Laten wij alle gepraat over klimaatcrisis, opwarming van de aarde en terugdringen van de CO2 uitstoot vergeten. Het zijn de onderdelen van het rad dat politici ons voor ogen houden (zie Eco-façade deel 1). Zij problematiseren de genoemde verschijnselen om de gelegenheid te hebben de kapitalistische productiewijze – die alles vernietigend is – voort te zetten. Daarbij gebruiken zij allerlei termen, zoals ‘groene transitie’, waarmee we dan in een kapitalistische productiesysteem komen waarop het woord ‘ecologisch’ is geplakt. Dat dient alleen als sluier: hun ecosysteem is en blijft een economisch systeem. Laat je dus niet in de luren leggen door het voorvoegsel ‘eco’.
Hetzelfde geldt voor de termen ‘duurzaamheid’ en ‘opwarming’ (van de aarde) die deel uitmaken van de ‘taal’ waarin de dominante kaste zich uitdrukt. In Eco-Façade-deel 1 kwamen we een rapport tegen dat aandacht vroeg voor het wegebben van de angst voor kernwapens. De angst voor klimaatverandering en opwarming van de aarde zou een goede vervanger kunnen zijn bij het formatteren van een bevolking. Het wil nu dat onder jongeren een zekere ecoangst wordt opgemerkt (écoanxiété). Dat is een vage en onvoldoende onderzochte term. Toch wordt hij ingezet voor actie vanuit het onderwijs om op Franse lycea op die angst in te spelen. Het zijn zaken die hieronder aan de orde komen. [ThH]
Positieve kijk kweken
De Hogere Programmaraad (onafhankelijke instantie in het Franse ministerie van het Nationale Onderwijs) heeft in maart 2023 Aanbevelingen gepubliceerd. De bedoeling is de gedachte van ‘geëngageerde en verantwoordelijke burgers voor het milieu’ bij leerlingen van lycea te versterken. Dit moet gepresenteerd worden in de vorm van onderwijs in ‘duurzame ontwikkeling om een positieve kijk te kweken. Want veel leerlingen zouden wegkwijnen in ecoangst (gegevens ontleend aan het Franse weekblad Marianne van 13-16 april 2023).
In het onderwijs is tegen deze aanbevelingen op diverse plekken verzet gerezen ( en terecht). Mij gaat het hier echter om de constatering op welke wijze jonge burgers de denkbeelden van de Franse regering – met name die van de Franse president Emmanuel Macron – opgedrongen krijgen, die naadloos passen in wat Macron met zijn neoliberale ecosysteem tot uitvoering tracht te brengen. Het zal niet lang duren of Nederland wordt door de vriend van Macron, Mark Rutte, met een soortgelijk ecosysteem geconfronteerd. Wat is daarvan de basis en hoe ziet dat systeem eruit?
Een mogelijk antwoord is te ontlenen aan het vraaggesprek met de Franse econome Hélène Tordjman, docente aan de Parijse universiteit Sorbonne (vraaggesprek afgenomen door Gaspard d’Allens en te vinden op de site Reporterre). Tordjman is duidelijk in haar oordeel: ‘De aankondigingen van Emmanuel Macron over groene industrie zullen niets veranderen aan het economische systeem en zullen de vernietiging van het milieu verergeren’. Tordjman verduidelijkt: ‘Alles wordt ‘groen’ gepresenteerd, maar niets is echt ecologisch. Het enige positieve aspect is misschien de bevordering van hernieuwbare energiebronnen, maar die alleen zullen niet alle problemen kunnen oplossen en zullen voor andere zorgen’. Waar ligt dat aan vraag je je af.
Het is alles industrieel kapitalisme wat de klok slaat
Wel, gaat zij verder, de autoriteiten nemen de ecologische crisis waar, door het kleine uiteinde van de telescoop. Ze praten alleen over het koolstofvrij maken van de economie (decarbonisatie), het is een vorm van reductionisme. Koolstof is niet het enige broeikasgas. We vergeten te vaak methaan of lachgas, die ook erg vervuilend zijn. Maar bovenal kan de opwarming van de aarde niet worden gezien als de enige uiting van de meer algemene vernietiging van de natuur. De decarbonisatie van de economie zal vanuit ecologisch oogpunt volkomen waanzinnige projecten rechtvaardigen: de bouw van kerncentrales, de promotie van waterstof, de totale vernieuwing van het wagenpark met elektrische wagens, enzovoort. Deze zogenaamde ‘groene’ mutaties houden ons in een productivistisch, extractivistisch (verwijderen van natuurlijke hulpbronnen, zoals bossen en wouden) en destructief systeem.
Het is industrieel kapitalisme dat de klok blijft slaan, gebaseerd op twee economische pijlers, de markt en technologie. De markt is een van de centrale instellingen van het kapitalisme en heeft de neiging om een steeds groter deel van de menselijke relaties te organiseren via een onstoffelijk mechanisme, dat van de prijzen. Het tast nu ook onze relatie met de natuur aan, aldus Tordjman. De verwijzing door de dominante kaste naar de ‘nieuwe geest van het kapitalisme’, noemt zij ‘een verdieping van het industriële kapitalisme. Dankzij groene groei breidt het kapitalisme zich uit naar nieuwe gebieden. Het verovert nieuwe markten: ecosysteemdiensten, koolstof, biodiversiteit, het genoom van alle levende wezens, enzovoort. In zijn diepe aard probeert het kapitalisme altijd nieuwe hulpbronnen te grijpen, het moet voortdurend uitbreiden om door te gaan’.
De genius als drijfkracht hiervan is in de ogen van Tordjman Emmanuel Macron naar wie zij regelmatig verwijst. ‘Emmanuel Macron zit opgesloten in zijn productivistische delirium. Bovendien bleef hij in zijn toespraken de termen ‘concurrentie’ en ‘concurrentievermogen’ herhalen. Hij zei dat hij ‘investeerders gerust moest stellen’ op ‘fiscaal, sociaal en regelgevend vlak’ om te kunnen concurreren met China en de Verenigde Staten. Hij gebruikte ook vaak het woord ‘versnelling’. Hij zei zelfs dat we moesten ‘hyperaccelereren’!’. Maar zijn dit geen gedachten en termen die volstrekt haaks staan op wat wij ecologisch noemen? Weerspiegelt dit niet een verlies aan soevereiniteit en vrijheid? Tordjman: ‘De autoriteiten beweren dat ze geen keus hebben, dat we vooruit moeten, de beweging moeten volgen. Produceer altijd meer en altijd sneller. In werkelijkheid is de technologische ‘vooruitgang’ ons ontgaan. Hij is uit de hand gelopen. En het zou aan ons zijn om ons aan te passen aan zijn hectische tempo. De ecologische crisis is een voorwendsel geworden om de wereldwijde concurrentie, de technologische wedloop en sociale en ecologische dumping te vergroten’.
Het moet dus anders als je over ecologisch praat. ‘Het omgekeerde! De enige diepgaande oplossing om de omvang van de ecologische crisis te beperken, is collectief nadenken over onze behoeften, onze relatie tot tijd en ruimte, het territorium herontwikkelen om reizen te beperken, de economie te verplaatsen en te ontgiften van snelheid. Kortom, om na te denken, te vertragen en te verminderen’. We moeten ‘de politieke moed hebben om grote bedrijven te ontmantelen die door de concentratie van kapitaal de afgelopen dertig jaar veel te machtig zijn geworden. Deze bedrijven blokkeren nu via hun lobby’s elke verandering’. Aldus Tordjman (in het hierboven genoemde vraaggesprek met haar, dat ik hiermee vertaalde). Zij is ook auteure van het boek Groene groei is aanval op de natuur.
Is de situatie zo ernstig als Tordjman schetst. Ja. Ik zal dat ondersteunen met enkele recente gegevens die voor Frankrijk gelden, maar in gewijzigde vorm net zo goed – zeker op termijn – voor Nederland (en elders) gaan gelden.
Her-industrialisatie met alle kwalijke gevolgen van dien
Het is een nachtmerrie voor de Franse staatssecretaris voor Industrie als hij begrijpt dat 77% van de accu’s voor elektrische auto’s uit China komen. Met man en macht wordt gewerkt om een deel van die productie naar Europa, in dit geval naar Frankrijk, te halen. En ja hoor, de Taiwanese groep Prologium gaat in de buurt van Duinkerken een gigafabriek van enkele miljarden euro’s bouwen voor accu’s voor Mercedes. In een prognose over aantallen elektrische auto’s die gefabriceerd zullen worden, zal er ook een grote behoefte aan elektriciteit zijn. Maar dat geldt niet alleen voor Frankrijk. De namen van andere Europese landen en industrieën – en wat de verwachtingen zijn – vindt men opgesomd over twee pagina’s in Le Monde van 12 mei 2023. Hieraan ontleen en vertaal ik een aantal gegevens.
‘Het gaat om een nieuwe markt, om nieuwe technologieën, nieuwe materialen, met een grote concurrentie. Het is normaal, dat hier ook risico wordt gelopen (overproductie)’. Frankrijk lijkt goed te zitten met een ‘echt’ ecosysteem – economisch systeem dus – als je beseft dat Duinkerken mooi past in het productieplaatje: aanvoerhaven voor grondstoffen van elders, zoals kobalt, nikkel, manganese, lithium en andere zeldzame metalen waarvan de vraag zal exploderen. Productiestoffen voor accu’s.
Voor de levering van elektriciteit voor de productie is er een bestaande kerncentrale in de buurt (Gravelines) en een aanzet voor de bouw van een nieuwe kerncentrale is er eveneens (een EPR, European Pressurized Reactor, te Penly). Dit soort kerncentrales kent zoveel problemen, dat ze pas na jaren, na gebouwd te zijn, in productie genomen kunnen worden (vergelijk de EPR van Flamanville in het Kanaal; met de bouw is men begonnen in 2007, nu wordt er gehoopt, dat hij in 2024 draait). Er is zelfs een EPR2 bedacht en het Franse parlement heeft nu aangedrongen daar versneld naar te kijken, omdat er op zijn minst zes maar het liefst acht van gebouwd kunnen worden (Le Monde van 18-18 mei 2023). Maar we hadden het toch over een ecologisch systeem en een transitie naar een andere productie- en maatschappijopvatting…?
Nee hoor, u leest het goed, het gaat allemaal over productiecapaciteit en kapitalistische uitwerking. Geen enkele ecologische overweging over dat het juist anders moet, heel anders. Het gebruik van de woorden ‘groen’ en ‘ecologisch’ daarbij, werkt slechts als façade. De zware metalen nodig voor accu’s zullen alleen al aan winningsmethoden onnoemelijk veel milieuschade opleveren.
Wat hier plaatsvindt heeft niets met (sociaal) ecologisch denken van doen zoals op te merken bij Murray Bookchin (1921-2006), of met een erbij passende technologiekritiek te vinden bij Jacques Ellul (1912-1994) of Ivan Illich (1926-2002). Het is een ‘verhaal’ over her-industrialisatie, voornamelijk gedacht in termen van auto-industrie. Het zal daarbij gaan over aantallen auto’s – om de miljardeninvesteringen rendabel te maken – die zo gigantisch zijn, dat we met zekerheid in de file blijven staan…
Decarboniseren?
Oké, de auto’s rijden niet meer op fossiele brandstof, maar we staan weer wel met zijn allen in de file. Merkwaardige transitie waaraan gewerkt wordt. Wil je met een elektrische auto CO2 neutraal rijden dan moet je op jaarbasis een redelijk groot aantal kilometers maken. Waarom zou je dat eigenlijk willen als je veel met de fiets kunt doen en dat allerlei zaken binnen korte lijnen te regelen zijn (lokale, regionale kringen; seizoensgebonden voedingsmiddelen, enzovoort). Of hoort dat niet allemaal bij die gelouterde industriële transitie. Jawel, maar dat wordt genegeerd en verzwegen. Daarom is die eco-façade opgetrokken. Het ‘eigen’ vervoer is lokbeest – voor de rijkere burgers, want een elektrische auto kent zijn prijs. Maar geen nood. Nog jaren zal fossiele brandstof te koop zijn.
Kijk, in de mondiale olie- en gasindustrie gaat nog steeds heel veel geld om. In 2022 haalde die industrie 4000 miljard dollar binnen in de vorm van winst (Le Monde van 26 mei 2023). Het voornaamste deel van deze mega-opbrengt ging op aan dividenduitkeringen en terugkopen van aandelen of aflossen van schulden. Hoewel de leiders van de olie- en gasmaatschappijen zeggen zich serieus met de problemen van de klimaatverandering bezig te houden en over nieuwe technologieën nadenken, is er een groot verschil tussen deze bezorgdheid en wat ze daadwerkelijk doen. Hier werkt het asbest-paradigma door (zie Deel 1).
Het merendeel van de oliemaatschappijen voorspelt een stijging van hun olie productie vanaf nu tot 2030, aldus Le Monde van 14 april 2023. In het artikel komt men de gegevens met naam en toenaam tegen. In een ander artikel in dezelfde uitgave van die krant, leest men dat de banken de sector van de fossiele energie (olie/gas) stevig blijft financieren (in 2022 voor een totaal van 673 miljard dollar). Er valt nu eenmaal nog voldoende te verdienen in die sector. Waarom zou je dat dan opgeven… En iedereen is het er over eens: de ecologisch transitie heeft niets ecologisch, maar wel industrieels. En die transitie voltrekt zich binnen een kapitalistisch-economisch systeem. Wij hebben daar niets te zoeken. Dat maakt wellicht het verschijnsel ‘sabotage’ interessant om te bestuderen.
Decarboniseren?
Oké, de auto’s rijden niet meer op fossiele brandstof, maar we staan weer wel met zijn allen in de file. Merkwaardige transitie waaraan gewerkt wordt. Wil je met een elektrische auto CO2 neutraal rijden dan moet je op jaarbasis een redelijk groot aantal kilometers maken. Waarom zou je dat eigenlijk willen als je veel met de fiets kunt doen en dat allerlei zaken binnen korte lijnen te regelen zijn (lokale, regionale kringen; seizoensgebonden voedingsmiddelen, enzovoort). Of hoort dat niet allemaal bij die gelouterde industriële transitie. Jawel, maar dat wordt genegeerd en verzwegen. Daarom is die eco-façade opgetrokken. Het ‘eigen’ vervoer is lokbeest – voor de rijkere burgers, want een elektrische auto kent zijn prijs. Maar geen nood. Nog jaren zal fossiele brandstof te koop zijn.
Kijk, in de mondiale olie- en gasindustrie gaat nog steeds heel veel geld om. In 2022 haalde die industrie 4000 miljard dollar binnen in de vorm van winst (Le Monde van 26 mei 2023). Het voornaamste deel van deze mega-opbrengt ging op aan dividenduitkeringen en terugkopen van aandelen of aflossen van schulden. Hoewel de leiders van de olie- en gasmaatschappijen zeggen zich serieus met de problemen van de klimaatverandering bezig te houden en over nieuwe technologieën nadenken, is er een groot verschil tussen deze bezorgdheid en wat ze daadwerkelijk doen. Hier werkt het asbest-paradigma door (zie Deel 1).
Het merendeel van de oliemaatschappijen voorspelt een stijging van hun olie productie vanaf nu tot 2030, aldus Le Monde van 14 april 2023. In het artikel komt men de gegevens met naam en toenaam tegen. In een ander artikel in dezelfde uitgave van die krant, leest men dat de banken de sector van de fossiele energie (olie/gas) stevig blijft financieren (in 2022 voor een totaal van 673 miljard dollar). Er valt nu eenmaal nog voldoende te verdienen in die sector. Waarom zou je dat dan opgeven… En iedereen is het er over eens: de ecologisch transitie heeft niets ecologisch, maar wel industrieels. En die transitie voltrekt zich binnen een kapitalistisch-economisch systeem. Wij hebben daar niets te zoeken. Dat maakt wellicht het verschijnsel ‘sabotage’ interessant om te bestuderen.
– door Thom Holterman, eerst verschenen bij Libertaire Orde
– Uitgelichte afbeelding: Par danyonited, Klimagerechtigkeit Leipzig — leipzig.degrowth.org/de/downloads/, leipzig.degrowth.org/wp-content/uploads/2013/12/Demonstration-Genug-ist-genug-f%C3%BCr-alle-Fotos-Klimagerechtigkeit-Leipzig.zip, CC BY-SA 3.0 de, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=35589296
