Onderstaand stuk stuurde ik naar Doorbraak. Op de website van die bevriende linksradicale organisatie is het intussen al te lezen.
Studeren is een vorm van werk. Als student vorm je jezelf tot toekomstig personeelslid ten behoeve van kapitaal en staat. De rest is een liberale, humanitaire illusie. Voor werk eisen arbeiders een loon op. Studenten kunnen – als de arbeiders die het dus feitelijk zijn – met hetzelfde recht een studieloon opeisen, een loon waarvoor ze in hun levensonderhoud kunnen voorzien, geen fooi die studiebeurs heet en al helemaal geen studielening. Studenten horen minstens minimumloon te krijgen voor hun studie, het onderwijs zelf hoort kosteloos te zijn. Je hoeft als bouwvakker immers ook niet te betalen voor de toegang tot de plek waar je werkt. Je hoeft als call-center-medewerker ook niet te betalen voor de telefoons en PC waarmee je je arbeid verricht.
Een nadere toelichting. Wat doe je als je studeert? Je vormt jezelf, je verwerft kennis en traint vaardigheden, net als eerder op school. Het doel voor jou als student kan van alles zijn: vorming als kritisch persoon, ontplooiing van je capaciteiten, de mooiste tijd van je leven hebben, linkse mensen tegenkomen om de boel op stelten te gaan zetten, kies maar uit. Maar dat is niet het doel waarom universiteiten bestaan en studenten aantrekken. Het doel van opleidingen aan scholen en ook aan universiteiten in deze kapitalistische en autoritaire maatschappij is: personeel opleiden voor de diverse functies die in deze maatschappij vervuld moeten worden. Geschoold personeel is het eindproduct van de bedrijfstak die ‘onderwijs’ genoemd wordt, zoals auto’s het eindproduct zijn van de auto-industrie. Kinderen die naar de basisschool gaan, zijn grondstof van die bedrijfstak. Kinderen die van de middelbare school komen en gaan studeren zijn halffabricaat. Dat is geen leuke manier om het over opgroeiende mensen te hebben. Maar de realiteit die ‘school’, ‘universiteit’, ‘productie’ en ‘arbeid’ heet, is nu eenmaal niet zo leuk.
Studenten zijn dus halffabricaten die bezig zijn afgewerkt te worden tot eindproduct. Afgewerkt door wie? Deels door zichzelf! Ze zijn hun eigen vormers en bewerkers, in een productieproces waar docenten de functie hebben van instructeurs en voorlieden, en professoren deels de functie van chefs. En studenten verrichten aan zichzelf dus arbeid. Die arbeid noemen we ‘studeren’, zoals we de activiteit van bouwvakkers ‘timmeren’ noemen, en ‘metselen’ en ‘solderen’. De arbeid is heel anders van vorm. En het feit dat studenten tegelijk halffabricaten zijn en degenen die deze halffabricaten tot eindproduct helpen vormen, is een extra explosieve tegenstrijdigheid in hun positie. Maar ook studie is uiteindelijk arbeid, in dienst van kapitaal en staat.
Als studenten arbeid verrichten in deze zin, horen ze daar dan niet – zolang we deze op loonarbeid drijvende uitbuitersmaatschappij nog niet anarchistisch te gronde hebben gericht en vervangen – gewoon voor betaald te worden? En horen studenten dan niet gewoon aanspraak te kunnen maken op bijbehorende arbeidsrechten? In plaats van – zoals nu – puur afhankelijk te zijn van wat de staat voor ze in petto heeft aan hetzij een lening, hetzij een fooi die we studiebeurs noemen? Een leenstelsel is sowieso absurd: waarom zou je geld moeten lenen om vervolgens arbeid voor de kapitalisten en hun staat te ‘mogen’ verrichten? Maar ook een studiebeurs is niet goed genoeg, want die gaat er van uit dat onderwijs een dienst is die door de maatschappij, via staat en universiteit, aan studenten wordt aangeboden en gefaciliteerd. School- en universitair onderwijs is echter geen dienstverlening van de maatschappij aan ons. Schoolgang en studie zijn een dienst van ons aan die maatschappij. Het is werk dat we verrichten voor de baas. Die baas hoort daar voor te dokken, zolang de baas nog de baas is althans. En ‘de baas’ kan dus ook het universiteitsbestuur zijn, en/of de overheid, of wie dan ook die die universiteiten financiert en er om die reden mede de dienst uit maakt.
Maar de eigen ontplooiing en kritische vorming dan? Die is belangrijk. Het is de reden waarom veel mensen gaan studeren. Maar het is niet de reden waarom deze maatschappij mensen aan het studeren wil hebben. Het is niet de reden dat de heersers universiteiten hebben besteld en laten bouwen. Het is niet de reden waarom kapitalisten tolereren dan er miljarden naar onderwijs gaan via de overheidsbegroting. Ontplooiing en het vormen van kritische zin zijn enerzijds authentieke doeleinden die haaks staan op het doel van de universiteit, en daarbinnen dus ook met hand en tand tegenover die universiteit verdedigd moeten worden. Maar ontplooiing en kritische vorming zijn tegelijk ook verkooppraatjes waarmee studenten aan het studeren worden gelokt – om daar tot personeelslid van deze maatschappij verder te worden misvormd. Dat die misvorming vaak niet lukt, dat studenten er in slagen om toch als min of meer kritisch en zelf denkend persoon met meer kennis van zaken een universiteit te doorstaan en er voor henzelf iets uit te halen, is een compliment waard voor de autonome kracht van mensen. Maar die kracht verdient een betere plek dan een universiteit om werkelijk tot haar recht te komen.
Universiteiten zijn fabrieken, niet eens van kennis maar van personeel. Wie daarin werkzaam is, verricht dus arbeid. Het zou een heleboel mystificatie en zelfbedrog schelen als we dat ook zo hardop zouden vaststellen, en een betaling en bijbehorende positie zouden afdwingen waarin dat tot uiting komt. Nee, ik wil natuurlijk helemaal niet dat studenten zich als personeelsleden-in-wording gedragen als ze studeren! Net zo min als ik wil dat bouwvakkers zich als onderworpen en ondergeschikte personeelsleden gedragen. De rol van loonarbeiders is een knellende rol die om revolte schreeuwt, elke dag opnieuw. Maar de rol is wel realiteit, en loon betaald worden voor loonarbeid die je verricht is toch wel het allerminste.
Is dit een ‘pleidooi’ om van studenten arbeiders te ‘maken’? Welnee dus. Het is alleen de openlijke erkenning dat ze dat aldoor al zijn. Geef ik hiermee het doel op om verder te kijken dan de huidige realiteit? Accepteer ik hiermee dat vermarkting van het onderwijs? Al evenmin. Net als andere bedrijfstakken zie ik ook daadwerkelijk onderwijs – niet de bedrijfstak, maar het echte onderwijs dat daarin wordt misbruikt en misvormd – graag losgerukt uit de greep van staat en kapitaal. Onderwijs, onderricht, ontplooiing zijn te belangrijk om in personeelsfabrieken te worden opgesloten en ingezet in dienst van de gevestigde orde waarvan het doodvonnis allang voltrokken had horen te zijn. Weg met de universiteit als personeelsfabriek! Weg met de ‘kenniseconomie’! Weg niet in de laatste plaats met de school, die niet alleen personeelsfabriek is maar ook nog eens een soort deeltijdgevangenis. Ik noem mezelf sinds enige tijd school abolitionist, en dat meen ik. Maar zolang opgroeiende jonge mensen tegen wil en dank en met valse verkooppraatjes over zelfontplooiing universiteiten worden binnengelokt om daar arbeid te verrichten in hun rol als ‘student’, dienen ze voor die arbeid op soortgelijke wijze te worden betaald als andere groepen loonarbeiders.
Net als andere groepen loonarbeiders geeft dat ze dan ook de mogelijkheid om, via de machtsmiddelen die ze hebben – staking, bedrijfsbezetting – zowel de voorwaarden van hun loonarbeid als hun status als loonarbeiders en ondergeschikten zelf aan te vechten, uit te dagen en meer. Het werk dat zowel bouwvakkers als studenten verrichten is in de bestaande verhoudingen in essentie loonarbeid. Maar precies die loonarbeid is de springplank voor de revolutionaire anti-autoritaire opheffing ervan door strijd. Dat door deze benadering de mentale afstand tussen studenten en andere arbeiders wel eens kleiner zou kunnen worden, met mogelijk de erkenning van verschillende groepen werkende mensen over en weer dat ze in hetzelfde schuitje zitten, is wat mij betreft een extra strategisch voordeel.
Ook verschenen bij PeterStormt
