Gedachten over het Woonprotest in Den Haag
Best een longread, maar wel in hoofdstukjes
Het was levendig, strijdlustig, zelfs militant … en tegelijk ook heel onwezenlijk. Het zinderde, de energie en de spanning, het kwam op, en het ging weer zonder tot een echte ontlading te komen. Het was de moeite waard – maar was het bevredigend? Is een naderend hoogtepunt dat uitmondt in een anticlimax bevredigen? Is adrenaline die zich een week heeft opgehoopt, en die er op De Grote Dag niet uit gaat, bevredigend? Al deze zinnetjes hebben betrekking op Woonverzet, de demonstratie in Den Haag, afgelopen zondag 14 november 2021, waaraan ik vol motivatie en strijdlust, maar ook vol nervositeit en gespannen anticipatie, aan deelnam. Een verslag, met gedachten voor volgende keren.
1. Een demonstratie onder dreiging
Woonverzet in Den Haag heette wat in Amsterdam Woonprotest heette en in Rotterdam Woonopstand: een demonstratie tegen woningnood, het beleid dat die woningnood veroorzaakt en voor heel veel demonstranten ook het systeem waarvan de prioriteiten zeggen dat huizen er zijn om winst mee te maken. Het was duidelijk dat de demonstratie in Den Haag een spannend ding zou zijn.
In de eerste plaats omdat strijdbare demonstraties in Den Haag altijd een spannend ding zijn. Daar zorgt de Haagse politie wel voor, met haar aanpak die vaak flink wat botter en agressiever repressief is dan in andere steden. In de tweede plaats omdat Woonprotest in Amsterdam en Woonopstand in Rotterdam allebei door agressieve bendes gewapende staatsterroristen belaagd werden. Knuppelende agenten, vuistslaande agenten, met paarden op mensen inrijdende agenten, agressief ontvoeringen plegende agenten, demonstranten kregen het te verduren.
Krakers en als potentiële krakers beschouwde deelnemers, vooral ook zichtbare anarchisten onder de demonstranten, waren van deze repressie het doelwit. Maar door anarchisten te belagen, viel de staat de demonstraties als zodanig aan en gaf ermee de boodschap af: zolang je met anarchisten samen demonstreert, ben jij ook niet veilig. Organisatoren van Woonprotest en Woonopstand trapten niet in de val en namen het voor de anarchisten onder de demonstranten op. Zij kenden en gaven het antwoord op de vraag: Hoe laat is het? Solidariteit!
Ik hield er rekening mee dat Den Haag een herhaling, wellicht zelfs een escalatie, van het staatsgeweld in Amsterdam en Rotterdam te zien zou geven. Dat het gezag ons dwars zat, bleek al in de aanloop. Ik begrijp dat er flink getouwtrekt moest worden om zelfs maar een optocht te kunnen houden, en niet enkel een stilstaande manifestatie zoals het enige tijd leek. De optocht kwam er gelukkig, de organisatie liet zich op dit punt niet afpoeieren. En er kwam ook weer een oproep(1) om als anarchisten aan die optocht deel te nemen in groepsverband, zichtbaar en strijdbaar. Precies zo’n anarchistisch zwart blok kan op een demonstratie doelwit zijn van politiegeweld. Wie aan het blok deelnam, zal zich dat gerealiseerd hebben en geweten hebben: dit kan heftig worden. Tegelijk weten deelnemers ook: in onze groep, onze onderlinge steun, ligt onze kracht – en in onze relatieve onherkenbaarheid.
Ik nam aan dit blok deel. Het was de derde keer dat ik zoiets deed – in mijn hele leven, maar ook in minder dan een maand tijd. Ik heb geen spijt, het smaakt naar meer. Maar dan ook echt naar meer. Daar ontbrak het namelijk een beetje aan. Ik geef daar niemand de schuld van, ik ben daar zelf net zo verantwoordelijk voor als wie dan ook, in het blok en ook daarbuiten. Ik stel het alleen wel vast.
2. Prachtige demo! Maar…
Laat ik de dag zelf beschrijven. Kameraad volgens afspraak ontmoet bij station Tilburg, in de trein volgens afspraak een andere kameraad opgezocht, in de stationshal nog twee kameraden die zich bij ons voegden. Samen rustig naar de Koekamp, waar ons een welhaast eindeloos programma met sprekers en ook wat muziek te wachten stond. Op de Koekamp weer anderen aangetroffen. Vervolgens weer andere kameraden gevonden en naar het programma gaan luisteren wat op gang kwam. Veel sprekers dus, en ik vind dat niet goed. Bij actie wil ik iets doen, niet enkel iets tot mij nemen. Ik wil deelnemer zijn, niet vooral toeschouwer en luisteraar. Ik weet het, ik maakt dit punt vaker.
Gelukkig bestond het programma(2) voornamelijk uit goede, soms heel goede sprekers, met toespraken die uit de tenen kwamen en vol in de aanval gingen. Riyaz van Wegberg, van een LGBTQ+ collectief van mensen van kleur dat Hang-out 070 heette, was boos en heel indrukwekkend.(3) En er was meer goeds en raaks te beluisteren. Geen politici, hulde daarvoor aan de organisatie. En gelukkig waren sommige van die toespraken wel activerend, met aanmoediging om leuzen te roepen en dergelijke. Dat werkte. Net als de muziek trouwens waar flink kon worden meegezongen en geroepen, hetgeen ook flink werd gedaan.
We kregen singer-songwriter Florian Wolff, met gitaar – bij studio-opnames een beetje gekunsteld naar mijn smaak, maar live een heel aanstekelijk goed artiest. We kregen samen met hem Stef Eerhart wier naam ik niet terugvind nu, maar die op het woonprotest in Tilburg ook al haar ‘Wonen is een Recht!’ zong. Dat kregen we nu weer van haar te horen, maar in bijgewerkte versie. Gaaf! Ook leuk: Florian Wolff zong samen met Stef Eerhart een nummer van de inmiddels befaamde aanstekelijke opruierspunkband Hang Youth: ‘(Ge)woonbeleid’. En ook leuk: tegen het einde speelde de al niet minder opstandige punkband Hard Voor Weinig. Vooral hard trouwens, maar dat was zeer gepast.(4)
Nog leuker: een grote zwarte piratenvlag verscheen in de menigte! Dat was volgens de oproep tot het anarcho-blok het sein voor kameraden om het anarchistische blok daadwerkelijk te vormen. Vijf minuten later stonden er vijftig tot honderd mensen in het zwart, klaar voor de start van de demonstratie. Niet lang erna: lopen! En leuzen roepen! Vrijwel onophoudelijk leuzen roepen. De gangbare leuzen van eerdere woonprotesten, maar ook leuke varianten. Zo is er de leus: ‘Geef de politie/ de smeris (de staat, de huisjesmelkers) de straten terug: Steen! Voor! Steen!’ Daar werd van gemaakt, toen we langs de Hofvijver liepen met enkele agenten tussen de optocht en die Hofvijver: ‘Geef de politie/ de smeris de grachten terug – Plons! Voor! Plons!’ Er werd geen gevolg aan gegeven, maar wat niet is, kan nog komen. Verder hadden we in de aanbieding:
- Wet Of Geen Wet – Kraken Gaat Door!
- Huizen voor mensen – Niet! Voor! Winst!
- Geen Bazen en Politici, maar Zelfbestuur en Anarchie
- Kraak de Woningnood, Sloop het Binnenhof
- Achter de Politie Staat het Kapitaal – Vecht voor de Vrijheid, Antinationaal
- Tegen de Verdrukking en de Apathie – Leve, Leve de Anarchie!
- Vuur en Vlammen voor Elke Staat!
- No Nations, No Border – Fuck law and Order!
- Siamo Tutti Antifascisti!
- Staken, Staken! Kraken, Kraken!
- Hoe Laat Is Het? Solidariteit!
- A- Anti- Anticapitalista (soms na drie keer gevolgd door: Overthrow the System, Revolution Anarchista)
- One Solution – Revolution! One Direction – Insurrection!
Het anarchistische blok was sowieso weer een belevenis. Het valt me op hoe veilig ik me daar binnen voel, en hoe ontspannen het op een bepaalde manier zelfs is. Dat onderlinge contact is iets magisch. De uitgewisselde blikken van boosaardig opruiende pret. De lach die je ziet, ook als je geen monden ziet. Maar vooral ook de oplettendheid onderling, en naar wat er buiten het blok gebeurt. Ik heb niet gedacht dat ik dit zo plezierig zou gaan vinden, in alle spanning die er tegelijk mee gepaard gaat.
En wat gebeurde er dan wel buiten het blok? Nou, voor en achter ons andere demonstranten. Ik had ter plekke geen goede indruk van aantallen. Het was niet enorm, maar sowieso vele honderden mensen. Achteraf las ik aantallen variërend van duizend tot drieduizend, het zou allemaal kunnen. Daar liepen we met ons mooie blok dus middenin. Komische noot: vlak voor ons liep een groep van de Partij voor de Dieren. Op een gegeven moment leek het wel of hun spandoek het kopspandoek van ons blok was. Maar waar was intussen de politie? Welnu, vrijwel overal en nergens. En wat deed die politie? Ogenschijnlijk heel weinig. Heel onwezenlijk voelde dat. Maar ze was op duidelijk van alles en nog wat voorbereid. Aan het begin was de politie-aanwezigheid niet heel nadrukkelijk, maar dat veranderde vrij snel, vooral bij kruispunten, afslagen en in zijstraten.
Enkele agenten liepen naast de stoet , soms ook er in. Een tweetal kameraden deden een deels succesvolle poging om een agent de stoet uit te werken: zacht duwen door de ene, hinderlijk met de vinger naar hem wijzen door de andere. De agent waarschuwde om dat duwen te staken, maar vertrok wel vrij snel een eind naar voren. Mission partly accomplished, zouden die kameraden kunnen concluderen. Meer mensen die zoiets proberen, en de mogelijkheden worden eindeloos.
In zijstraten zagen we grotere politieaanwezigheid. En toen de optocht een hoek omging stonden er agenten te paard opgesteld. ‘Get Those Animals Off Those Horses!’ riepen demonstranten terwijl er naar die agenten werd gewezen met allerhande vingers. Ik hoor achteraf dat er ook vuurwerk hoorbaar was op dat moment. Paarden extra in de stress. Twee paarden begonnen te steigeren, en galoppeerden met agent en al even de andere kant op. Voor die arme paarden pure ellende. Maar tegelijk een prachtig moment van chaos.
Eerder al waren er spannende momenten. Er dook een groepje stillen – agenten in burger, van die overmatig herkenbare sportschooltypes – op, schuin achter ons maar wel buiten de stoet. Dat zag er uit als arrestatieteam of iets dergelijks. Waren ze iets van plan? In de gaten houden, voorbereid zijn…
Mooie momenten waren er ook volop. Meerdere malen werden flares ontstoken, van die vuurwerkfakkels, die een paarsrode gloed verspreiden, naast trouwens ook echt vieze rook. Een indrukwekkend gezicht was het. Dit combineerde mooi met de leus die daarbij ook weerklonk: ‘Vuur en Vlammen voor Elke Staat!’
Want intussen riepen we dus nog steeds onze leuzen, al begon dat tegen het einde wat in te zakken. De moeheid sloeg toe, en het beginpunt dat tevens eindpunt was naderde intussen. Voor we van daaruit naar huis gingen, hadden we wel nog even een kleine zenuwentoestand. Twee agenten hielden een kameraad en mij tegen het einde nadrukkelijk in de gaten, zo vervelend vonden ze wellicht onze leuzen en gebaren. Hielden ze rekening met een follow-up van onze kant? Ik sluit het helemaal niet uit. Dat laat dan weer zien hoe weinig er voor nodig is van onze kant, om de andere kant de zenuwen te bezorgen.
Hoe dan ook, het leek ons beter om vrij snel na het einde van de optocht maar door te gaan naar het station, samen met enkele anderen, alwaar de frietjes op ons wachtten en de trein ons vervolgens thuis hielp komen. Daarmee was de actie wat mij betreft afgelopen. Maar de gedachten erover gaan door.
3. Waar bleef de climax?
Het was niet louter de moeheid die tegen het einde de vaart er wat uithaalde. Het was het ook het uitblijven van net dat beetje meer dan demonstreren en scanderen. Daarmee kom ik aan het onbevredigende dat de hele actie voor mij had. Ik sta in die perceptie niet alleen, naar mijn indruk. Waar schuurde het?
Wat we deden met ons blok was: een vertoon van militantie geven. We etaleerden onze furieuze strijdwil. Dat deden we volgens mij goed! En dat dient ook gedaan te worden, steeds weer – voor onze eigen anarchistische spirit, and for all to see and hear! Maar het etaleren van strijdwil is nog geen strijd, zo goed als een vertoon van militantie nog geen militante actie zelf zelf is. We wilden iets. We deden feitelijk niets, behalve die wil energiek demonstreren. Dat laatste was natuurlijk geweldig! Maar bij die vaststelling wil ik het dus niet laten.
Omdat en voor zover we niets deden dat verder ging dan dat, kon de staat ons dus veilig laten lopen. Omdat de gemeente Den Haag zich gerealiseerd zal hebben dat het politiegeweld tegen de Woonopstand in Rotterdam vooral publicitaire schade aan het gezag toebracht, zal ze wellicht gedacht hebben: dat overkomt ons niet, we laten die lui gewoon lopen zolang ze dan netjes binnen de hele demonstratie doen.
Ik wees al op de pogingen van de staat om anarchisten aan te vallen en daarmee de strijd te verzwakken. Die pogingen zijn beantwoord door toenemende solidariteit met en waardering voor anarchisten. Zo heeft de aanval op die anarchisten zowel die anarchisten als de beweging als geheel juist sterker doen worden. Ergens is wellicht het kwartje gevallen bij het Haagse staatsgezag: nog zo’n aanval speelt de anarchisten en de bredere beweging juist verder in de kaart. Zo bezien is de terughoudendheid van de politie mee veroorzaakt door het succes van de solidariteit tegen eerdere aanvallen op groepen anarchisten. Dat kunnen we inboeken als een indirecte overwinning van onze strijd.
Die terughoudendheid betekende echter geen controleverlies voor de staat, maar hooguit een tactische wijziging om des te beter controle te houden. Met het nadrukkelijk afzetten van zijstraten en stadsdelen buiten de route, zorgde de politie er voor dat iedereen zich aan de route hield. De staat had geen verregaande controle over wat er binnen de demonstratie gebeurde. Maar de staat had wel een vrijwel absolute controle over waar de demonstranten wel, en vooral waar ze niet, mochten lopen. Demonstranten vochten die controle ook niet of nauwelijks aan. De hele actie, ook het anarchistische blok, vond plaats binnen de strakke grenzen die de staat stelde en op afstand ook strak bewaakte.
Het zou mij zelfs niets verbazen dat de toestemming van het gezag om ons te laten lopen, samenhing met de volgende inschatting bij dat gezag. Lees, en oordeel zelf over, dit imaginaire, maar voorstelbare gesprek. Gezagsdrager 1: ‘Wat denk je? Laten we ze een optocht lopen, die woondemonstranten? Of zullen we ze afpoeieren met een stilstaand protest?’ Gezagsdrager 2: ‘Die vervelende anarchisten willen allerlei wilde actie, niet stilstaan en naar sprekers luisteren. Dus die komen dan niet, en dan wordt het voor ons een makkie.’ Gezagsdrager 1 weer: ‘Maar bij een statisch protest zullen die anarchisten wel wegblijven, maar elders andere dingen kunnen gaan doen, dingen waar we moeilijk greep op krijgen. Is dat nu wel handig?’ Gezagsdrager 2: ‘Hm. Als we de demonstratie laten lopen, dan is er grote kans dat anarchisten meedoen – en dan zien we ze, hebben we toezicht, en is de kans op actie elders op hetzelfde moment ook kleiner. Laat de demo dus lopen, dan houden we die anarchisten ook een stuk makkelijker in de hand.’ Aldus besloten…
Ik formuleer een gedachtegang bij de staat die ik voor mogelijk hou. Ik weet natuurlijk niet of dit werkelijk zo is gegaan. De in Den Haag gekozen politie-aanpak past er echter wel bij. Feit is dat, toen het er naar uitzag dat Woonverzet geen optocht zou krijgen, maar enkel uit een manifestatie zou bestaan, op Indymedia (5) een oproep verscheen tot precies het soort autonome acties waar mijn hypothetische gezagsdrager 1 voor waarschuwde. Sowieso heeft de staat aan ons vandaag eigenlijk een makkie gehad. De staat had controle op de gebeurtenissen. Wij niet of nauwelijks, en we deden daartoe ook nauwelijks pogingen.
Dat had als pluspunt dat andere demonstranten en organisatoren van woonprotesten weer eens konden zien dat deelname van anarchisten niet automatisch problemen oplevert zolang de politie die niet zoekt. Die waardering is sowieso wel heel fijn, werkelijk hartverwarmend. Aan het einde van de optocht bedankte iemand – kennelijk vanuit de organisatie van Woonverzet – de anarchisten nadrukkelijk dat ze vandaag mee hadden gedemonstreerd. Als we allerlei wilde dingen hadden gedaan, waarna de politie alsnog haar gewelddadige ding was gaan doen, was die reactie misschien uitgebleven.
Overigens is angst om zulke waardering mis te lopen geen afdoend argument om van wildere acties af te zien. En dat we amper pogingen deden om de staatscontrole te doorbreken had als als minpunt dat we zo niet veel verder komen. Dat de staat gerustgesteld wordt, en tegelijk weer een heleboel plaatjes van ons kan schieten. Dat het staatsgezag in woorden wel, maar in daden nauwelijks wordt uitgedaagd. Dat laatste dient echter wel te gebeuren, niet alleen als we dichter bij onze anarchistische doelen willen komen, maar ook als de concrete doelstellingen van de woonstrijd zelf willen bereiken. We krijgen die woningnood niet gekraakt door daar enkel luid en duidelijk om te roepen.
Intussen hebben we ons wel op zitten laden, ons adrenalinepeil tot vrijwel ondraaglijke hoogten zien oplopen voor een naderende confrontatie die niet kwam. Het voelde voor mij een beetje als een anticlimax, wel eentje die met opluchting gepaard ging, maar toch. Opluchting, want ik vind het helemaal niet jammer dat we geen klappen hebben gehad, en geen arrestaties hoefden te incasseren. Ik wil niet geslagen worden, en ik wil niet dat ze mijn vrienden, kameraden en medestrijders slaan. Maar ik wil ook niet keer op keer de confrontatie aangaan die niet komt. En ik wil van de situatie af dat de staat uitmaakt hoe die confrontatie komt, waar die komt en wanneer die komt. Wij kunnen zelf ook onze momenten kiezen.
Ja, daar hangt een prijskaartje aan: het gevaar van die klappen en die arrestaties waar ik bepaald niet naar uitzie. Die zijn niet het doel, maar de consequentie van een aanpak die wat mij betreft assertiever, offensiever mag op demo’s als deze. Een onofficiële route nemen, naar ministerie of Binnenhof? Ook als je dat niet weet door te zetten, dan had een poging ertoe door een flink aantal mensen iets duidelijk hebben gemaakt: kijk hoe weinig ruimte ze ons gunnen! Kijk wat er gebeurt als we daarbuiten proberen te komen! Maar ook: kijk es hoe ver we desondanks komen! Het zou onze kracht hebben doen voelen, al was het maar aan onszelf, en niet alleen onze kracht hebben laten zien.
4. Een uitdaging voor anarchisten
Ik denk dat anarchisten hier voor een uitdaging staan: hoe helpen we een strijdbeweging om een stuk regie van de strijd te veroveren? Hoe zoeken we onze momenten waarin we verder gaan dan de staat tolereert? Die poging om van voorgeschreven routes af te wijken is een voorbeeld. Je kunt ook denken aan sit-ins onderweg op drukke plekken, of aan een bezettingsactie van een vijandelijk gebouw. Ik denk dat de pogingen na woonprotesten in Arnhem en Tilburg om na de officiële actie een optocht door de binnenstad te houden, kleine aanzetten zijn geweest in de goede richting. Vandaag miste ik zo’n aanzet. Ik ging naar huis, opgelucht dat mijn maten en ik heelhuids en op min of meer vrije voeten waren. Ik ging ook naar huis met een onbevredigd gevoel, en met een body vol adrenaline die er niet uit heeft gekund.
Ik kan me trouwens heel goed voorstellen dat voor veel anderen de opluchting relatief groter was dan bij mij, en het gevoel van gemis kleiner of zelfs afwezig. Wie bijvoorbeeld de hel van Rotterdam heeft moeten doorstaan en er deze keer weer bij was, had alle reden om vooral opluchting en vreugde te voelen dat we gewoon zichtbaar als anarchisten konden mee demonstreren zonder de volle laag van de politie te krijgen. Ik was zelf niet bij de Woonopstand in Rotterdam, ik had nog iets in te halen. Dat zal wellicht meespelen in het feit dat ik vandaag eerder iets miste dan louter blij en opgelucht te kunnen zijn.
Overigens kan het prima zijn om op demonstraties louter onze doelen en verlangens te laten zien en horen, zonder ons daadwerkelijk te laten gelden met verdergaande acties. Niet elke demonstratie hoeft automatisch als startlocatie voor verdergaande acties te dienen. Ook zonder dat blijven het waardevolle gebeurtenissen. De daadwerkelijke strijd vindt dan elders plaats, via stakingen, kraakacties, straatgevechten en wat je maar kunt bedenken. Demonstraties zijn daarvoor dan ons uithangbord, een gelegenheid om een gemeenschappelijke zaak moreel te ondersteunen, een plek om mensen te bereiken en een gelegenheid om te netwerken. Prima. Dat er op en vanuit de demonstratie geen aanvallender actie is ingezet, betekent natuurlijk niet dat het aan zulke aanvallende acties ontbreekt! Diverse vooralsnog succesvolle kraakacties getuigen daar van.
Maar louter demonstreren voor de strijd… als dat het hoofddoel van de aanpak is, dan is een een anarcho-blok dat knettert van strijdlust en die strijdlust net niet in daden omzet, wellicht niet zo voor de hand liggend. Honderd zwartgeklede van strijdlust zinderende anarchisten, dat smaakt naar meer dan naar het uitdragen van ons verhaal alleen. Tenminste sommigen van ons gaan naar zoiets toe met de hoop op iets meer dan een pittige wandeltocht met ladingen politie om ons heen. Precies ook daarom zijn we anarchisten. Voor alleen maar het uitdragen van ons anarchistische verhaal zijn er tal van andere methodes te vinden, buiten het niet geheel ongevaarlijke vormen van een blok. Waarom ons als groep tot een potentieel doelwit omvormen en aankleden, als we als groep vervolgens niet iets meer gaan doen stevig demonstreren alleen?
Ja, het pure feit dat dit na Rotterdam weer kon, was in zekere zin victorie. Maar het was ook iets wat ons overkwam, vanwege de keus van de staat om ons deze keer met rust te laten. Het uitblijven van dat stapje extra voelde voor mij niet als een – op zichzelf heel verdedigbare – bewuste keus, maar eerder als gebrek aan voorbereiding, gebrek ook aan bewuste gedachtevorming om tot offensiever acties te komen. Alweer, wie daar kritiek in leest, mag weten dat die kritiek nadrukkelijk ook aan mijzelf is geadresseerd.
Alles bij elkaar vond ik de demonstratie goed en nodig, en ons anarchistische blok fijn en goed om aan deelgenomen te hebben. Het was immens levendig en sfeervol, en ook leerzaam. Maar het onbevredigende gevoel is onmiskenbaar en zal zich niet zomaar weg laten redeneren. Het smaakte vandaag naar een ‘meer’ dat uitbleef. En dat ‘meer’ komt er ook in de toekomst niet vanzelf.
Noten:
1 ‘Anarchistisch blok op het Woonverzet Den haag 14-11!’ Indymedia, 10 november 2021, https://www.indymedia.nl/node/50848
2 Het programma vind je op de website van Woonverzet: http://woonverzet.nl/
3 Riyaz van Wegberg, ‘Dit is een zaak van leven of dood voor ons als queer-gemeenschap (video)’, Doorbraak, 15 november 2021, https://www.doorbraak.eu/dit-is-een-zaak-van-leven-of-dood-voor-ons-als-queer-gemeenschap-video/
4 Het podiumprogramma kun je nog steeds bekijken via de livestream-opname: ‘Woonverzet 14-11-2021Den Haag’, YouTube, 14 november, https://www.youtube.com/watch?v=VEZBH_AdPlQ
5 ‘Ontsteek de vlammen van verzet! – een oproep voor directe actie in het weekend van de Woonverzet demonstratie (12 t/m 14 november)’, Indymedia, 6 november 2021, https://www.indymedia.nl/node/50811
- Ook verschenen bij PeterStormt
