“De revolutie is als Saturnus, ze eet haar eigen kinderen op” – Danton
De Poolse filmregisseur Andrzej Wajda is gisteren op 90-jarige leeftijd overleden. Wajda werd in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw bekend met een serie films die uiterst kritisch waren over het toenmalige communistische regime. De films uit de jaren ’70 richten zich vooral op het stalinistische verleden. Vanaf 1981 engageerde Wajda zich sterk met de vakbond Solidariteit, wat hem door de leiding van de Communistische Partij niet in dank werd afgenomen. Het leidde ertoe dat zijn produktiemaatschappij vakkundig gesaboteerd en om hals geholpen werd.
Mijn persoonlijke favoriet in Wajda’s oeuvre is Danton, één van de allerbeste “politieke” films ooit gemaakt. De film speelt in 1794, op het hoogtepunt van de Terreur. De revolutionair Danton keert terug naar Parijs, waar hij merkt dat zijn vroegere kameraad Robespierre inmiddels een schrikbewind heeft ingesteld. Danton probeert de Terreur te matigen, komt in conflict met Robespierre, wordt beschuldigd van financiële malversaties en na een gemanipuleerd politiek proces door een revolutionair tribunaal tot de dood veroordeeld.
De film heeft zo zijn problemen – zo worden Saint Just en andere medestanders van Robespierre nogal karikaturaal afgebeeld en is het historisch niet altijd allemaal even accuraat – maar het is een magnifiek politiek drama en Gérard Depardieu en Wojciech Pszoniak zijn fenomenaal als respectievelijk Danton en Robespierre.
De essentie van het conflict tussen Danton en Robespierre was gelegen in hun meningsverschil over de voortzetting van de Terreur. Danton zag er het nut niet van in de Terreur voort te zetten, nu het regime intern gestabiliseerd was en de Franse legers in het buitenland de ene overwinning na de andere behaalden. Robespierre daarentegen was ervan overtuigd dat de veiligheid van de staat afhankelijkheid was van een intensivering van de Terreur: zijn ideaal was een ‘zuivere’, ‘smetteloze’ staat, gereinigd van alle kwaad, een ideaal dat wel meer revolutionairen tot de meest afschuwelijke wandaden heeft verleid.
Danton wist hij nog te verslaan, maar niet lang na diens dood zou Robespierre het slachtoffer worden van zijn eigen opvattingen. Op 26 juli 1794 kondigde hij een nieuwe serie zuiveringen aan, zonder namen te noemen – een catastrofale inschattingsfout. Bang zelf ook op de lijst met ’te zuiveren elementen’ te staan, verenigden alle leden van de Nationale Conventie zich tegen Robespierre en Saint Just. Op 27 juli werden Robespierre en zijn bondgenoten gearresteerd. Na een proces dat slechts enkele minuten duurde werden Robespierre en Saint Just op 28 juli afgevoerd naar de Place de la Révolution en geguillotineerd. Volgens ooggetuigen steeg er onder het publiek een luid gejuich op dat wel 15 minuten duurde toen de beul Robespierre’s afgehakte hoofd aan de menigte toonde.
De film is integraal te zien op Youtube (met ondertiteling).
Hieronder Danton’s befaamde speech tijdens zijn proces:
https://www.youtube.com/watch?v=OmvKFWogiqE
