Wat Nederlanders niet snappen over Polen. Deel 1

In de Nederlandse media las ik de afgelopen maanden een lange klaagzang over de nieuwe extreem-rechtse regering in Polen, en de hieruit voortkomende gevolgen voor Europa.

Hoewel het helemaal niet onwaarschijnlijk is dat wij als Europeanen onder mekaar te maken zullen gaan krijgen met een zekere fall-out van de minder democratische ideeën van de PiS (Prawo i Sprawiedliwość, ofwel Recht en Rechtvaardigheid) en de politieke spelletjes die zij spelen, is de karakterisering van deze uiterst Poolse partij als extreem-rechts op z’n minst opmerkelijk te noemen.

De Nederlandse media laten in hun berichtgeving op pijnlijke wijze blijken dat ze van het interpreteren van sociaal-politieke fenomenen in landen waar ze niet veel van afweten niet bijster veel kaas hebben gegeten.

PiS is een partij die de denkwereld van een groot deel van de Poolse bevolking weerspiegelt: sociaal-conservatief tot in het absurde, orthodox katholiek, en uiterst sceptisch tegen ‘moderne verworvenheden’ als internationaal kapitalisme en seksuele vrijheid.

Op sociaal gebied is het echter duidelijk dat deze aanhang allesbehalve extreem-rechts is ingesteld: hoog in het vaandel staan bijvoorbeeld het behoud van de socialistische verworvenheden van gratis onderwijs en gezondheidszorg. (Dit in tegenstelling tot de veel meer op het Westen gerichte PO-liberalen.)

Ook wat belastingen, subsidies en landhervormingen betreft is de PiS veeleer een centrum-linkse partij dan je op basis van de media-framing zou kunnen vermoeden. De invoering van de (ongekend hoge) kinderbijslag voor tweede en verdere kinderen is voor zover ik het kan inschatten ook veel meer genomen om daadwerkelijk de armere Pool te ondersteunen dan om een nationalistisch broedprogramma op poten te zetten.

De gebieden waarop PiS wel echt extreem genoemd kan worden liggen veel meer in de staatsrechtelijke hoek: de aanval op het Poolse constitutionele hof, en de nadruk die de partij legt op het afrekenen met collaborateurs met het communistisch regime onder de Poolse Volksrepubliek kunnen het beste bezien worden als een harde afrekening met de grote tegenstanders van de PO, die door PiS aanhangers (met enige reden) als elitaire en corrupte machtswellustelingen worden afgeschilderd.

Dat de partij hierbij niet schuwt voor het door het slijk halen van de nationale held Lech Wałęsa spreekt boekdelen over het vertrouwen dat het kabinet-Szydło heeft in haar eigen positie: nu bij de vorige verkiezingen korte metten is gemaakt met enige echte oppositie zit de PiS gebeiteld.

Om dit zo te houden is men druk doende om (naar Spaans voorbeeld) de controle van de regerende partijen over de publieke media te versterken, wat door de Nederlandse pers direct als dictatoriaal wordt bestempeld (terwijl ze zelf dusdanig onder de plak van Den Haag zitten dat vrijwel iedere publieke controverse hierdoor gekleurd wordt, maar dat terzijde…) Het is uiteraard zo dat in een ideale democratie de media onafhankelijk zijn, maar gezien vanuit het perspectief van de man op straat is dit toch al nooit het geval: de toename van controle door de overheid zal in dit geval geen aardverschuiving in de toon van de berichtgeving opleveren, temeer daar het Poolse media-landschap wordt gedomineerd door commerciële bedrijven, die hun sturing ontvangen vanuit de (veelal Duitse…) hoofdkantoren.

Dankzij een hoge kiesdrempel (5% voor partijen, en van 8% voor coalities) is alle serieuze oppositie niet alleen niet vertegenwoordigd in de regering, maar zelfs niet in het parlement. Dit houdt in dat in de Poolse politiek op dit moment geen enkel tegengeluid te horen is, en dat alle onvrede over het beleid van de regering op straat wordt uitgesproken. Hierdoor kan het voor een buitenstaander al snel lijken alsof er een politiek drama gaande is, terwijl er in werkelijkheid nauwelijks een noodzaak voor de regering bestaat om naar het Komitet Obrony Demokracji, KOD (het comité voor de bescherming van de democratie) te luisteren: veel spektakel, maar weinig concrete resultaten, dus.

Om kort samen te vatten: Nee, PiS is geen partij van Poolse Wildersen. Ja, PiS en haar supporters zijn zo conservatief als de pakken van je opa. Nee, de dingen die ze doen komen niet plotseling opgerezen uit het Poolse politieke landschap, en ja, PiS is hard aan de weg aan het timmeren om haar eigen positie (nog meer) te versterken.