Straatprotest zien we momenteel in het ene na het andere land, vaak ook in meerdere landen tegelijk. Het protest gaat vaak verder dan enkel een grote samenkomst of optocht: confrontaties met het staatsgezag maken deel uit van het standaardmenu. Voor anarchisten is zoiets interessant, ook als de thema’s niet vanzelf inspireren tot steun, en ook als degenen die het protest aanvoeren of er prominent aan deelnemen niet bij voorbaat sympathiek overkomen. Zoiets is het geval in Servië, in Mali en inmiddels ook in Rusland en Bulgarije. De protesten staan op zichzelf en maken niet merkbaar deel van een gezamenlijke beweging. Maar in dat contrast tussen bemoedigend buitenparlementaire pressie enerzijds en deels rechtse gangmakerij en aansturing anderzijds, vertonen ze interessante overeenkomsten en uitdagingen. De protesten in Servië zijn hier instructief.
Afgelopen week zijn in de Servische hoofdstad Belgrado op vier achtereenvolgende avonden menigten aan het protesteren geslagen. De eerste avond, dinsdag 7 juli, mondde dit uit in stevige botsingen met oproerpolitie. Het aantal demonstranten liep in de duizenden. Enkele tientallen van hen drongen korte tijd zelfs het parlementsgebouw binnen. De samenstelling van de protesten was breed. De BBC: ‘De protesten begonnen vreedzaam op dinsdagavond en omvatten studenten en families met kinderen, boos geworden wegens een besluit om een uitgaansverbod voor het weekend uit te vaardigen vanwege een stijging in corona-infecties.’ De woede was groot: ‘Duizenden stonden op straat en staken vuurwerk af’, aldus het AD. De politie ging traangas afvuren toen demonstranten zich toegang verschaften tot het parlementsgebouw, waar de politie ze al snel weer uit joeg. ‘Er braken botsingen uit en de politie vuurde traangas af om de betogers te verspreiden’. Demonstranten vochten terug: ‘De politie werd onder meer bekogeld met eieren en stenen. Ook gingen meerdere politieauto’s in vlammen op’, zo bericht het AD. Mooi, vooral dat laatste.
Minder mooi is de leus die gehoord is de leus die demonstranten volgens NU.nl aanhieven: ‘Servië is opgestaan’.(3) Daarin manifesteert zich de geest van het Servische nationalisme, met zijn bloedige erfenis. Minder mooi is ook wat de BBC toevoegt: ‘Uiterst rechtse nationalisten kregen de schuld van het opstoken van de onrust en de bestorming van het parlementsgebouw. Servische media zeiden dat hieronder een parlementslid was die anti-vaccin- en 5G-samenszweringstheorieen pushte’. Hier zijn we in het kwalijke universum van Willem Engel en Tinus Knoops terechtgekomen, inmiddels beruchte gangmakers van hoofdzakelijk rechts anti-lockdownprotest in Nederland. Maar die rechtse inbreng is in Servië wel deel van iets veel omvangrijkers, iets wat we niet zomaar als uitsluitend reactionair kunnen wegschrijven. Trouwens: ook politiegeweld tegen gedeeltelijk rechtse menigten is een aanslag op de vrijheid. De gewelddadige staatsmacht is altijd en overal de vijand, ook als die nu en dan eens tegen de vijanden van ons optreedt.
Er volgde een tweede nacht van confrontaties. ‘Na een vreedzaam begin zag de manifestatie van woensdag betogers vuurwerk en andere voorwerpen naar de politie werpen. Die antwoordde met traangas’, aldus de Guardian.(4) ‘De politie raakte voor het parlementsgebouw slaags met betogers. Sommige actievoerders raakten hierbij gewond, onder wie ook leden van de oppositie’, aldus de NOS.(5) De repressie ging al snel verder dan het rechtstreekse politiegeweld op die twee avonden. ‘Servische autoriteiten verboden samenkomsten van meer dan tien mensen in de hoofdstad, Belgrado, na twee nachten van gewelddadige botsingen tussen politie en duizenden demonstranten die tegen corona-lockdownmaatregelen protesteerden’, aldus Aljazeera.(6)
Een eind aan het protest kwam daarmee echter niet, want hetzelfde bericht vervolgt met: ‘Duizenden tartten echter het verbod om een sit-in te houden tegenover het Parlement, maar die samenkomst en andere in minstens twee andere steden bleven vreedzaam ondanks een grote politie-aanwezigheid’. Het protest liet zich niet breken door de repressie. Sterker: het breidde zich dus zelfs uit naar plaatsen buiten Belgrado.
Het heeft er veel van weg dat de sit-in demonstranten van de derde dag er anders in staan dan de agressieve nationalisten van met name de eerste nacht. De BBC: ‘Ze zeggen dat ze zich willen onderscheiden van gewelddadige groepen die botsingen begonnen op de voorgaande nachten’.(7) Of hun bezwaar enkel dat geweld betreft, of ook politiek-inhoudelijk is, weet ik niet. Zelf vind ik vechten tegen de politie op zichzelf legitiem, maar het harde nationalisme dat een deel van de demonstranten motiveert, verwerpelijk en schadelijk. Maar hoe dan ook, veel wijst er op dat radicaal nationalisme in de protestbeweging nadrukkelijk aanwezig is, maar dat de beweging niet als geheel rechts-nationalistisch is.
En de protesten haalden wat uit ook: ‘De Servische regering heeft een plan om een coronavirus-uitgaansverbod voor het weekend op te leggen, geschrapt na twee nachten van protesten in de hoofdstad’, lezen we in hetzelfde stuk. Jawel, strijd – straatprotest, inclusief confrontatie met het staatsgezag – loont. En de strijd is niet voorbij. Radio Free Europe berichtte 11 juli kort na middernacht over ‘een vierde nacht van anti-regeringsprotest’, met traangas van politiezijde. ‘Boze betogers gooiden rotjes en stenen naar de oproerpolitie die het parlement op 10 juli bewaakten en braken door een barrière om het gebouw te bereiken. Politie gebruikte hun schilden om de demonstranten terug te duwen en joeg mensen vervolgens door de straten om de demonstratie op te breken’.(8) hetzelfde artikel meldt ook actie buiten Belgrado: ‘Protesten gingen door in de op een-na grootste stad van Servië, Novi Sad, waar betogers tijdelijk een snelweg naar Belgrado blokkeerden. Vučić noemde het effect “puur terrorisme”’ . Vučić is de premier van Servië.
Een dagenlang aanhoudende straatbeweging, niet alleen in de hoofdstad maar in meerdere andere steden. Een beweging van duizenden mensen die bereid zijn traangas te trotseren en arrestatie te riskeren. Het is niet niks. En dat werpt de vraag op: wat maakt deze mensen zo gemotiveerd en boos? Is dit af te doen als het zoveelste ‘anti-lockdown-protest’, zoals we dat in Nederland af en toe ook zien? Ik denk dat er aanzienlijk meer aan de hand is.
De woede ontvlamde niet vanwege zomaar een nieuwe lockdown. De woede ontvlamde vooral vanwege wat er aan vooraf ging. De corona-pandemie woedt in Servië al maanden. De regering bestreed die aanvankelijk met een eerste scherpe lockdown. Dat leek te werken. Vervolgens liet de regering in hoog tempo de beperkende maatregelen los. Vervolgens begon het aantal besmettingen weer snel op te lopen. Intussen had Vučić wel populariteit weten te scoren en hij won op 21 juni verkiezingen, die de oppositie overigens boycotte. De hele gang van zaken is nogal verdacht, zo vonden hele veel mensen. Volgens mij hebben ze gelijk.
De NOS zegt het zo: ‘Maar de demonstranten zijn vooral boos op Vučić zelf. Zij vinden dat hij niet eerlijk is geweest over de omvang van de crisis. Ook zijn de actievoerders woedend dat de president eerst strenge coronamaatregelen invoerde, maar met de verkiezingen in het vooruitzicht het land weer van het slot haalde.’(9) Aljazeera is nog wat scherper: ‘Tegenstanders beschuldigden de president bij te hebben gedragen aan de grote groei van het aantal doden nadat hij eerdere strenge lockdown-maatregelen helemaal had opgeheven. Massabijeenkomsten bij voetbal- en tennis-events waren toegestaan ondanks waarschuwingen van deskundigen dat dit tot een scherpe groei in besmettingen kon leiden’.(10) Die groei is er dus, en daaraan ontleent Vučić dus een argument om het land weer een flink eind dicht te gooien. Logisch dat mensen woedend zijn. Dit is geen protest tegen lockdownbeleid op zich, maar tegen politiek gezwabber voor politiek gewin.
Een rol speelt ongetwijfeld ook het feit dat Vučić al langer onder vuur ligt van straatprotest. Een jaar lang kwamen elk weekend demonstranten tegen Vučić op de been. Daar hielden ze mee op toen de eerste corona-lockdown kwam. Maar het wantrouwen tegen de regering was slechts achter de deuren van de woningen opgesloten. Verdwenen was het niet. De protestbeweging die de afgelopen dagen is opgekomen, is er een nieuwe uiting van. Niet alle deelnemers aan het protest zijn bondgenoten in de strijd van onderop voor vrijheid en solidariteit. Maar tussen het straatprotest en het staatsgeweld is een keus voor de straat uit anarchistisch oogpunt – met alle kritische kanttekeningen die tegelijk nodig zijn – noodzakelijk.
Die noodzaak klemt nog meer gezien de stevige staatsrepressie. Balkan-onderzoeker van Amnesty International Jelena Sezar stelt: ‘Beelden van Servische politie die traangas en stungranaten lukraak op de menigte afvuurt, en van betogers en omstanders die aangevallen worden door bereden politie en geslagen door politie in rel-uitrusting, roepen serieuze zorgen op’.(11) Ook journalisten zijn weer eens doelwit van politiegeweld, soms ook van geweld door betogers. ‘In twee dagen zijn we ingelicht over minstens 14 aanvallen op journalisten en media-werkers die in het veld waren om verslag te doen in het openbaar belang’, aldus een verklaring van de Europese Federatie van Journalisten. In minstens een geval werd een journalist door politie in elkaar geslagen, en gingen de klappen nog door toen de journalist op de grond lag.(12)
De demonstraties verdienen in grote lijnen sympathie en support tegenover de staat, maar ook kritiek waar het nationalisme zich manifesteert. De politierepressie tegen zowel demonstranten als tegen mediamensen verdient sowieso categorische en volledige verwerping.
Noten:
1 ‘Coronavirus: Belgrade protesters storm Serb parliament over curfew’, BBC, 8 juli 2020
3 ‘Demonstranten bestormen Servisch parlement na nieuwe lockdown Belgrado’, Nu.nl, 8 juli 2020
5 ‘Opnieuw anti-regeringsprotesten in Belgrado om corona-aanpak’, NOS, 8 juli 2020
6 ‘Serbia bans mass gatherings after virus lockdown protests’, Aljazeera, 9 juli 2020
7 ‘Coronavirus: Serbia scraps curfew plans for Belgrade after protests’, BBC, 9 juli 2020
8 ‘Riot Police Fire Tear Gas To break Up Anti-Government Protests In Belgrado’, RFE/RL, 11 juli 2020
9 ‘Opnieuw anti-regeringsprotesten in Belgrado om corona-aanpak’, NOS, 8 juli 2020
10 ‘Serbia bans mass gatherings after virus lockdown protests’, Aljazeera, 9 juli 2020
11 ‘Serbia bans mass gatherings after virus lockdown protests’, Aljazeera, 9 juli 2020
Ook verschenen bij: PeterStormt
