Voor liefhebbers van etherische klanken à la Dead Can Dance is hier het koor van Seraphim Bit-Haribi, de archimandriet (deken) van Kanda, Georgië. Het koor zingt een variabele grondtoon en er zijn 2 solisten (waaronder een 12-jarig meisje) – en het resultaat is werkelijk bloedstollend mooi.
Psalm 50 of 53 (soms aangeduid als een ‘onze vader’):
Toen de paus vorig jaar september een bezoek bracht aan Georgië, spraken de (westerse) media van een fiasco: nog nooit was er zo weinig publiek op zo’n happening afgekomen. De president zat weliswaar op de voorste rij, maar de Georgische patriarch, Ilia II, liet verstek gaan. Desalniettemin zou het bezoek een boost hebben betekend voor de economie en de wens voor een toekomstig EU-lidmaatschap. Een verplicht politiek getint nummer kortom, waar waarschijnlijk niet aan te ontkomen viel. Dat de Georgisch-orthodoxe kerk daar haar neus niet liet zien was bepaald geen wonder, want die is niet wat je noemt pro-westers.
Seraphim Bit-Haribi
Het onbetwiste hoogtepunt echter werd gevormd door het bezoek aan de oude kathedraal Svetitskhoveli, iets ten noorden van de hoofdstad Tbilisi. Daar gaf de hoogbejaarde Ilia II wel degelijk acte de présence, en werden de beide kopstukken door broeder Seraphim Bit-Haribi en diens koor, bestaande uit ‘mensen afkomstig uit Syrië en Irak’, toegezongen in het Aramees, ‘de taal van Jezus’. Zij wilden hiermee aandacht vragen voor de positie van Assyrische christenen in de oorlogsgebieden van Syrië en Irak.
De voorgeschiedenis van Bit-Haribi’s roeping is bijna stereotiep: hij begon als worstelaar, werd daarna beveiliger van verschillende politici in Oekraïne, maar voelde zich toen ineens, om redenen waarover hij niet wil uitweiden, tot het klooster aangetrokken. En ook al was dat in Kiev (Oekraïne dus), zijn zangkwaliteiten bereikten de oren van de Georgische patriarch. En die bepaalde dat broeder Seraphim moest worden ingewijd in de Aramese kerktraditie, zodat hij inmiddels zijn eigen kudde mag leiden in zijn geboortedorp Dzveli Kanda (‘kanda’ op zich betekent alleen maar ‘dorpje’).
Assyriërs in Georgië
De Assyriërs gelden als de oudste christenen dankzij hun koning Abgarus V, die resideerde in Edessa (in het huidige Turkije) en zou zijn genezen van een vreselijke ziekte toen hij het mandylion (een doek met de beeltenis van Jezus) aanraakte. De eerste afgezanten van dat volk die de Kaukasus bedwongen, de zogeheten 13 Assyrische (kerk)vaders (waaronder ene Sint Seraphim) waren volgens de legenden ascetische heiligen die door hun puurheid respect oogstten, waardoor die gebieden ook al zeer vroeg voor het christendom bezweken.
Sindsdien was er daar op gezette tijden een instroom vanuit het Midden-Oosten. De Assyriërs werden constant opgejaagd: als het niet de Turken of de Perzen waren die hen een kopje kleiner wilden maken, dan kregen ze wel mot met de Armeniërs of de Koerden, in wiens gebieden ze verzeild raakten. In 1770 heeft het zelfs weinig gescheeld of de Georgische tsaar Heraklius (ook wel: Irakly of Erekle) II had hen voor altijd van de Ottomanen verlost, ware het niet dat zijn Russische bondgenoot er vandoor ging.
De laatste grote diaspora vond plaats tijdens de Armeense genocide, die ook andere niet-Turkse volken die in die regio woonden trof. Richting de Armeniërs deed Georgië toen het aanbod het buurland grotendeels in te lijven, wat ook nog tot oorlog tussen beide landen leidde. Misschien komt het door die overrompelende houding dat ondanks de geboden gastvrijheid maar een paar duizend Assyrische christenen in Georgië wonen (waarvan ruim de helft in Kanda). Niettemin mag het bijzonder heten dat hun kerk haar eigen taal en gezangen mag hanteren onder de vleugels van de Georgische kerk, en dat dit zelfs wordt aangemoedigd.
hoezo ‘Assyrisch’?
Overigens is de term ‘Assyrisch’ wel enigszins problematisch, omdat wel meer oorspronkelijke bewoners van die regio zich als erfgenaam van dat oude rijk op de borst kunnen kloppen. De term wordt toegepast op een volk dat eigenlijk Suryoye heet en waarvan de dominante geloofsrichting het Aramees als taal heiligt en zich sinds de 19e eeuw de ‘Assyrische kerk van het oosten’ noemt. Het betreft een zijscheut van het nestorianisme, al menen zij zelf van niet. Heden ten dage wordt (neo-)Aramees als spreektaal alleen nog gebezigd in Ma’loula in Syrië en in Kanda in Georgië.
Wat Bit-Haribi precies nog moest leren wat het Aramees betreft (de oerversie van de taal, de zangtechniek dan wel het opdiepen van oude liederen) wordt niet helemaal duidelijk. Op vragen naar de authenticiteit van de muziek antwoordt hij dat het nagenoeg echt is en wie wil weten waarom zijn repertoire niet groter is, krijgt te horen dat het heel veel werk is om het je eigen te maken. Het vereist blijkbaar toch enige studie om de oude traditie weer boven water te krijgen.
muziek verbroedert (internet ook)
Na hun optreden voor beide kerkvaders kreeg het koor uitnodigingen voor een tournee door het Europese gedeelte van Rusland, waaronder optredens in St. Petersburg, Rostov en het beroemde klooster van Valaam. In Griekenland dook reeds een cover van ‘psalm 53’ op. Blijkens een videoboodschap op youtube hebben daardoor een aantal geloofsbroeders elkaar na 100 jaar teruggevonden en willen zij, deels in het Aramees, de groetjes doen aan broeders en zusters elders in de diaspora.
Tot slot nog 2 zoektermen voor het googelen binnen de jijbuis: ‘Серафим Бит-Хариби‘ (zo schrijf je Seraphim Bit-Haribi in het cyrillisch) en ‘mama Serafime’ (ja, ‘mama’ betekent inderdaad ‘vader’, zoals het Georgisch wel meer van dat soort omkeringen schijnt te kennen.) Op sommige opnamen is het plaatselijke kerkje nog in aanbouw en staat men met winterjassen aan in de sneeuw te zingen.
Psalm 50 (of 53) reprise:
Psalm 16:
[N.B.: De nummering van de psalmen in oosters-orthodoxe bijbels volgt de Septuagint en komt overeen met die van de (katholieke) Vulgaat. De Willibrordvertaling en de protestantse bijbels tellen volgens de hebreeuwse bijbelversie.]