In 2008 hield het Anarchist Studies Network op de campus van de universiteit van Loughborough, Engeland, een studieconferentie, waarbij een aparte werkgroep Religieus Anarchisme was ingesteld. Loughborough was/is een academische vrijplaats voor het bestuderen van anarchisme in de faculteit politieke wetenschappen, onder leiding van Ruth Kinna, specialiste aangaande William Morris en Peter Kropotkin. Stafleden in die dagen waren Alexandre Christoyannopoulos, Alex Prichard en Uri Gordon.
Werd “religieus anarchisme” als een ongepaste vreemde eend in de bijt gezien, in 2008? Wellicht, maar de lezingen van dat jaar zijn gebundeld in het boek Religious anarchism.
Mijn bijdrage aan conferentie en boek is in het Nederlands vertaald te vinden onder andere hier.
De conferentie eindigde met het oprichten van een los verband ASIRA, Academics and Students Interested ín Religious Anarchism, waar in de eerste plaats de contribuanten van de bundel aan verbonden waren. (Het genootschap is inmiddels ingeslapen). Het initiatief tot een volgende conferentie in 2012 ging uit van ASIRA, waarna de “seculieren” alsnog aansloten. We kunnen stellen dat de studie van het religieus – of spiritueel – anarchisme in de loop der tijd net als het fenomeen zelf geaccepteerd geraakt is bij de professionele godloochenaars. Een enkeling die aanvankelijk afwijzend tegenover het idee stond gaf later zelf alsnog een inleiding in de ASIRA- werkgroep. Om Landauer kan men nu eenmaal niet heen, bijvoorbeeld.
Een voorbeeld van de inleidingen van 2016:
Joana Serrado – Anarcho-mysticism as Direct action: Women mystical traditions in mediaeval and early modern Christianity
André de Raaij – Kartini, her peaceful struggle on three fronts and her reception by Christian anarchists
Anthony T. Fiscella, Lund University – Womanism, Nature, and Anarchy: Thoughts on the Intersections of Justice, God, and the Dirt of Daily Life
Dr Alexandre Christoyannopoulos – Sparking the Pacifist Imagination by Depicting the Familiar as New: The Subversive Potential of Leo Tolstoy’s ‘Defamiliarisation’
Enrique Galván-Álvarez – Jodo Shinsu: Buddhism Against the State in Japan
James Crossley – Rudolf Rocker and the Fate of the English Radical Bible
Mijn bijdragen aan de Anarchism Studies Network/ASIRA-conferenties betroffen:
2012: Ernst Stern
2014: Kairos, aan de hand van onder anderen Berdjajew
2016: Het verband tussen Kartini (door president Soekarno uitgeroepen tot Ibu Indonesia, Moeder van Indonesië, hoewel ze dat laatste woord nooit gebruikt in geschrifte) en het christen-anarchisme. Zij noemt Felix Ortt als inspiratiebron in Door duisternis tot licht, postuum verschenen boek dat tot de canon van de Nederlandse letteren zou moeten behoren, maar ja, Nederland…
Voor de conferentie van 2018 ben ik teruggeschrokken door de dreigende hittegolf, en de tweejaarlijksheid werd daarna doorbroken of beter afgebroken door de pandemie en het is de vraag of de “traditie” hersteld wordt.
Bundels artikelen kunnen het gevolg zijn van conferenties, maar een conferentie is toch altijd speciaal. Ik vermeld dat er inmiddels “in plaats van”, naar het lijkt, drie bundels Essays in Anarchism and Religion zijn verschenen bij Stockholm University Press, “peer reviewed” en al (2017-2020). Ik weet niet wat ik mij daarbij moet voorstellen bij onderzoek op nagenoeg onontgonnen terrein.
Het overzicht van mijn eigen Conferentiebijdragen, de volgende drie bij bijeenkomsten van de International Society for the Study of European Ideas, waarop ik geattendeerd ben door onze makker Bas Moreel. Het bracht me nog eens ergens, dat is zeker.
Haifa:
1998: Parallels or influence: the Dutch Christian anarchist movement 1897-1907 and the Landauer connection
Bergen, Noorwegen:
2000: Mysticism and action: Christian anarchism as a paradigm
Aberystwyth:
2002: ” The unspeakable experience”, Considerations about ethics and mysticism on the basis of Jacques Ellul and Henri van den Bergh van Eysinga
Zo’n merkwaardige conferentie-ervaring: op de Werkgroep Landauer kwam niemand af. Ik liep met de moderator over de gang van het universiteitsgebouw van Haifa, overleggende waar ik terechtkon want ik was toch wel helemaal uit Nederland gekomen. Ik zag een Geleerde Man een oproep opplakken dat er nog ruimte was in zijn Werkgroep Mystiek, en ik barstte in lachen uit. Horst Jesse vond dat maar niets: “Waarom lacht u?” ”Omdat ik bij u terechtkan met mijn lezing over Landauer”.
En aldus geschiedde. De wonderlijke ervaring om Sloveense studentes ijverig aantekeningen te zien maken over Louis Adrien Bähler, en de uitnodiging op bezoek te komen – waaraan ik niet voldaan heb, hoor – het zijn ervaringen waar geen Essaybundel tegen op kan. Dan moet ik ook nog vermelden dat ik de lezing heb overgedaan geïmproviseerd in het Frans voor Carmelitessen op de Carmel zelf.
En ja, het was Bähler die vaststelde dat er “een mystieke ader door onze beweging” liep – de christen-anarchistische dus.
Rest mij te zeggen dat ik van de na- en deels vooroorlogse Nederlandse christen/religieus-anarchisten nog helemaal niet heb genoemd: Kees Boeke, oprichter van War Resisters International, ook bekend van de school de Werkplaats Kindergemeenschap in Bilthoven, en grondlegger van Sociocratie in Nederland; Lieuwe Hornstra, die beschouwingen over management heeft geschreven; ds. Ernst Stern, die mijn allereerste politieke beschouwing heeft gepubliceerd; ds. H.J. Mispelblom Beyer, schrijver van het geprezen Tolerantie en fanatisme; en de betrokkenen bij de Catholic Worker, een in stilte zich uitbreidende beweging die van oprichter Peter Maurin geen beweging mag heten.
Slot volgt.
