Op 3 november, verkiezingsdag in de Verenigde Staten, schetste ik een viertal scenario’s voor de machtsstrijd die via de presidentsverkiezingen is en wordt uitgevochten. Twee ervan waren relatief gangbaar: de een wint, de ander verliest, en de verliezer trekt zich al dan niet mokkend snel terug. Twee ervan waren griezelig, en slechts eentje daarvan had een hoopvolle uitkomst. Precies de griezelige scenario’s blijken de realistische scenario’s te zijn. De Verenigde Staten is het toneel aan het worden van een soort staatsgreep, waarmee Trump, tegen zijn verkiezingsnederlaag in, tracht aan de macht vast te houden. Het is helemaal niet gezegd dat hem dit gaat lukken. Maar hoe meer de tegenstanders van Trump het gevaar weglachen of negeren, hoe groter het gevaar wordt.
Nogmaals de vier scenario’s
Eerst even de scenario’s langslopen. Scenario 1: Biden wint overtuigend, Trump legt zich daar snel bij neer. Dat wordt-em duidelijk niet. Biden won weliswaar – nogal krap in belangrijke staten overigens – maar Trump vertoont geen enkele merkbare aanvechting om te vertrekken. Scenario twee werd het dus ook niet: van een verkiezingsoverwinning van Trump was al enkele uren in de verkiezingsnacht weinig meer te bespeuren. Biden won de verkiezingen, en zijn meerderheid blijkt bij het voortduren van de tellingen alsmaar groter te worden. Opluchting dat Trump het electoraal niet won? Ja. Tegelijk geen enkel enthousiasme voor Biden, wiens presidentschap – als het er komt – een naargeestige combinatie van neoliberalisme en imperialistische actie zal inhouden, met een heel dun progressief lintje er om heen. Maar voor het zover is, moet Trump nog eventjes het veld ruimen, en dat vertikt hij dus.
Dat brengt ons bij de andere twee scenario’s: Biden wint, Trump erkent de overwinning niet en stelt een hele trukendoos in werking om aan de macht te blijven, dwars tegen de electorale meerderheid is. Een soort van staatsgreep van de zittende president tegen zijn staatsrechtelijk legitieme opvolger. Scenario drie is dan: Trump komt hiermee weg. Daarmee komt een vrij openlijk rechts-autoritair bewind naderbij. Scenario vier: breed en veelvormig verzet doet de staatsgreep stranden, Biden wordt president maar weet dat zijn victorie mede afhankelijk is van krachten van onderop die veel linkser zijn dan hijzelf en het neoliberale Democratische establishment.
De staatsgreep in wording
De machtsgreep voltrekt zich langs voorspelbare en voorspelde lijnen. Om te beginnen trekt Team-Trump de uitslagen zelf in twijfel en roept ‘fraude!’. Trump maakt al maanden het stemmen per post verdacht als fraudegevoelig, iets waar geen serieuze aanwijzingen voor zijn. De Trump-ploeg eiste na verkiezingsdag dan ook dat het tellen van stemmen, daar waar later binnenkomende stemmen Trumps aanvankelijke voorsprong in gevaar brachten, werd stopgezet. In Arizona echter, waar Trump achter lag maar gaandeweg inliep, wilden de Trumpisten juist dat het tellen door ging. Tellen of niet tellen, naar gelang het Trump goed uit dacht te komen: het platte opportunisme van een machtsgreep-in-de-maak.
Trump deed vervolgens waarmee hij al had gedreigd en lanceerde een reeks rechtszaken om verdere telling te blokkeren. Iedereen lachte Trumps ontkenning van zijn nederlaag weg, iedereen reageerde op de inderdaad vrij kansloze rechtszaken met hetzelfde hoongelach als waarmee de meesten van ons Trumps tweets begroette. Iedereen… behalve dan een zeer aanzienlijk deel van de 70 miljoen mensen die op Trump hadden gestemd en zijn verhaal over Democratisch verkiezingsbedrog met grote felheid omhelsden.
En er waren nog een paar lieden die meegingen in het machtsspel van Trump. Vice-president Mike Pence bijvoorbeeld, en de Republikeinse fractieleider in de Senaat Mitch McConnell. De Minister van Justitie deed ook mee en kondigde zelfs justitieel onderzoek aan naar het soort verkiezingsfraude waar Trump keer op keer naar verwees. En op 10 november presteerde minister van buitenlandse zaken Mike Pompeo het om te zeggen dat ‘er een gladde overgang zou zijn naar de tweede ambtstermijn van Trump’.(2)
Een heleboel andere Republikeinse kopstukken deden aan de vertoning niet mee en feliciteerden Joe Biden met zijn overwinning. Maar het was opvallend hoe traag de erkenning van Bidens victorie op gang kwam. Andere kopstukken van de Republikeinse partij keken de kat zo lang mogelijk uit de boom: ze zouden best met de machtsgreep van Trump – en daarmee met nog meer belastingvoordeel voor de rijken! – hebben mee willen gaan, als ze dachten dat Trump ermee weg kwam. Pas toen ze inschatten dat het Trump niet ging lukken, erkenden ze Biden als de volgende president. Een stevige handvol Republikeinen in hoge posities bewandelen intussen openlijk de Trumpiaanse weg naar de absolute macht.
De rechtszaken van Trump zijn intussen wel tamelijk kansloos. Zelfs conservatieve rechters – die Trump de afgelopen jaren in grote aantallen heeft benoemd fronsen bij wijze van spreken de wenkbrauwen als ze de ‘argumentatie’ zien. Waar ‘fraude’ wordt geroepen, maar er geen bewijs wordt bijgeleverd, kan zelfs de meest rechtse rechter weinig beginnen zonder openlijk iedere pretentie van juridische onafhankelijkheid prijs te geven. En zelfs voor reactionaire rechters telt niet alleen de vriendendienst aan Trump, maar ook het aanzien en de geloofwaardigheid van de rechtspraak zelf, waar zij hun macht en prestige mede aan ontlenen..
Juridisch gaat Trump dan ook niet ver komen. Team Trump weet dat best, en of The Donald het zelf weet, doet er niet zo heel veel toe. De rechtszaken zijn er echter niet zozeer om te worden gewonnen, Ze zijn er om tijd te winnen en twijfel te zaaien over de legitimiteit van Bidens presidentschap. Ze zijn tevens een mobilisatietechniek, een middel om de rechtse achterban van Trump op te stoken tegen de ‘verkiezingsdiefstal’ van de Democraten. Hoe groter de twijfel aan de verkiezingsuitslag, hoe groter de kans dat Republikeinse staatsbestuurders zelf mensen voor het Electoral College zullen aanwijzen, in plaats van de door de verkiezingen aangewezen ‘electors’ te accepteren. Zo kan Trump alsnog een meerderheid in dat Electoral College dat uiteindelijk de president kiest, bij elkaar manipuleren. Denkt en hoopt hij althans wellicht, want ook dit ziet er weinig kansrijk uit.
Wel kansrijk is dat opstoken van de rechtse, Republikeinse achterban! Al de eerste dagen na de verkiezingen hoorde je daar bloeddorstige geluiden. Voormalig Trump-adviseur Steve Bannon die in een video ervoor pleitte dat Trump in zijn tweede ambtstermijn medisch topadviseur Anthony Fauci en FBO-chef Christopher Wray zou moeten laten executeren. ‘Ik zou hun hoofden op spiezen zetten, right, ik zou ze daarna op de twee hoeken van het Witte Huis zetten als waarschuwing voor federale bureaucraten.’ De video werd uiteindelijk verwijderd, maar was intussen wel bijna 200.000 keer bekeken in de 10 uur die Facebook voor dat weghalen nodig had.(2) In Philadelphia, waar de tellingen spannend werden toen Biden zijn aanvankelijke achterstand eerst inliep en vervolgens in een voorsprong veranderde, arresteerde politie twee bewapende mannen die kennelijk iets van plan waren bij het gebouw waar die tellingen plaats vonden. Ze waren volgens berichtgeving aanhangers van de uiterst rechtse, in Trumpiaanse kringen wijd verbreide, QAnon- samenzweringstheorie.(3)
Nu kun je zeggen: een losgeslagen ex-adviseur van Trump, een paar bewapende Qanon-aanhangers met geweren, dat is allemaal nog geen machtsgreep van Trump. Klopt op zichzelf! Maar het zijn topjes van een extreem-rechtse ijsberg waar het democratisch schip op af vaart, met een kapitein Biden die zijn mondkapje over zijn ogen heeft getrokken. Het is symptomatisch voor een stemming waarin een flink deel van die 70 miljoen Republikeinse Trump-kiezers zich niet bij de nederlaag neerlegt en bereid is nogal extreme middelen te gebruiken om Trumps macht overeind te houden en erger.
Symptomatisch is ook een peiling onder Republikeinse kiezers van Politico/Morning Consult.(4) ‘Na het nieuws (dat Biden als winnaar was aangewezen, PS) zei 70 procent van de Republikeinen nu dat ze niet geloven dat de verkiezingen van 2020 vrij en eerlijk waren’. Waarom niet? ‘Van de Republikeinen die geloofden dat de verkiezingen niet vrij en eerlijk waren, geloofde 78 procent dat stemmen per post tot wijd verbreide fraude leidde, en 72 procent geloofde dat er met de stembiljetten was gerommeld’. Heel opvallend: ‘Alhoewel slechts 18 procent van de Republikeinen voorafgaande aan de verkiezingen zei dat de resultaten onbetrouwbaar zouden zijn, heeft na Bidens victorie nu 64 procent dat gevoel.’
Het is Team Trump overduidelijk gelukt om in hun achterban grote twijfel te zaaien aan de rechtmatigheid van Bidens verkiezingsoverwinning, en daarmee aan diens komende presidentschap… als dat er komt. Brede afwijzing van de verkiezingsuitslag in zeer omvangrijke Republikeinse kringen, met een bereidheid tot het grofste geweld in die kringen die vanuit diezelfde kringen niet erg hoorbaar wordt tegengesproken: we zien de contouren van een rechtse, revanchistische massabeweging met activistische trekken in de maak, waarvoor het woord ‘fascisme’ helemaal niet misplaatst is.
Intussen schuift Team Trump ook binnen de instituties met de schaakstukken van de bureaucratische macht. In Trumps Witte Huis zijn ze doodleuk bezig met sollicitatieprocedures voor personeel voor Trumps tweede termijn.(5) Dan is er ook nog het onderdeel van de overheidsbureaucratie dat General Administrative Services heet. Dat hoort geld en faciliteiten beschikbaar te stellen aan Team Biden, in het kader van de overgang naar Bidens presidentschap. Maar Emily Murphy, hoofd van dat GAS, vertikt het om dat geld en die faciliteiten aan Team Biden beschikbaar te stellen.(6) Weer een duidelijk teken dat het presidentschap van Trump diens opvolger niet als rechtmatig wenst te behandelen.
Koude rillingen
Ontkennen dat Biden heeft gewonnen, dwarsliggen bij de machtsoverdracht, doorgaan met het voorbereiden van Trumps tweede ambtstermijn: je zou het nog kunnen afdoen als een achterhoedegevecht van een wel heel slechte verliezer. Maar daarmee nemen we het gevaar waarschijnlijk niet helemaal ernstig genoeg. Bovendien: als Trumps mensen dat achterhoedegevecht winnen, opent dat dan niet de weg voor een gevaarlijke tegenaanval?
Twee nieuwsberichten horen toch wel een koude rilling over onze ruggen te doen gaan. Allereerst de zuivering die in het Pentagon gaande is. Eerst stuurde Trump zijn nog vrij verse minister van Defensie, Mark Esper, naar huis. Niet loyaal genoeg, dat mag duidelijk zijn. Het zou te maken kunnen hebben met nieuwe sancties tegen Iran die Trump nog even door wil duwen.(7) Maar vervolgens is hij de civiele staf van het Pentagon ook in hoog tempo aan het vervangen. In dat Pentagon was afgelopen juni weinig steun te vinden voor pogingen van Trump om het militaire apparaat voor binnenlandse repressie te gebruiken. Is Trump nu bezig om het Pentagon nu toch voor binnenlands gebruik naar zijn hand te zetten. Of er op zijn minst voor aan het zorgen dat generaals zijn machtsgreep tenminste niet dwarsbomen?
Komende zaterdag zou wel eens erg belangrijk kunnen worden voor de kans op succes van Trumps machtsgreep. Daarmee kom ik bij het tweede huiveringwekkende bericht. Zaterdag 14 november dreigt er een grote manifestatie – mars?! – plaats te vinden ter ondersteuning van Trump. Allerlei uiterst rechtse groepen van Trump-supporters kondigen onder uiteenlopende etiketten aan dat ze die dag in Washington DC de straat op zullen gaan.(8) Sommigen spreken van een March for Trump, anderen over een Million MAGA Mars. Truckers For Trump zullen er zijn. Mensen van de Proud Boys, een extreem-rechtse militie hebben ook aangekondigd om te komen. Een heel ratjetoe van reactionairen dus.
Media Matters-directeur Angelo Carusone: ‘Het is alleen maar bedoeld om ontwrichting te creëren, en mogelijk chaos. Het is in wezen een online commentaar-trol die tot leven is gekomen’. Chaos zou er kunnen komen, zeker als rechtse menigten slaags raken met antifascistische tegendemonstranten, waarvan je toch mag hopen dat die in groten getale en goed voorbereid tegenover de fascistische menigten zullen komen te staan. Is een scenario waarin Trump aan ‘wanordelijkheden’ die dan kunnen ontstaan, het excuus ontleent om een noodtoestand af te kondigen, de repressie te escaleren en in het voorbijgaan ook maar even die vervelende tellingen van stemmen stillegt, echt heel erg ver gezocht? Of, andere mogelijkheid, als de ‘wanordelijkheden’ uitblijven, hoe groot is het gevaar dat Trump zich minstens door zijn fans zal laten aanmoedigen om nog resoluter met zijn staatsgreep door te gaan?
Nu hebben we wel eens vaker groots aangekondigde extreem-rechtse manifestaties gehad waar dan 150 mensen op af kwamen, omsingeld door vierduizend antifascistische tegendemonstranten en een heleboel oproerpolitie om ervoor te zorgen dat die fascisten niet door de antifascisten de stad uit worden gejaagd. Maar het zou frivool onverantwoordelijk zijn om er op te rekenen dat de Trump-fascisten en hun deels gewapende supporters ook nu met heel weinig zullen zijn. Daarvoor is de verbittering en woede ter rechterzijde veel te groot. Straatmobilisatie van Trump-fans, obstructie vanuit Trumps loyalisten in de overheidsbureaucratie, een zuivering in het Pentagon, en een kern van functionarissen en in de allerhoogste toppen van het regeringsapparaat die Trump, plus belangrijke Republikeinse senatoren die Trump blijven steunen: de machtsgreep waar Team Trump mee bezig is, heeft wel degelijk slagkracht.
Hoogste tijd voor verzet!
Hoe ver die machtsgreep gaat komen? Dat zal vooral ervan afhangen hoeveel verzet die machtsgreep tegenkomt. Van Joe Biden en zijn team hoeven we wat dat betreft weinig te verwachten. In die kringen doet men alsof er nauwelijks een probleem is. Gevestigde Democraten lachen het gevaar bijna openlijk weg. Joe Biden spreekt vooral de taal van nationale eenheid en verzoening. Alsof er wat te verzoenen valt met mensen die de VS willen omvormen in een openlijk rechts-autoritaire, openlijk racistische dictatuur, een fascistisch bewind dat uiteindelijk ook gematigde Democraten niet zal ontzien.
De verzoenende houding vanuit de Democratische top kan ook helemaal niet zo linkse Democraten nog duur komen te staan als arrestaties en andere repressie zich niet langer beperken tot Trumps favoriete doelwitten Black Lives Matter en ‘Antifa’. Het is dan ook van het grootste belang dat het verslaan van Trumps coup niet aan reguliere Democraten wordt overgelaten. Waar Trump via de straat aan de macht tracht te blijven, daar dient vooral de straat hem die macht te ontnemen. Staatsgrepen stuit je door onverzoenlijke strijd, en het moment is nu.
Noten:
1 Peter Storm, ‘Machtsstrijd in de VS: vier scenario’s’
4 Catherine Kim, ‘Poll: 70 percent of Republicans don’t think the election was free and fair’, Politico, 9 november 2020 , gevonden via Victoria Bekiempis, ‘70 % of Republicans say election wasn’t “free and fair” despite no evidence of fraud – study’, Guardian, 10 november 2020
8 Tina Nguyen, ‘MAGA Nation tries to rally around Trump with MAGApalooza’, Politico, 11 november 2020
Ook verschenen bij: PeterStormt
Uitgelichte afbeelding: By Fibonacci Blue from Minnesota, USA – Donald Trump alt-right supporter, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=57202569
