President Trump gaat tweeduizend Amerikaanse militairen uit Syrië laten vertrekken. Daarmee dreigt de weg vrij te komen voor nieuwe aanvallen door Turkse soldaten op Koerdische verzetsstrijders, nieuwe pogingen van de Turkse staat om voornamelijk door Koerden bewoonde enclaves in het noorden van Syrië te onderwerpen en te bezetten.
Koerden in het gebied zelf, en hun familieleden en bondgenoten elders, maken zich terecht grote zorgen. Solidariteitsactivisten kunnen zich maar beter voorbereiden op nieuw protest, zij aan zij met Koerden, tegen nieuwe agressie door Turkije. Maar een enkele kanttekening bij de houding van Koerdische verzetsgroepen tegenover hert Amerikaanse terugtrekkingsbesluit zijn wel op zijn plek.
Eerst het besluit van de VS. Trump wil dus dat Amerikaanse soldaten uit Syrië vertrekken. Hij motiveert dat door te stellen dat IS/Daesh, de groep die gewapenderhand een totalitair kalifaat op poten probeerde te zetten en dat met terreur kracht bij zet, verslagen is. Dus – zo is de indruk die hij wekt – zijn die Amerikaanse troepen daar niet meer nodig. Hoeveel IS/Daesh echt verzwakt is stat overigens helemaal niet zo vast.
Maar de terugtrekking heeft nog andere achtergronden, en die zijn waarschijnlijk belangrijker. De stap is een onderdeel van ene hernieuwde bevestiging van het Turks-Amerikaanse bondgenootschap in de regio. Dat heeft de afgelopen jaren onder spanning gestaan. Turkije had al lang kritiek op de Amerikaanse militaire steun aan het Koerdische verzet in Noord-Syrië, aan de SDF en de daarbinnen prominente YDG/PYD, de met de PKK geestverwante Koerdische beweging. Die groepering verdedigt enkele voornamelijk door Koerden bewoonde districten, die inmiddels onder de naam Rojava bekend staan. In Rojava wordt geprobeerd een radicaal-democratische, revolutionair getinte bestuursvorm op poten te zetten die veel sympathie oproept onder anarchisten en andere radicalen elders in de wereld. Militaire steun uit de VS gaf deze beweging enige bescherming tegen IS/Daesh, maar impliciet ook tegen Turkije.
De Turkse staat vond dit onaanvaardbaar en eist al langer dat de VS niet langer als schild voor Koerdische autonomie optreedt. De VS kwam daar al eerder aan tegemoet: Afrin, het westelijk Koerdische district binnen Syrië, werd in de eerste maanden van 2018 al door Turkse troepen en hun bondgenoten onder de voet gelopen terwijl de VS toekeek. Maar de Turkse staat wil meer. Nu Assad met grote Russische en Iraanse steun de meeste Syrische oppositiegroepen heeft verpletterd, wil Turkije rust aan haar zuidgrens afdwingen en Rojava onderwerpen of minstens zwaar verzwakken. Zolang de VS echter troepen heeft die aan dezelfde kant van de Koerdische verzetsstrijders opereren, kan Turkije die ambitie goed niet doorzetten.
Tweede geschilpunt is Gülen, een geestelijke die door de Turkse regering van president Erdogan beschuldigd wordt het meesterbrein achter de bloedige en bloedig neergeslagen staatsgreep van juli 2016 te zijn. Deze man woont in ballingschap de VS. Turkije wil dat de VS hem uitlevert zodat hij terecht kan staan in wat ongetwijfeld een showproces zou worden – maar een showproces waarin best ook gevoelige informatie naar boven kan komen die de VS liever onder tafel houdt.
De kwestie-Gülen enerzijds, de Amerikaanse steun aan de PYD/YPG anderzijds: beiden zijn Turkije een doorn in het oog. De moord op de Saoedische journalist Kashoggi – door Saoedische veiligheidslui, in de Saoedische ambassade in Turkije – komt daar nog eens bij. Turkije kiest daar een veel hardere lijn tegen Saoedi-Arabië dan de VS.
Maar kennelijk is er hard gewerkt aan een deal tussen de Turkse regering van Erdogan en de Amerikaanse regering van Trump. Soort zoekt dan ook soort, potentaten snappen elkaar. Tekenen van die deal waren al eerder te zien. Op 16 december bijvoorbeeld. Toen werd bekend dat Trump op de G@-meeting in Buenos Aires aan Erdogan zou hebben gezegd dat de VS bezig is met de uitlevering van Gülen. Dat hing al in de lucht. “Vorige maand werd al bekend dat de Amerikaanse regering liet uitzoeken hoe Gülen kon worden uitgezet.” En ziehier een motief: “Met de onderzoeken hoopte het Witte Huis Turkije te kalmeren in de kwestie rond de Saoedische journalist Jamal Jashoggi, zeiden twee hooggeplaatste regeringsfunctionarissen” en enkele anderen. (1). Eén geschilpunt tussen Turkije en de VS wordt aldus stap voor stap de wereld uit geholpen.
Rond het andere geschilpunt is nu ook beweging. Zo lezen we op Aljazeera:
“Erdogan had op 12 december aangekondigd dat Turkije een offensief zou beginnen in Noord-Syrië ‘in de komende paar dagen’, maar op 14 december sprak hij president Trump aan de telefoon.”
(2),
Op 19 december werd het besluit van Trump bekend om Amerikaanse troepen uit Syrië terug te trekken. (3) Kort daarop maakte James Mattis bekend dat hij gaat opstappen als minister van ‘defensie’ van de VS. Hij was het kennelijk niet met de beslissing eens, zoals trouwens nogal wat andere hog functionarissen en invloedrijke politici in de VS.
Wat we hier dus zien is een Turks-Amerikaans bondgenootschap, ten koste van Koerden, maar ook ten koste van degenen die binnen Turkije aandringen op meer vrijheid, meer rechten van onderdrukte groepen of het nu gaat om LGBTI+-mensen of om Koerden, mensenrechtenactivisten of wat voor dissidenten dan ook. Er is dan ook niets progressiefs aan het Amerikaanse terugtrekkingsbesluit. Met een koerswijziging van het Witte Huis in de richting van een meer terughoudend interventiebeleid, heeft het niets te maken. De plaats waar de VS ingrijpt, zal veranderen, die 2000 teruggehaalde soldaten worden vast niet uit de dienst ontslagen. De wijze van ingrijpen verandert wellicht ook: minder grondtroepen, nog meer luchtaanvallen, drones en raketten. The Empire verandert van aanpak maar niet van wereldwijde agressieve ambitie.
Het is intussen logisch dat Koerden zich grote zorgen maken. Het Amerikaanse besluit ziet er uit als groen licht voor Turkije om haar bloedige optreden tegen Koerdisch autonomiestreven door te zetten. Turkije heeft haar op 12 december aangekondigde aanval weliswaar even uitgesteld. Maar Erdogan heeft inmiddels ook het Amerikaanse besluit “’voorzichtig ‘verwelkomd”.(4) Turkse aanvallen tegen Rojava dreigen in de nabije toekomst op gang te komen. Reden om ons alvast voor te bereiden op binnenkort noodzakelijk protest.
Tegelijk dient dat protest niet de vorm te krijgen van een oproep aan de VS om van terugtrekking af te zien. Die Amerikaanse aanwezigheid daar deugt niet. Ik kan me weliswaar heel goed indenken dat Peshmerge, een in Nederland wonende Koerd, nu zegt:
“De Koerden hebben het vuile werk gedaan, we hebben tegen IS gevochten. Niet alleen voor onszelf, maar voor de hele wereld. Als bondgenoot van Amerika en het Westen. Als de Amerikanen zich terugtrekken, voelt dat als verraad.” (5).
Het tragische is echter dat de VS de Koerden gewoon heeft gebruikt voor eigen doelen. Toen IS/Daesh sterk en machtig was, vond de VS het nuttig om Koerdisch verzet daartegen te ondersteunen, zelfs als dat wat spanning met Turkije opleverde. Nu IS/Daesh een stuk zwakker is geworden, speelt dat argument veel minder sterk en is het kennelijk weer tijd om de Turks-Amerikaanse banden aan te halen. Koerden beschouwden de VS wellicht als een echte bondgenoot. Voor de VS waren Koerden echter nooit meer dan een instrument, een werktuig on te gebruiken en vervolgens weg te gooien.
Het is trouwens echt misplaatst om te denken dat die Amerikaanse soldaten er zaten om Koerden werkelijk te beschermen. Die soldaten zaten er 1. om tegen IS/Daesh te vechten toen die groep ene serieuze dreiging vormde; het bondgenootschap met Koerden was slechts een middel voor dat doel; en 2. om tegenwicht te bieden tegenover Assad, maar vooral tegenover diens sponsors en supporters Iran en Rusland. Dat de VS feitelijk optrad op een manier waar Koerden bescherming van ondervonden is waar. Maar dat betekent niet dat die bescherming ook werkelijk een belangrijk motief voor de VS vormde. Het was een bijkomstigheid.
Wat zich hier voor de zoveelste keer wreekt is een misplaatst leunen op imperialistische bondgenoten door plaatselijke verzetsbeweging zoals die van Koerden in Syrië. Dat het in de praktijk eventjes gunstig voor bedreigde Koerden is als de VS bommen gooit op een gewapende groep die Koerden met massamoord bedreigt, kan zo zijn, al blijft het ook dan nodig om afstand te houden en zulke bombardementen niet te ondersteunen of toe te juichen. Kritische vragen dringen zich immers op. Hoeveel van die bommen raken IS-soldaten, en hoeveel komen ervan terecht op mensen die gewoon de pech hebben dat ze in door IS beheerst gebied wonen? Hoeveel van die IS-soldaten zijn overtuigde fanatici, en hoeveel zijn gewoon geronseld onder bedreiging? Maar ik snap dat Koerden vooral blij zijn met elke Amerikaanse luchtaanval op IS-strijders als die zich opmaken om Koerden uit te moorden.
Dat het zeer, zeer onverstandig is om er op te rekenen dat de VS haar beleid blijvend afstemt op verdediging van Koerdische autonomie, blijkt deze week weer op schrijnende wijze. Dat bleek trouwens al vaker. In 1976, toen de VS Iraakse Koerden in de steek liet tegenover Saddam Hoessein. De VS deed dat nogmaals in 1991, weer met Iraakse Koerden, wederom tegenover Saddam Hoessein. Nu overkomt het Syrische Koerden, maar de achterliggende dynamiek is soortgelijk.
Het zou goed zijn als verzetsbewegingen uit deze geschiedenis van misbruik eens de conclusie trokken dat je je maar beter op geen enkele manier afhankelijk kunt maken van de afwegingen van grote, imperialistische machten.Te hopen valt dat binnen Koerdische verzetsgroepen en de solidariteitsbeweging met de Koerdische vrijheidsstrijd degenen die niet vertrouwen op welk bondgenootschap met welke grote mogendheid dan ook, terrein winnen.
De tekenen daarvoor zijn niet erg gunstig, de slechte gewoonte om bondgenootschappen met grote mogendheden – zo niet de ene, dat toch een andere – na te streven, is erg hardnekkig.. Ik lees vandaag bijvoorbeeld : “Hoge vertegenwoordigers van de Koerden in Syrië hebben in Parijs een beroep gedaan op de Franse regering om een actievere rol te spelen in Syrië, nu de Amerikanen zich uit het land terugtrekken.” (6) Alsof Frankrijk de Koerden van Syrië iets anders te bieden heeft dan meer van hetzelfde: manipulatie en misbruik van de Koerdische vrijheidsstrijd voor imperialistische doelen. Als Frankrijk al op de uitnodiging in gaat – alsof Macron niets anders aan zijn hoofd heeft… – dan is het volgende moment dat Koerden strijders na gebruik door een cynische imperialistische mogendheid worden afgedankt en aan hun lot worden overgelaten, niet ver weg.
Noten:
1 “ ‘Verenigde Staten bereiden uitlevering Gülen aan Turkije voor’” Nu.nl, 16 december 2018, https://www.nu.nl/buitenland/5634092/verenigde-staten-bereiden-uitlevering-gulen-turkije-voor.html
2 “Erdogan delays Syria operation, welcomes US troop withdrawal”, Aljazeera, 21 december 2018, https://www.aljazeera.com/news/2018/12/erdogan-delays-syria-operation-welcomes-troop-withdrawal-181221141412573.html
3 “VS gaat laatste troepen terugtrekken uit Syrië”, NOS, 19 december 2018, https://nos.nl/artikel/2264262-vs-gaat-laatste-troepen-terugtrekken-uit-syrie.html
4 Zie noot 2
5 “Koerden boos om terugrekken VS: ‘Het voelt als verraad’”, 21 december 2018, https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2264530-koerden-boos-om-terugtrekken-vs-het-voelt-als-verraad.html
6 “Syrische Koerden doen beroep op Frankrijk”, NOS, 21 december 2018, https://nos.nl/artikel/2264546-syrische-koerden-doen-beroep-op-frankrijk.html
Peter Storm
Bron: https://www.ravotr.nl/2018/12/21/trump-dumpt-koerden-zoveelste-ronde-hetzelfde-cynische-spel/
