieuwe mijnen geopend moeten worden voor lithium, nikkel en kobalt. En dat moet ook nog snel gebeuren als de datum 2030 gehaald moet worden. Stel die worden geopend, wat zijn mogelijke gevolgen? Een voorbeeld.
In 2019 brak een dam door bij de ijzermijn van het Braziliaanse mijnbouwconcern Vale in zuidwest Brazilië. Een stroom van giftige modder vloeide uit over de huizen in de omgeving, de infrastructuur en de vegetatie over een lengte van honderden kilometers. 272 mensen werden levend onder de modder begraven. De dam verkeerde in slechte staat, wat bekend was bij de leiding van het bedrijf. Ze had ook niet geleerd van een eerdere damdoorbraak in Mariana. Op dit moment zitten twee andere dammen van deze mijnbouwgigant in de hoogste risicoschaal voor een doorbraak (gegevens ontleend aan eerlijkegeldwijzer.nl).
Dit is geen op zichzelf staand drama. Sinds 1960 zijn op zijn minst 100 van dit soort opslagconstructies van mijnafval getroffen door een dergelijke breuk. Eind 2022 nog, in het Chingola district van de ‘koperbelt’ in Zambia, raakten in een open mijn 30 personen bedolven onder een berg afval nadat die in beweging kwam. Naast deze problematiek zijn nog vele andere kwalijke effecten op te merken als het om mijnbouw gaat. Walter Lotens schreef al enkele jaren leden over wat gezinnen van Congolese mijnwerkers in de koper- en kobaltmijnen meemaken: kinderen geboren met zeer ernstige lichamelijke afwijkingen (zie hier). Gaat de transitie, zoals die in de neoliberale sfeer voorgesteld wordt, dit niet tot in het kwadraat verergen?
Afval – voor de eeuwigheid
Hierboven schreef ik over afval. Het gaat dan niet om gewoon keukenafval waarvoor de schillenboer ooit in de wijk langskwam (zie hier). Afval waar het nu om gaat is onder meer het giftige residu afkomstig van de mijnbouwindustrie en het radioactieve overblijfsel van kerncentrales. Miljarden tonnen overblijfsel waaruit ‘we’ mineralen en metalen gehaald hebben en of waarmee elektriciteit opgewekt is. Door die bewerking, al vanaf het moment van delven, komen er ook giftige elementen vrij, denk aan arsenicum, lood, chroom, de bekende pfas, die weer in water, lucht, grond opgenomen worden als ‘vervuiling’ (in grote mate ‘gif’). Het is afval voor de eeuwigheid. De hoeveelheid is inmiddels immens en, mede door wat eufemistisch ‘transitie’ heet (of ‘groen’ en ‘duurzaam’), zal die vele malen vermeerderen. Paradoxaler wijs kan men ook zeggen, wat ‘wij’ hebben vrijgemaakt (allerlei giftige stoffen door mijnbouw en radioactieve straling) en niet meer kunnen terug stoppen, dat die stoffen duurzaam geworden zijn…
Kortom, niet alleen ‘klimaatverandering’ maar ook de impact van wat voorgesteld wordt in het kader van ecologische ‘transitie’ is levensbedreigend. Niet zo vreemd, want de drive ervan is groei in een kapitalistische zin en dàt is dodelijk. Het staat zelfs op een pakje sigaretten!
Humaniteit
‘Het ontregelen van het klimaat en de destructie van de biodiversiteit zijn de twee belangrijkste uitdagingen waar de mensheid tegen aanloopt. Wij moeten onze aandacht hebben om het ene op te lossen, zonder het andere te schaden’. Die opmerking maakt Sebastian Luckeneder, specialist op het vlak van ‘impact van delven’ van het Instituut Ecologische Economie in Wenen.
Het is ontegenzeggelijk dat we ‘te maken hebben met een problematiek die verband houdt met onze manier van leven en produceren en die verschenen is met de industriële revolutie’, aldus Judith Pigneur. Het roept het vraagstuk van de sociale gelijkheid en de sociale rechtvaardigheid op. Maar daar hoor je die neoliberale transitie-lui nooit over…
Mede gebaseerd op Perrine Mouterde ‘Extraire des métaux sans détruire la planète’, in: Le Monde van 10 mei 2024.
– door Thom Holterman, eerder verschenen bij Libertaire Orde
- Uitgelichte afbeelding: By photosmith2011 – Flickr: Molten copper being poured – MCM Mufilira, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15591366
