Harakiri is niet gewoon suïcide, overigens voor zover zelfmoord gewoon kan zijn. Harakiri is een in Japan uitgevonden langzame, pijnlijke dood door middel van het opensnijden van de buik. Vaak schreef een samoerai, die oorspronkelijk werd geacht harakiri te plegen in eerloze situaties, voorafgaand aan de daad nog een sterfgedicht. De hedendaagse, weinig poëtische aftreksels van die verzen zijn de laatste tijd via diverse kanalen regelmatig te lezen met betrekking tot de sociaal-democratie. Zo oordelen Jakub Patočka en Thomas Wallgren, twee sociaal-democratische ‘partijactivisten’:
Na de ondergang van PASOK en verminderde steun in verscheidene landen is het duidelijk dat #Socdexit – het einde van de sociaal-democratie als een doorslaggevende politieke kracht in Europa – imminent is als betere antwoorden niet worden ontwikkeld. Het zou ook welverdiend zijn.
(Social Europe [vertaald uit het Engels])
In hun artikel proberen de auteurs een antwoord te verzinnen opdat de geconstateerde koers naar het niets omkeert. Misschien rekken ze zo even de doodsstrijd van de sociaal-democratie. Maar daarmee wordt die een uiterst pijnlijke affaire. Ze stellen weliswaar terecht vast dat we in Europa aan elkaar vastzitten in de Europese Unie en dat die institutionele onevenwichtigheid en een democratisch deficit kent, maar ze komen zoals alle sociaal-democraten niet verder dan een aantal goedbedoelde aanbevelingen die erop neerkomen dat we elkaar moeten respecteren en dat de Europese instellingen democratischer moeten worden. Dat mag dan waar zijn, het komt erop aan concrete handvatten aan te reiken die een oplossing bieden tegen de verdeeldheid. Om dat te kunnen moet je waarschijnlijk radicaal zijn en dat druist in tegen het wezen van de incrementele aanpak van problemen door de sociaal-democratie.
Die problemen van de sociaal-democratie zijn evenwel voor geheel links een probleem. Niet alleen is sociaal-democratie statistisch gezien een onderdeel van links, de rest van links overtuigt niet. Er bestaat nog geen wenkend links alternatief na de verwording van sociaal-democratische partijen tot splintergroeperingen.
Wat te doen?
De vraag van een van de bekendste werken van Vladimir Lenin geldt ook hier: ‘Wat te doen?’ Na het eerste succes van het socialisme in de Russische Revolutie had Leon Trotski intuïtief het idee dat een internationale revolutie noodzakelijk was voor het socialisme om zich te handhaven. In stelling 10 aan het eind van zijn boek ‘De permanente revolutie’ merkt hij op: ‘Het voltooien van een socialistische revolutie binnen de nationale grenzen is ondenkbaar.’ Het aanvankelijke succes van de Sovjet-Unie leek Trotski’s idee te ondermijnen. Maar na 1989, na de ‘val van de Muur’ is zijn idee in een ander perspectief komen te staan.
Dit wil uiteraard niet zeggen dat met Trotski’s goede intuïtie ten aanzien van internationale interdependentie zijn overige ideeën ook het overwegen waard zijn. Trotski was een nog meedogenlozer bruut dan Stalin. En zelfs zijn idee van internationale permanente revolutie heeft hij niet overtuigend beredeneerd, of is zelfs regelrechte kolder. Hij meent dat de productiekrachten die door het kapitalisme gevormd zijn, zich niet langer kunnen verzoenen met het kader van de nationale staat. Als je dit aan Wilders vertelt, lacht die zich een breuk. Maar misschien had Trotski toch gelijk ondanks zijn malle idealisme?
Stalin
Voordat de waarde van de idee van internationale revolutie wordt geëvalueerd, is het nuttig zich af te vragen waarom Stalin de overhand op Trotski kreeg. Stalin was een pragmaticus. Hij begreep dat mensen zo snel mogelijk in vrede hun dagelijkse dingen willen doen. Laat staan dat ze positief staan ten opzichte van zoiets als permanente revolutie. Het idee alleen al. De socialistische dictator omarmde daarom het concept van ‘socialisme in een staat’.
Hij stelde :
Als we tevoren wisten dat we niet opgewassen waren tegen de taak [van het opbouwen van socialisme in Rusland door onszelf], waarom moesten we dan in hemelsnaam de Oktoberrevolutie tot stand brengen? Als we het gedurende acht jaar hebben gefikst, waarom zouden we het niet fiksen in het negende, tiende of veertigste jaar?
[vertaald uit het Engels]
In 1938 maakte Stalin in een beroemde brief aan kameraad Ivanov iets meer duidelijk.
Lenin leert ons dat ‘we alles hebben wat nodig is voor de opbouw van een complete socialistische maatschappij.’
[vertaald uit het Engels]
Met dat ‘ons’ bedoelde Stalin de Sovjet-Unie, niet een willekeurig ander land. Zijn er mogelijk nog andere landen die kunnen slagen? Zeker, maar ze moeten wel voldoen aan Stalins criterium: alles wat nodig is voor de opbouw van socialisme, moet aanwezig zijn in een land (of groep van landen). Weinig landen voldoen zelfstandig aan dat criterium, daarom heb ik groep van landen toegevoegd. In ieder geval voldoet in Europa behalve Rusland geen enkel land aan de voorwaarde. Het idee van een links Luxemburg omringd door landen onder neoliberaal juk is een gotspe. Vandaar dat Trotski’s internationale revolutie op de proppen komt. Wil een links alternatief in Europa kunnen slagen, dan is het noodzakelijk dat meerdere landen meedoen en ieder (deels) afzien van hun zogenaamde soevereiniteit. Daarom heb ik onlangs een lans gebroken voor een aansluiting van Nederland bij Duitsland .
