De roemrijkste dag in de geschiedenis van het neoliberalisme

Zelfbeklag is de nationale sport in de Verenigde Staten, een collectief beleden en tegelijk zo individueel geleden leed. Het is de dag om zelfbeklag breed uit te meten en het voetvolk in te peperen dat het in oorlog is, de President heeft het net weer duidelijk gemaakt – een dictator die zijn eigen volk vergast dat kan niet getolereerd worden. Het leger staat paraat ook al weet bijna niemand op de kaart aan te wijzen waar de in dit geval te bestrijden vijand vertoeft. Ook al is de oorlog even afgewend, de Nobelprijswinnaar heet in zijn hemd te staan omdat de man die wij allen dienen te haten de frisse vrolijke oorlog heeft uitgesteld. Wordt het afstel?

Elf september 2001 was een aanslag op duizenden werkende mensen: in de torens, in de gekaapte vliegtuigen – er zijn heel wat vliegverbindingen in de VS die gebruikt worden om te forensen – en ook in het Pentagon waar menigeen ook met de gebruikelijke pest in zijn/haar lijf aan een werkdag begonnen zal zijn. Het klassekarakter van “9/11” heb ik nooit uitgemeten gezien, behalve dan door mijzelf – u zoekt maar wat af op het net, succes er mee. Dat de aanslagen een opkomende wereldwijde antikapitalistische beweging effectief afgebroken hebben in haar ontwikkeling is altijd mooi meegenomen geweest. Mocht u niet begrijpen waar ik naar verwijs: ik heb het over de andersglobalistische beweging, in uw krantje destijds volop antiglobalistisch genoemd – een coalitie van opstandigen van weinig radicale vakbonden tot en met tot actie bereide anarchisten. De desinformatie over deze aanzwellende beweging zie ik als deel van de algehele ultrarechtse greep naar de macht die wellicht afgerond werd op die elfde september 2001.

En die grondig begon op die elfde september 1973 met de militaire staatsgreep tegen de gekozen regering van de tot dan het langst functionerende parlementaire democratie van Zuid-Amerika. De coup was grondig voorbereid en had de zegen van Washington waar de president onder vuur lag – niet als verantwoordelijk voor massamoord in Indo-China en vanaf die dag in Chili, maar omdat hij een afluisteractie tegen de concurrerende partij in de doofpot wilde stoppen subsidiair het onderzoek wilde saboteren. Voor massamoord is nog nooit een president van de Verenigde Staten bestraft.

De dagen na de staatsgreep in Chili gaven beelden van hoezeer het een illusie geweest moet zijn een leger te vertrouwen als hoeder van de parlementaire democratie. Stadions ingericht als concentratiekampen en martelplaatsen, razzia’s, boekverbrandingen. Op deze wijze werd de weg bereid voor de proeftuin van het zogeheten neoliberalisme, dat zoveel anti-staatsretoriek en “vrije markt” in zijn verhalen stopt. Allende en de Unidad Popular, een coalitie van linkse partijen van PPR-achtigen tot en met de communisten *), belichaamden dat een parlementair-democratische weg naar het socialisme niet bestaat. Pinochet bewees dat het neoliberalisme bestaat bij de gratie van bajonetten en bombardementen, zoals op het presidentieel paleis in Santiago (de illustratie). Je hoeft geen “truther” te zijn om te concluderen dat ook de aanslagen van 2001 het neoliberalisme, net zo gemakkelijk ook neoconservatisme genoemd, zeer goed uitkwam. In zekere zin zetten de aanslagen de kroon op het project van de shockdoctrinairen wier werk zo spectaculair begon op 11 september 1973. Het is het troostrijke, als je het zo kunt noemen, dat blijft: langs democratische weg is in ieder geval geen “neoliberaal” kapitalisme door te voeren. We zien het dagelijks: partijen die iets geheel anders prediken dan ze uitvoeren en een mandaat gebruiken dat ze in feite niet gekregen hebben.
Democratie is het onbereikte ideaal, al langer dan sinds 1973.

*) Dat deze combinatie in Nederland geen twintig jaar later een fusieproduct zou worden viel toen niet te voorzien en zie ik nu als deel van de neoliberale machtsgreep.