Verkenning omtrent links’ ronddolen in de mist

We zullen met iets anders moeten komen als links wil groeien, besloot Duif haar tweede deel van een verkenning over wat links is. ‘Iets anders’ of een gelijksoortige formulering getuigt helaas van de veelvuldig voorkomende hopeloze hulpeloosheid als het over links perspectief gaat. ‘De barricaden op’ of ‘zich activistischer opstellen’ zijn in dit verband ook aardig nietszeggende frases – waartoe de barricaden op? Bijzonder is dat links 2.0 eigenlijk wel weet wat het wil. Het wil als basis de democratische beginselen: de rechtsstaat, de scheiding van kerk en staat, en de mensenrechten. Een stalinistische vorm van links wordt derhalve afgeserveerd. En een door de staat opgelegde beperking van religiositeit, zoals een pamflet van Eddy Terstall c.s. bepleit, is in dit kader beschamend. Op grond van genoemde basis, die een liberaal evenzeer kan onderschrijven, wil links verder een gelijkere verdeling van welvaart en het aan banden leggen van kapitalistische uitwassen. Wanneer iemand vindt dat dit nog vrij vaag blijft, is dat terecht. Maar een blauwdruk ontwerpen voor een linkse maatschappij is onnodig en is waarschijnlijk zelfs contraproductief. Al doende zal zich die ontwikkelen; zoals Karl Marx het noemde: in de praxis. Het door links 2.0 inmiddels algemeen geaccepteerde primaat van democratie, dat door Marx nog was afgewezen, is een voorbeeld van de leerschool die het linkse denken heeft doorlopen.

Randvoorwaarden
Wat vaak ontbreekt bij linkse verkenningen – en ook bij die van Duif – zijn de randvoorwaarden waaronder een linkse maatschappij zich kan ontwikkelen. Als links die condities niet onderzoekt, blijft het perspectiefloos ronddolen in de mist. Weliswaar is het een stokpaardje van mij maar het vraagstuk over echte kansen van links blijft onverminderd actueel. Wellicht had Syriza, als de machtige trojka niet tegen haar programma in het geweer was gekomen, een prima aanzet voor een moderne linkse politiek kunnen geven. Maar de trojka is er wel en haar negeren is struisvogelpolitiek. Heikki Patomäki, een Finse politicoloog, schrijft recentelijk over deze problematiek het volgende:

De beslissende structurele voorwaarde die de overgang van sociaaldemocratie naar neoliberalisme verklaart, is de discrepantie tussen de beperkte reikwijdte van territoriale staten en een in toenemende mate open liberale wereldeconomie.
(Social Europe [vertaald uit het Engels])

De in het algemeen staatsgerichte processen van links mislukken volgens Patomäki zodoende. Uitzonderlijk stelt hij een oplossing voor: hij wil meer en betere globale instellingen. Maar het probleem daarbij is dat de politieke macht niet bij de globale instellingen ligt. Dat zijn vaak praatclubs en voor zover ze politieke besluiten kunnen nemen, zijn die voornamelijk in het belang van de rechtse elite in de machtigste staten. Wat hij voorstelt, is gelukkig concreter dan ‘iets anders’, hoewel zijn idee gemakkelijk valt te diskwalificeren.

Spinelli
Natuurlijk hoeven we niet vanuit het niets ‘iets anders’ te bedenken en zijn er in het verleden perspectiefrijke linkse ideeën ontwikkeld. Het is zaak die vanonder het stof vandaan te halen. Zo vind ik de opvattingen van Altiero Spinelli, hoofdauteur van het beroemde Ventotene-manifest, inspirerend. Zijn politieke loopbaan begon hij als 17-jarige in de Italiaanse communistische jeugdbeweging in de jaren twintig van de vorige eeuw. Hij bestreed Benito Mussolini in een anti-fascistische groepering. Als gevolg daarvan werd hij in 1927 gevangen gezet. Hij bracht daarop tien jaar in diverse gevangenissen door en kreeg vervolgens nog zes jaar ïnternering op eilanden, eerst op Ponza en daarna op Ventotene. In Van Ventotene-manifest via Krokodil-club naar Spinelli-groep heb ik zijdelings een aantal jaar geleden iets meer over hem geschreven. Belangrijk is dat hij altijd links is gebleven, democratisch dacht en politiek over landsgrenzen heen wilde tillen.