Onderstaand artikel schreef voor het derde nummer in 2021 van Buiten de Orde, dat mooie kwartaalblad van de Vrije Bond. Daar kun je het dus in prachtpapieren versie lezen. Nu de cijfers zo dramatisch op- en de ziekenhuizen zo dramatisch vollopen, is het wellicht een goed moment om tot plaatsing van het artikel alhier en digitale verspreiding over te gaan.
De actuele situatie is zeer veranderd, wat tijdens het schrijven sombere voorgevoelens en voorspellingen waren, voltrekt zich nu om ons heen. ‘Wie denkt dat de pandemie in Nederland vrijwel over is, vergist zich hoogstwaarschijnlijk gruwelijk’, lees je in het artikel. Zat ik er maar faliekant naast! Maar helaas. En juist de rampzalige actualiteit maakt wat mij betreft de argumenten die ik in het stuk probeer uiteen te zetten, des te relevanter. Vandaar.
Corona en kabinet treiteren door – en wat doen wij?
De zomer van 2021 is qua coronabeleid minstens zo merkwaardig als die van een jaar geleden. Weer die sfeer van het-is-bijna-voorbij. Weer de houding van we-kunnen-weer-los. En weer de gevoelige tik die de pandemie uitdeelt, met nieuwe golven van besmettingen. Waar gaat dat heen?
Er zijn natuurlijk verschillen. In 2020 werd pas gaandeweg duidelijk dat besmettingen gevaarlijk begonnen op te lopen. Het ging toen ook van tientallen op een dag in in juni naar opeens toch weer honderden op in augustus. In 2021 ging het sneller en dramatischer mis, van dagelijks rond de vijfhonderd naar boven de 11.000 in een paar weken tijd aan het begin van de zomer. Een tweede verschil is het effect. Nu(1) zijn steeds meer mensen gevaccineerd, waardoor ziekenhuisopnames en sterfte lager blijven en de ziekte vooral jonge mensen trof. Ziekenhuizen en ICs lopen intussen ook weer voller, maar ze puilen niet uit zoals ze bij eerdere golven deden. De impact van de huidige golf, hoe schrikwekkend die ook was, is duidelijk minder dan in maart-april 2020, oktober-december 2020 en maart-mei 2021. En de golf is alweer op zijn retour nadat het kabinet, toch een beetje geschrokken na de besmettingsgolf rond festivals en nachthoreca, toch weer een beetje op de rem trapte en vooral die nachthoreca schielijk weer sloot.
Intussen dalen de besmettingen weer gestaag, terwijl het vaccineren doorgaat. De stemming wordt daarmee weer iets minder gestresst. De toon van we-zijn-er-bijna maakt daarmee de zoveelste comeback. Naar mijn mening is dat buitengewoon gevaarlijk. Wie denkt dat de pandemie in Nederland vrijwel over is, vergist zich hoogstwaarschijnlijk gruwelijk. Wie denkt dat corona maar geaccepteerd moet worden want ‘het wordt endemisch, doen we niets meer aan, dan maar jaarlijks een coronaprikje’, levert een recept voor nieuwe rampen.
De pandemie is niet over, ook niet nu steeds meer mensen hun vaccin hebben, ook niet nu de besmettingen weer teruglopen na een enorme explosie begin van de zomer. Ik begin met dat laatste. Het virus kon weer om zich heen grijpen omdat het kabinet in hoog tempo ‘versoepelingen’ doorvoerde in de voorzomer. Dieptepunt was 26 juni, toen vrijwel alles weer kon als je maar een beetje afstand hield. Alleen in het OV nog een mondkapje, en verder feestvieren, ook als je pas dezelfde dag je vaccin hebt gehaald. Dat was de boodschap die de uitgaansjeugd van Hugo de Jonge meekreeg: ‘Dansen met Janssen’. Dat hebben we geweten. Intussen is dat weer veranderd: 14 dagen wachten met feestvieren na je vaccin is weer de norm, en de discotheken zijn weer dicht. Dalende besmettingscijfers volgden al snel. Die vormen echter een hele valse geruststelling.
Ja, het sluiten van nachtelijk uitgaansleven zal een rem gezet hebben op het virus. Maar minstens zo belangrijk is de schoolvakantie. Keer op keer slecht geventileerde schoolgebouwen tjokvol leerlingen waren distributiecentra voor het virus. Schoolsluiting betekent dat die distributiecentra plat liggen en het virus minder wordt verspreid. Het slechte nieuws is dat die scholen over een handvol weken weer open gaan. Zonder adequate ventilatie begint het verspreidingscircus dan doodleuk opnieuw. Voeg daar de terugkerende vakantiegangers uit een op de besmettingskaarten ook alweer vuurrood Frankrijk en Spanje aan toe, en je hebt de volgende coronagolf in beeld. Overigens is Frankrijk en Spanje deels zo rood omdat toeristen uit het in juli zo donkerrode Nederland daar het virus zijn gaan brengen. We reap what we sow.
Leven met het virus?
Hoe erg is dat nu allemaal? We worden toch gaandeweg beschermd via vaccinatie? En wordt de prijs van sluiting van uitgaansleven en scholen en dergelijke niet veel te hoog, nu je van corona, als je besmet raakt, veel minder ziek wordt en veel betere overlevingskansen hebt vanwege dat vaccin? Moeten we niet gewoon leren ‘leven met het virus’? Dat is de toon van de huidige maatschappelijke discussie aan het worden.
Een paar dingen daar over. Ja, dat vaccin is een goede zaak: het remt besmettingen, het gaat ziekte en sterfte tegen. Uitstekend. Maar miljoenen mensen zijn nog steeds niet of onvoldoende gevaccineerd. Onder die mensen spookt het virus vrijwel ongestoord rond. Dat geldt in Nederland. Wereldwijd is het nog veel erger, in grote delen van de wereld moet het vaccineren nog op gang komen. Dat gaat extra stroef omdat farmaceutische bedrijven hun patenten beschermen, en daarin gedekt worden door Westerse regeringen. Eigendomsrecht houdt de productie van vaccins nodeloos beschermd en nodeloos kostbaar. Zo leveren kapitalistische prioriteiten vele honderden miljoenen mensen uit aan een gevaarlijke ziekte.
Denk niet dat de gevolgen alleen voor ongevaccineerden zijn. Dat zijn ze niet. Wat er onder ongevaccineerden gebeurt, heeft effect op iedereen. Dat virus muteert. Hoe meer virus er rondgaat, hoe meer mutaties. Hoe werkt dat? Virus is organische stof die in levende cellen doordringt, en die cellen als het ware instructie geeft om virusdeeltjes aan te maken, kopietjes zogezegd. Bij dat kopiëren worden ‘ foutjes’ gemaakt. Dat zijn mutaties. De meeste daarvan hebben geen merkbaar effect. Sommigen wel: ze kunnen het virus besmettelijker maken. Of ziekmakender. Of allebei. Of juist minder besmettelijk, minder ziekmakend, of allebei. Het kan alle kanten op. Het gaat volstrekt willekeurig.
Maar welke mutatie overleeft is niet willekeurig. Besmettelijker varianten zijn in het voordeel in de evolutie. Dat hebben we gezien bij de razendsnelle opkomst van de Delta-variant. Helemaal in het voordeel zijn varianten die kans zien de immuniteit die vaccinatie oplevert, te omzeilen. Zulke varianten kunnen immers om zich heen grijpen in een gevaccineerde bevolking. Er zijn aanwijzingen dat die Delta-variant iets makkelijker door de vaccinatie heen breekt dan eerdere versies. Delta maakt mensen iets zieker, ook jongere mensen. Delta had nooit een kans gekregen om zelfs maar te ontstaan als de pandemie vorig jaar de kop in was gedrukt. Het is een product van mutaties die de ruimte kregen omdat het virus zeer wijd verspreid was en bleef.
Het is een kwestie van tijd voordat er varianten ontstaan die zich van het vaccin niets meer aan trekken. Het is ook een kwestie van tijd voordat er een variant opduikt waar mensen veel en veel zieker van worden, en in veel grotere aantallen en percentages aan doodgaan. Juist het feit dat het virus nu vaak ook gevaccineerden tegenkomt, betekent dat mutaties die het vaccin weten te trotseren, in het voordeel zijn. Breed vaccineren, gecombineerd met veel virusverspreiding, maakt het ontstaan van vaccinbestendige varianten extra makkelijk. Dat alleen al is een totale veroordeling van het huidige beleid, dat immers vaccineren combineert met versoepelen en dus virusverspreidng accepteren.
Ja, het virus kan ook andere kanten op muteren. Maar minder besmettelijke varianten sterven vrij snel uit, die worden weggeduwd door besmettelijker versies. Minder ziekmakende varianten zijn op den duur kansrijk. Maar het is geen automatisme dat die op korte termijn de overhand krijgen. Ik kwam een document tegen van SAGE, Britse wetenschappelijke instelling die ook over Covid publiceert, waarin de kans op een steeds onschuldiger virus op ‘onwaarschijnlijk op de korte termijn, een realistische mogelijkheid op de lange termijn’ werd geschat. De komst op varianten met sterfte van tot enkele tientallen procenten van het aantal besmette mensen is echter ook ‘een realistische mogelijkheid’.(2) Wat hier gezegd werd is: geeft het virus ruimte, dan verandert het mogelijk in een killer virus, veel verschrikkelijker dan wat we de afgelopen anderhalf jaar hebben zien rond razen, waartegen de huidige vaccins helemaal niet zijn opgewassen. Nee, dat is geen zekerheid. Het is wel een groot risico. Moeten we dat risico nemen?
Tegen deze achtergrond komt de mantra ‘we moeten leven met het virus’ er een beetje anders uit te zien. Ja, dit virus dreigt endemisch te worden, is dat misschien al. Ja, het is goed mogelijk dat we naar een jaarlijks of zelfs vaker terugkerende vaccinatie toe gaan om ziekte en sterfte te beperken. Maar daarmee is corona niet een verkoudheid of griep geworden waar we maar mee moeten dealen. Tuberculose was ooit ook endemisch. Gezien de ernst van de ziekteverschijnselen die corona meebrengt, lijkt me dat een veel betere vergelijking dan het intussen totaal uitgekauwde ‘het is maar een griepje’. Ooit hebben mensen en maatschappijen besloten om die ziekte gewoon uit de maatschappij te verbannen. Ik vind dat corona een soortgelijke resolute houding verdient.
Ook als een ziekte endemisch is, maakt de mate van verspreiding nog wel uit. Een ziekte kan immers jaarlijks tientallen mensen treffen, of jaarlijks tienduizenden mensen, en dat is niet hetzelfde. Dus aan degenen die zich al neergelegd hebben bij een endemisch wordende Covid-19: wat wil je? Enkele ziekenhuisopnames per jaar, enkele tientallen ernstig zieken, enkele tientallen wegens Long Covid chronisch zieke mensen erbij, plus een paar honderd lichte ziektegevallen? Of tienduizenden ziekenhuisopnames, duizenden doden en duizenden chronisch zieken, om over besmettingscijfers maar te zwijgen? Het kan allebei met een endemische ziekte. Hier is een vergelijking met griep nu eens wel gepast: een endemische ziekte, die jaarlijks grote aantallen mensen toch hard treft. Griep is namelijk geen ‘griepje’, ook iets wat nogal eens over het hoofd wordt gezien.
Endemisch is dus niet zomaar hetzelfde als hanteerbaar en aanvaardbaar. Hoe hanteerbaar en aanvaardbaar corona wordt hangt af van komende varianten. De kans daarop hangt af van de mate van verspreiding van het virus. Hoe geringer die virusverspreiding nu, hoe hanteerbaarder een eventuele endemische versie straks. Willen we niet jarenlang opgezadeld worden met een ziekte die links en rechts de gezondheid en levens van dierbaren kapotmaakt en als een schaduw over de maatschappij blijft hangen, dan dienen we dat virus eens te gaan bestrijden en de verspreiding ervan naar het laagst denkbare niveau terug te dringen. Na zeventien maanden gezwabber en nalatigheid wordt het wel eens tijd.
Na zeventien maanden is iets anders ook duidelijk. De overheid gaat dit niet doen. Die wil het virus helemaal niet de maatschappij uit trappen. De prioriteit voor Rutte en buikspreker Van Dissel was vanaf het begin: zorgen dat de zorg het houdt. En ‘zorg’ wordt dan gedefinieerd als ziekenhuiszorg en IC. Huisartsen tellen niet mee. Zolang de ziekenhuiszorg niet uitpuilt, vindt het kabinet het best. Elke nieuwe besmettingsgolf werd begeleid door opmerkingen als ‘we zien het nog niet terug in de ziekenhuizen, er is weinig aan de hand. Maatregelen komen pas als ICs weer volstromen. Wat je aan kon zien komen: het duurt even voordat besmette mensen ziek worden, en dan duurt het wederom even voordat mensen zo ziek worden dat ze op een IC belanden. Afwachten tot ICs vol liggen, is wachten tot het te laat is, zelfs voor die ICs. Want maatregelen die besmettingen drukken, vertalen zich pas weken erna in lagere aantallen IC-opnames. ‘Sturen op zorg’ is dus achter de feiten aanhollen, dweilen met de kraan open.
Maar door relatief laat in te grijpen, geeft het kabinet de virusverspreiding wel ruimte – en dat is geen vergissing maar de bedoeling. Want virusverspreiding betekent veel infecties en veel mensen die antistoffen hebben tegen het virus. Daarmee krijg je ‘groepsimmuniteit’ waarmee de epidemie vervolgens uitdooft. Dat is het idee hier. Zulke groepsimmuniteit vereist dus dat mensen zo veel mogelijk wel besmet raken. Inmiddels is er ook het vaccin waarmee die groepsimmuniteit verder wordt bevorderd. Maar het beleidsdoel is dus nooit geweest: de virusverspreiding zo dicht mogelijk naar nul terug te dringen. Beleidsdoel was en is: zoveel mogelijk verspreiding tolereren zodat de zorg het kantje boord houdt. Moet ik nog uitleggen hoe verwerpelijk deze strategie is? Je laat er grote aantallen mensen ziek mee worden, waarvan er aanzienlijke aantallen doodgaan.
Die nagestreefde groepsimmuniteit was altijd al twijfelachtig, maar blijkt intussen een fictie. Weerstand tegen eerdere coronavarianten raakt na maanden uitgewerkt, en gaat al helemaal niet op tegen nieuwere versies zoals Delta. Alleen een permanent effectief vaccin dat niet alleen ziekte maar ook besmetting blokkeert kan groepsimmuniteit garanderen, en alleen maar als dan ook nog bijna iedereen dat vaccin krijgt. De huidige vaccins werken waarschijnlijk slechts gedeeltelijk en tijdelijk. Je moet dus voor groepsimmuniteit eindeloos mensen aan besmettingsgevaar blijven blootstellen en keer op keer vaccineren, enkel en alleen om de zaken niet totaal uit de hand te laten lopen. Wat hier vooral endemisch wordt, is wanbeleid.
Denk niet dat het RIVM dit niet snapt. Het is geen vergissing, geen miscalculatie, al komen er binnen het hierboven geschetste beleidskader wel misrekeningen voor. Dat het zo snel na de versoepelingen van 26 juni zo erg misging, was een misrekening. Maar dat de besmettingscijfers weer zouden oplopen, was en is ingecalculeerd. En dat ‘groepsimmuniteit’ een hersenschim is, betekent niet dat er geen rationele doelen achter het beleid zitten. Door deze hersenschim na te jagen kan de regering het namelijk zo presenteren dat ze niet meer hoeft te doen dan ze doet: ze kan de pretentie dat overheidsbeleid ons tegen besmetting en ziekte beschermt – een wettelijke plicht van die overheid! – laten varen. Als groepsimmuniteit de oplossing is en besmetting daartoe bijdraagt, dan moet de regering dat virus juist zo min mogelijk voor de voeten lopen. Gooi die scholen, bedrijven en instellingen maar weer open, doe dat mondkapje maar weer af, ga maar snel dansen met Janssen! Zo wordt die fictieve groepsimmuniteit een prachtig argument tegen alles wat de vrijheid inperkt om mensen naar hun werk te jagen en de winkelstraten, pretparken en uitgaanscentra in te lokken, zodat het geld gaat rollen.
Versoepelingen dienen dus inderdaad de vrijheid – van ondernemers om zich te verrijken ten koste van ons allemaal. Kortetermijn kapitalistische belangen domineren hier, want op langere termijn snappen zelfs ondernemers dat ook zij beter af zijn als het zakendoen niet drie maal per jaar wordt onderbroken door weer een halve lockdown als de ICs weer eens zijn overgelopen. Voordeel voor kapitalisten is zelfs dan nog dat ieder idee dat mensen recht hebben op goede zorg en bescherming tegen ziekte stelselmatig is en wordt ondermijnd. Dat is een ideologische opsteker voor het neoliberale beleidsmodel waar de ondernemersklasse zulk garen bij spint.
Versoepelen is dodelijk, lockdowns zijn geen alternatief
Het hele coronabeleid verdient tegen deze achtergrond vanuit anarchistisch perspectief totale en frontale afwijzing. Maar bij het zoeken naar een alternatief dienen we de autoritaire valkuil te vermijden. Versoepelen is dodelijk. De hele economie opengooien betekent mensen uitleveren aan dat akelige virus, met ziekmakend en dodelijk gevolg. Maar lockdowns zijn geen alternatief. Die leggen om te beginnen niet stil wat vooral stilgelegd hoort te worden: de economie! Essentiële sectoren blijven open, want het systeem kan niet zonder. Maar precies daar blijft het virus dan rondwaren, vaak onder straatarme mensen, arbeidsmigranten, scholieren met een bijbaan als vakkenvuller, ga zo maar door.
Lockdowns zijn op den duur ook steeds minder effectief in wat ze beogen. Ze vergen steeds meer repressie om ze af te dwingen. En wat heb je nog aan bescherming tegen ziekte als het leven er gaandeweg gaat uitzien als huisarrest? Een paar maanden niet naar de kroeg of theater is voor veel mensen best te doen, en het is aanstellerij om de Nederlandse lockdowns op een lijn te stellen met noodtoestanden in politiestaten. Maar ook in Nederland zijn lockdowns autoritaire ondingen, koren op de molen van gezagsdragers die in de uitoefening van hun functie ook nog eens bestaande onderdrukkingsvormen zoals racisme verstevigen. Ik geloof niet dat de lockdowns in Nederland zijn doorgevoerd met de vestiging een politiestaat als doel. Rutte wilde wel degelijk echt een tijdelijke rem op de virusverspreiding, want de zorg, want de ICs. Maar ik weet zeker dat lockdowns, ook de halfzachte poldervariant ervan, de versterking van een politiestaat in de hand werken. Dat is minstens een bij-effect en voor sommige gezagsdragers wel degelijk ook een doelstelling.
Als de lockdown-strategie het virus verslaat maar tegelijk de bewegingsvrijheid van mensen tot dichtbij nul terugbrengt, dan is het middel niet echt beter dan de kwaal. Overigens is het kabinet zo’n harde strategie nooit van plan geweest, het is misplaatst om te doen alsof dat wel het geval is. Maar een anarchist kan toch echt nauwelijks anders dan hardop zeggen: iedere boete en aanhouding wegens avondklok op groepsverbod is een boete of aanhouding te veel. We schorten ons verzet tegen repressie maar beter niet op voor de duur – de veel te lange duur – van deze pandemie.
Als versoepelen dodelijk is, en lockdowns zijn niet het antwoord, wat dan wel? Ik heb het vaker gezegd: shutdown van onderen op! De virusverspreiding dient gedwarsboomd. Als we niet geloven dat de overheid dat doet en dat eigenlijk ook niet wil, dan is het aan onszelf om dat te doen. Dan is het aan docenten, leerlingen en ouders/verzorgers om de scholen dicht te houden en vervolgens de ventilatie nu eindelijk eens op orde te helpen brengen. De rekening daarvan dient uiteraard naar het kabinet gestuurd te worden, en/of rechtstreeks aan de ondernemers die immers hun toekomstig personeel van de scholen betrekken. Dan is het aan barkeepers, obers, koks en bedienend personeel om, samen met minstens de vaste klanten en buurtbewoners, de horeca dicht te gooien, waarbij ze doorbetaling van salaris afdwingen. Hey, FNV?! We komen even jullie stakingskas daarvoor gebruiken, goed? Dan is het aan arbeiders om de bedrijven en instellingen waar ze werken dicht te houden en vervolgens de hygiëne, ventilatie en verdere coronaveiligheid op orde te brengen, ook weer op kosten van de kapitalisten. O ja, en mond/neusmaskers weer op in winkels en andere publieke binnenruimtes! Dat kunnen we trouwens ook in groepsverband promoten en organiseren. Ja, dat mondkapje helpt tegen verspreiding, ik ga dat hier niet eens verder uitleggen.
Tegenover hun versoepelingen, maar ook tegenover hun lockdown, stellen we zo onze shutdown, feitelijk een combinatie van algemene staking en beginnend arbeiderszelfbestuur. Van zo’n soort benadering schrikken anarchisten toch niet terug?
Noten:
1 Op 1 augustus 2021, toen ik dit artikel schreef.
2 Gevonden via Davic Mercer, ‘COVID-19: New deadlier coronavirus variant that could kill one in three infected people a ‘ realistic possibility’, SAGE warns’, Sky News, https://news.sky.com/story/covid-19-new-deadlier-coronavirus-variant-a-realistic-possibility-sage-warns-12368798
Het betreffende document is te vinden via https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1007566/S1335_Long_term_evolution_of_SARS-CoV-2.pdf
- Ook verschenen bij PeterStormt
- uitgelichte afbeelding: Photo by Mehrnegar Dolatmand on Unsplash
