“Geen mens is illegaal!” Met die leus demonstreerden honderden mensen gisteren door de straten van Den Haag (1). De actie was een initiatief van AFA Nederland, Antifascistische Actie in Nederland dus. Het werd een zinderende uiting van solidariteit met en van vluchtelingen. Wat impressies, gevolgd door wat overwegingen over strategie en mobilisatie.
1. Een hele mooie demonstratie
Opvallend waren een aantal zaken. Allereerst – het sprong in het oog vanaf het Centraal Station – de politiemacht die op de been was gebracht. Op het verzamelpunt stond het blauw van de politie, met busjes, agenten alom en zelfs een helikopter in de lucht. Onderweg werd het nog erger. Rijen agenten liepen pal langs de optocht, met de knuppel aan de heup. Agenten te paard vlakbij de demonstranten, hetgeen griezelige momenten opleverde want paarden raken gestresst van zoiets. Linies agenten om zijstraten af te sluiten en de demonstratie af en in te sluiten. Bizarre aantallen politiebusjes. De videowagen van de politie.
Waarom dit alles? Deels vast intimidatie. Alles waar ‘AFA’ in voorkomt, is immers tegenwoordig officieel per definitie staatsgevaarlijk en gewelddadig. Mogelijk ook angst dat antifascisten zelf eventuele tegendemonstranten uit nazi-hoek zouden afweren en daarmee de greep van de staat op de straat zouden bedreigen.
Gaandeweg viel de schemering, en toen we afgeslagen waren en door een verder lege, smalle straat liepen, vroeg ik me af: wordt dit een valstrik? Een incident uitlokken, door bijvoorbeeld over gezichtsbedekking te beginnen… zoiets heeft, ahum, een precedent, zoals je onlangs op deze website hebt kunnen lezen. Gelukkig gebeurde er wat dat betreft niets. We kwamen niet zo lang daarna aan op een plantsoen in een woonwijk, een prachtige plek op een prachtige demonstratie af te sluiten met toespraken. Hetgeen geschiedde.
Tweede opvallende punt: de aantallen mensen uit asielzoekerscentra die er waren, vaak met gezinnen tegelijk. Er waren bussen uit Katwijk, er was een bus die mensen uit Emmen en Zutphen had meegenomen, er was deelname uit Gilze-Rijen. Het zou me niets verbazen als een kwart van de demonstranten vluchtelingen waren. Dat gaf de demonstratie een andere sfeer dan gebruikelijk bij veel radicaal-linkse demonstraties: opener, blijer en op een bepaalde manier ook serieuzer, met name bij de afsluiting toen een aantal van hen het woord namen.
En die kinderen uit AZC’s zijn gewoon geweldig. Natuurlijk had de demonstratie een kopgroep, met bijbehorend spandoek. Maar het duurde niet lang of een groepje van die kinderen liep dáár weer voor, luid scanderend nu en dan: “Hand in hand! Geen kind aan de kant!” En probeer jij maar eens een groepje vastberaden kids on the march af te remmen. Het zou mij trouwens niets verbazen als de deelname van vluchtelingengezinnen de politie ervan heeft weerhouden om al te grof op te treden. Zonder hun aanwezigheid was de groep demonstranten niet alleen veel kleiner geweest, maar ook veel makkelijker te criminaliseren en te isoleren en in de val te lokken.
Derde opvallend punt: de variatie aan deelnemers. Natuurlijk: het slag mensen dat je bij AFA-acties standaard ziet was er, en dat is maar goed ook. Antifascisten, anarchisten, autonomen, en ja, veel zwart en veel capuchons. Ze geven de demonstratie militante scherpte, en ze weten ook wat er te doen als nazi’s te dichtbij komen. En ze zijn luidruchtig, onophoudelijk luidruchtig met leuzen van begin tot eind. Uitstekend! Daar hoor ik graag bij. Mensen van de linksradicale organisatie Doorbraak waren er ook. Zoals ik gewend ben, en zoals het ook hoort. Altijd weer leuk, al die handen schudden en kameraden begroeten.
Maar net zo uitstekend als deze radicale deelname was de aanwezigheid van mensen die naar mijn indruk niet uit de autonome en anarchistische kringen komen. Mensen zoals je op scholen en universiteiten ziet rondlopen, en in bedrijven en winkels. Qua outfit informeel maar niet nadrukkelijk alternatief of iets dergelijks. Vele jonge mensen, ik vermoed studenten, ook wat ouderen. Veelal ongeorganiseerd in formele zin: partijpolitieke borden en bijbehorende spandoeken ontbraken volledig. Gewoon mensen die de oproep ergens hadden opgepikt, en tegen zichzelf hadden gezegd: ik ga! Het is louter te wijten aan de beperkte middelen die een groep als AFA heeft dat het aantal van dit slag mensen niet veel en veel groter was. Het potentieel is er!
Het was grappig en leerzaam hoe verschillende types demonstranten op de diversiteit aan uitingen reageerden. Ik was er zelf om, samen met anderen, voor wat ondersteunende muziek te zorgen en te proberen om mensen aan het zingen te krijgen. Dat lukte bij vlagen. We liepen dus zingend, ik met mijn gitaar, in de menigte. De meer militante demonstranten vonden het vast best, maar na twee zinnetjes zang zetten ze vaak extra had weer een snerpende leus in. Prima! De muziek was immers niet bedoeld om militante uitingen te ondermijnen. Maar in andere delen van de demonstratie, waar het er minder militant uitzag, daar werd enthousiast meegezongen, en ook vluchtelingen vonden het leuk dat er muziek was. Precies die variatie aan uitingen was een kracht. Toen we op het plantsoen aankwamen waar we afsloten, gingen steeds meer mensen meezingen: “Say it loud, say it clear, refugees are welcome here!” Dat was een feestelijk moment.
Mooi vond ik ook de opzet van de hele demonstratie, wat ik het AFA-model noem. Dat contrastreer ik graag met de gangbare demonstratie-aanpak, veelal een recept van slaapverwekkendheid. Bij heel veel demonstraties gaat het als volgt: eerst komen we bijeen en luisteren naar vijf sprekers plus muziek. Dan gaan we lopen, in een eindeloze optocht zonder onderbrekingen. Dan sluiten we af, wederom met een reeks sprekers en muziek. Die sprekers zijn zo geselecteerd dat ondersteunende organisaties zich op het podium vertegenwoordigd voelen. Het is een soort van diplomatie, van coalitievorming. De inhoud van speeches doen er dan weinig toe, en of mensen een beetje aanstekelijk spreken in het openbaar al evenmin. Misschien is dat heel bevredigend voor deelnemende politieke partijen en NGO’s. Voor demonstranten is het te vaak de dood in de pot.
Bij AFA gaat dat dus anders. Gisteren bijvoorbeeld ook. Eén openingstoespraak waarin het punt waarom we demonstreerden, in krachtige woorden werd uiteengezet. De spreker riep op om Fort Europa te slopen: “Laten we de tralies van de detentiecentra omsmeden tot zwaarden” om de strijd mee aan te gaan. Prachtige beeldspraak! Vervolgens gingen we dus lopen, en dan was er een tussenstop midden op straat. Daar wéér een toespraak, nu vanuit Stop the War on Migrants. Wederom: inhoudelijke punten, nu over hoe de wereldwijde verhoudingen tussen arm en rijk mensen op de vlucht dreven en dergelijke.
Op de slotbijeenkomst in het plantsoen mocht ik, vanuit Geen Kind aan de Kant, ook spreken: “Laat ze blijven, allemaal!” Zo sloot ik een praatje af waarin ik erop wees dat er niet alleen een echt kinderpardon hoort te komen maar dat zo’n kinderpardon nog te beperkt is opgevat. En natuurlijk hoort er geen sprake te zijn van een ‘pardon’, een gunst, maar van een fundamenteel recht. Inhoud, dat kenmerkte de toespraakjes, en geen clubpromotie. Geen van de toespraken was lang, ook dat was prettig. Muziek op het podium ontbrak, maar die was zoals we al zagen als het ware naar binnen de optocht zelf verplaatst.
Daarna kregen kinderen uit asielzoekerscentra gelegenheid om te spreken. Dat kwam wat aarzelend op gang maar allengs nam de één na de ander het woord, veelal kalm en vastbesloten, soms zeer geëmotioneerd. Daarna nam een vrouw het woord die echter helemaal overstuur raakte terwijl ze sprak. Pijnlijk moment, maar dat gebeurt als mensen die het meest in de knel zitten, zelf eens aan het woord komen, iets dat veel te weinig gebeurt. Daarna sloot de spreker die de openingstoespraak had gehouden, de zaak af met woorden van dank en strijdbaarheid.
2. Autonomie versus partijpolitiek
Dan een enkel woord over al die mensen die ontbraken. Voornamelijk ligt dat aan het feit dat het bereik van een groep als AFA redelijk beperkt is. Geef AFA tien keer zo veel geld, om materiaal te vervaardigen, zorg voor tien keer zoveel mensen die posters ophangen, flyers uitdelen en de oproep rondstrooien op sociale media, maar ook meedenken en meedoen bij het organiseren zelf… en de opkomst vertienvoudigt. Zo simpel is het in feite.
Dat AFA haar imago niet mee heeft is duidelijk. Maar waar ligt dat aan? Standaard worden ze in media omschreven als “extreem-linkse groepering” (1). Maar als het ‘extreem-links’ is om voor vluchtelingen om op te komen en tegen fascisme te zijn, dan wonen er dus miljoenen ‘extreem-linkse’ mensen in Nederland. De typering ‘extreem-links’ werkt als een trucje om te voorkomen dat uit die miljoenen mensen steeds meer mensen aan AFA-acties of aanverwante activiteiten deel gaan nemen, en/of zelf zulke activiteiten op poten gaan zetten. Het is isolatie door criminalisering, iets waar media goed in zijn, en waar teveel linkse en radicale mensen een veel te groot eind in meegaan ook.
Het is ook iets waar we ons niet bij neer hoeven te leggen. Het antwoord is dan echter niet: ons imago veranderen, het antwoord is: hardnekkig de eigen oproepen blijven verbreiden, om als het ware langs de media heen mensen te bereiken wier mening heel dicht ligt bij die van AFA-actievoerders, maar die nog niet met AFA in rechtstreeks contact staan. Dat lukt mondjesmaat wel degelijk. Het was op de demonstratie te zien.
Wat echter helemaal niet helpt is de houding van niet-autonoom links. En dan bedoel ik niet alleen de parlementaire sufferdjes in de Tweede Kamer maar ook trotskistische groepen als de Internationale Socialisten. Al deze groepen hebben aanhangers, kiezers of anderszins supporters. Onder die groepen is wel degelijk besef dat solidariteit met en van vluchtelingen nodig is. Dat geldt met name voor de Internationale Socialisten (IS). Die zijn expliciet vóór volledig open grenzen. En al is dat nog niet hetzelfde als het noodzakelijke ‘No Borders, No Nations’-geluid dat ook gister weer weerklonk, het komt toch in de buurt. Waar was gangbaar links gisteren? Antwoord: nergens. Geen zichtbare links-ingestelde antiracistische SP-ers (ja, die bestaan!). Geen soortgelijke GroenLinksers, althans, ze vielen bepaald niet op. Ernstiger: geen zichtbare deelname van Bij1, de nieuwe politieke partij voor wie antiracisme en intersectionalisme zo belangrijk zijn. En geen Internationale Socialisten, alhoewel die de oproep wel in de agenda op de bijbehorende website socialisme.nu hadden gezet.
Vooral die afwezigheid van de IS vond ik gênant en pijnlijk. Niet omdat ik zo graag die mensen zie met hun krant en hun reclamebordjes. Wel omdat ook zij weten wat mobiliseren is, en weer andere netwerken weten te bereiken dan AFA zelf. De demonstratie zou met een serieuze inzet van de IS serieus groter hebben kunnen zijn, en veelvormiger ook. Een organisatie die pretendeert een ‘brede beweging’ tegen rechts op te willen bouwen, mag dit worden aangerekend.
Wat de redenen zijn voor deze nalatigheid? Ik weet vanuit mijn eigen IS-verleden dat de IS de AFA ziet als groep die in een radicaal-links isolement opereert, en daar feitelijk voor kiest. Voor de IS is echter een ‘brede beweging tegen racisme’ nodig, en dat staat haaks op die keus voor het isolement dat AFA wordt toegedicht. Dus is wat AFA doet niet zo heel belangrijk en dan kun je er dus net zo goed wegblijven, ook als je het met het doel van de demonstratie best eens bent. Een groep die immers alleen maar de ‘autonome scene’ mobiliseert, is voor de opbouw van een ‘brede beweging’ en de strijd van ‘de arbeidersklasse’ niet zo relevant. Zo was de insteek destijds toen ik nog deel uitmaakte van die IS. Zo is de insteek in grote lijnen nog steeds, als ik de signalen goed versta, al is men in IS-land inmiddels wel iets vriendelijker gaan praten over de AFA. Ik denk dat de redenering er faliekant naast zit en een strategische miskleun bevat.
In de eerste plaats concentreert AFA zich bepaald niet exclusief op die autonome netwerken. Ja, in de diverse kraakcafés en autonome centra ligt en hangt de oproep al weken. Daar komen we als anarchist, autonoom, radicale antifascist makkelijk binnen, als we er al niet rechtstreeks bij betrokken zijn. Maar het idee is dus dat die posters en flyers daar niet blijven liggen! Het idee is juist dat vanuit die centra mensen emmers lijm vullen, pakketten posters meenemen en de de stad ermee volplakken. En dat gebeurt ook daadwerkelijk.
De ‘autonome scene’ is in deze aanpak dus niet zozeer de plek waar gemobiliseerd wordt maar veeleer de plek van waaruit gemobiliseerd wordt. Het is een uitvalsbasis voor mobilisatie en strijd buiten die scene. Dat dit niet altijd lukt en ook niet altijd erg goed word geprobeerd, dat klopt. So help us to do better, teach us, Oh Ye Wise People! Maar het idee dat AFA kiest voor een radicaal isolement is doodgewoon onwaar. Of zijn al die mensen uit Gilze, Emmen, Katwijk en Zutphen ook ‘radicaal links’? Horen AZC’s ook al tot de ‘autonome scene’ tegenwoordig? Denk je dat die mensen zomaar vanzelf op de demonstratie van gister zijn beland, zonder dat de organisatie van en rond de demo daar tijd en energie in heeft gestoken? Denk je dat die bussen spontaan uit zichzelf zijn gaan rijden? Zonder dat ze daadwerkelijk zijn geboekt, afspraken zijn gemaakt, mensen zijn aangemoedigd om in die bus te gaan zitten?
Maar zelfs als het waar was dat AFA zelf eenzijdig mobiliseert, en zich teveel tot radicale netwerken beperkt, wat dan nog? Wat weerhoudt andere groeperingen om dan zélf buiten radicale kringen te mobiliseren ? Als je het eens bent met een oproep, maar vindt dat die te eenzijdig wordt verspreid, waarom bestel je dan zelf geen pak posters om die te verspreiden waar jij ze wilt zien hangen? De IS kan toch prima posters en flyers verspreiden op universiteiten waar ze leden hebben en in vakbondskringen waar ze enige invloed hebben? Dat zou iets toevoegen aan de mobilisatie. Als ze dat nalaten is dat een keus waarvoor ze zich niet horen te verschuilen achter het verzonnen ‘feit’ dat AFA zich louter op de ‘autonome scene’ richt. Als AFA die ‘arbeidersklasse’ niet bereikt – alsof veel die mensen in capuchons niet ook allerlei loonarbeid moeten verrichten om in leven te blijven… – wat let je om zelf naar die ‘arbeidersklasse’ toe te stappen? Je vindt via Google vast wel een adres waar die ‘arbeidersklasse’ tegenwoordig woont. Erheen, kameraden!
Ik denk dat achter de smoes dat AFA zich vooral op autonome netwerken richt, iets anders schuilgaat. De IS wil een partij opbouwen, en zich daartoe profileren via borden en krantverkoop. Het komt haar dan goed uit om gezien te worden als meest linkse alternatief in een demonstratie waar haar radicalisme mooi contrasteert met de gematigdheid van FNV-bonzen en hun achterban, SP-partijbestuurders en hun aanhang, NGO’s en hun donateurs. Met relatief stevige leuzen spreken ze dan mensen aan die zich aan die gematigdheid ook storen. Deze naar links radicaliserende mensen kopen dan een krantje, komen soms op adressenlijsten. en dan worden ze mogelijkerwijs ‘gerecruteerd’. Dat is het primaire doel van de activiteiten van de IS. Daarvoor hebben ze echter een zee van potentiële rekruten nodig, en die vinden ze op gematigder demonstraties waarin de IS als het ware een radicale magneet kan zijn.
Het is een aanpak die daar in zekere zin best werkt en waarvan anarchisten best iets kunnen leren ook… zolang ze de verschillende insteek in het oog houden. Want anarchisten mogen best meer aandacht vragen voor anarchistische opvattingen in zichtbare vorm. Anarchisten die echter het Opbouwen van de Organisatie tot hoofdzaak zouden maken, verwarren middel met doel, organisatie met bevrijding. Precies die fout maakt feitelijk de IS, zoals elke leninistische groepering die fout maakt.
Maar de radicale magneet zijn te midden van gematigder mensen, dat lukt dus niet op een demonstratie waarin de meeste aanwezigen zeker zo radicaal zijn als zijzelf! Precies die radicale magneetwerking die de IS nastreeft, werkt dus niet op AFA-demonstraties waarin de IS niet de uiterste linkervleugel is, maar feitelijk de meest gematigde vleugel van de demonstratie. En ook de mensen op AFA-acties die zich nog lang geen anarchist of autonoom of revolutionair noemen, radicaliseren feitelijk wel die kant op. Voor hen is de stap richting IS geen stap naar links, maar eerder een stapje terug naar de linkerflank van het midden. Zo zal de IS het niet benoemen, maar hier zit volgens mij een reden dat de IS op AFA-demonstraties bepaald niet in haar krantjes verkopende element is. En ja, dan is er al gauw een reden gevonden om een demonstratie maar te skippen of er hooguit een pro-forma-delegatie – drie IS-ers, een bord en wat kranten in de hand – heen te sturen. Als mini-magneetje.
Met een serieuze inzet vóór migranten en vluchtelingen, samen mét migranten en vluchtelingen, heeft het niet veel te maken. Het is radicaal-links ingeklede partijpolitiek. Dat de IS volstrekt oprecht gelooft dat die partij die ze zeggen op te bouwen, onmisbaar is voor een bevrijding óók van vluchtelingen en migranten, is hiermee niet in strijd. Ook veel SP-ers zijn totaal oprecht in wat ze doen, en veel leden van rechtse partijen trouwens ook. Het gaat hier echter niet om oprechtheid, maar om wat werkt en wat niet. En ik stel dat de IS-methode voor het mobiliseren van verzet tegen Fort Europa dus gewoon niet werkt. De voornamelijk symbolische deelname bij eerdere AFA-demonstraties, de afwezigheid gisteren, zijn hiervoor symptomatisch.
Dus, geachte trotskistische kameraden, op die Partij van jullie gaan we niet wachten, die gaat ons de vrijheid niet brengen. Jullie zijn, als radicale antiracist en antifascist die jullie ook proberen te zijn, nú nodig, op de barricaden, samen met ons. Jullie bewuste afwezigheid is, vanuit maatstaven van solidariteit en emancipatie van onderop, gewoon nalatigheid. Voor serieuze antiracistische en antifascistische strijd geldt des te meer: we vertrouwen maar het beste op onze eigen individuele en collectieve kracht, in plaats van te rekenen op welke vorm van partijpolitiek dan ook.
Noten:
1 “700 mensen op Geen Men Is Illegaal demonstratie”, Anti-Fascistische Actie, 3 november 2018, “700 mensen op Geen Men Is Illegaal demonstratie”, Anti-Fascistische Actie, 3 november 2018
2 Zo ook in het verslag van de demonstratie op Omroep West. Zie “Demonstranten voeren in Den Haag actie tegen migratiebeleid”, Omroep West, 3 november 2018
