Toevallig kwam ik een oud stukje van me over pluralisme weer tegen. Wellicht is het nogal taaie materie voor een site als Krapuul, maar voor een keer moet het ingekort kunnen. Het vertegenwoordigt een uitnodiging tot reflectie.
Filosoof Isaiah Berlin is voorstander van pluralisme en vindt: er moet plaats zijn voor meerdere ethische, religieuze en sociale opvattingen in een maatschappij. Daarentegen stellen monistische opvattingen: er moet worden uitgegaan van één set van regels, bijvoorbeeld uit een heilig boek, die voor iedereen in de maatschappij geldt. Ik ben eveneens voorstander van pluralisme. Maar er ontstaat meteen een paradox. Het pluralisme kan niet zonder een kern waar we het met z’n allen over eens zijn. Als ik vind dat er pluralisme moet heersen, ben ik tegen iemand die een monistische visie aanhangt, die bijvoorbeeld wil dat de maatschappij moet worden ingericht volgens een fundamentalistische religieuze opvatting. Ik wil die ander niet zijn gang laten gaan, omdat dan de kans bestaat dat die monistische (religieuze) opvatting inderdaad de basis van de maatschappij zal vormen. Ik wil dus dat iedereen onderschrijft dat er pluralisme moet heersen. Maar als ik wil dat iedereen dat doet, is dat een opvatting die geen tegenspraak duldt en die is daarmee monistisch. Zuiver pluralisme is logisch onmogelijk.
Wat is dan de filosofische oplossing uit de problemen? Je accepteert dat er een kern van waarden gebruikt wordt die voor iedereen geldt. Dat vormt het monistische deel. Berlin formuleerde het concept van de ‘minimale universele moraal’. Berlin is niet de enige met zo’n opvatting. Eerdere en latere denkers kwamen op vergelijkbare ontwerpen uit. Spinoza gebruikte de ‘kern van het geloof’. Er is een beperkt aantal waarden waar je je aan te houden hebt, voor de rest heb je de vrijheid je geloof zelf te interpreteren. Dat was toentertijd natuurlijk tegen het zere been van de machthebbers – lees kerk – en Spinoza had het maatschappelijk gezien dan ook niet makkelijk. Later ontwikkelde John Rawls, een van de meest invloedrijke filosofen van de 20e eeuw, het concept van de ‘overlappende consensus’. Dat komt ook weer neer op die kern van voor iedereen geldende waarden.
Toch kun je van pluralisme blijven spreken; de bescheiden omvang van de kern vormt de crux van het verhaal. Wordt de kern te groot, dan leidt dat tot een monistische opvatting.
[ Wellicht is het nogal taaie materie voor een site als Krapuul, maar voor een keer moet het ingekort kunnen. ]
Ja, zo verheffen wij ons tenminste tot een hoger nivo 😉 Goed dat het ingekort werd, want het begon te duizelen hoor.
Ik heb ook wat artikelen over pluralisme geschreven.
http://www.anderbenik.nl/de-nieuwe-samenleving/actief-pluralisme/
In één daarvan ga ik dieper op Rawls in. In het laatste artikel sluit ik af met:
Pluralisme kan alleen floreren wanneer wij elkaar kritisch doch redelijk kunnen bevragen. Wanneer we de goede eigenschappen van onze verschillende achtergronden kunnen omarmen en de excessen en onredelijkheden kunnen verwerpen.
Waar we vanuit deze redelijkheid de individuele vrijheid van de ander accepteren ook wanneer dit keuzes betreft die wij zelf niet ambiëren doch geen afbreuk doen aan onze democratische rechtsstaat.
@2 Ina,
Vraag bij Rawls is wat redelijk is. Algemeen aanvaarde waarden en normen kunnen heel benauwend zijn. Onder algemeen aanvaarde waarden en normen in Iran of Noord-Korea zou ik niet graag willen leven.
In deze zou ik ‘Ockhams scheermes’ als hulp willen gebruiken. Ockhams scheermes is een principe dat zegt dat een gebeurtenis (of fenomeen) verklaard moet worden met zo min mogelijk aannames. Op soorgelijke wijze zou ik willen pleiten voor zo min mogelijk waarden en normen, maar wel zo dat ze voor een meerderheid acceptabel pluralisme opleveren.
Waarom ben ik eigenlijk begonnen te zeuren over pluralisme? De laatste weken zijn er weer plenty pleidooien gehouden waarbij bepaalde zaken verboden zouden moeten worden. Van verboden houd ik niet. Mijn opvatting is: probeer die tot een minimum te beperken.
@3, de clou bij jou is ineens zeer helder: “de laatste weken zijn er weer plenty pleidooien gehouden waarbij bepaalde zaken verboden zouden moeten worden..”
Je geeft zelf aan dat je pas laatste week iets gezien te hebben die mensen verboden willen hebben en dat heeft je tot dit artikel aangezet.
Dan komt de legitieme vraag: de pleidooien voor verbod (hoofddoeken, vrije geloofsuitingen, vrij verkeer binnen Europa…enz..enz) worden de afgelopen jaren regelmatig in Nederland met enorme heftigheid door de voorstanders van allerlei verboden gehouden. Deze mensen vernietigen meterdaad al jaren de pluriformiteit in Nederland met oog op etnisch zuivere dictatuur.
Maar jij zag pas vorige week een pleidooi tot verbod die je ineens tegen aan stond. Waarom pas nu deze reactie, waarom pas bij deze gelegenheid word je actief en breng je dit op deze manier ter sprake(tegen verboden)?
@Sjaak, misschien heb je de stuk in de Guardian over de ZP gemist waarbij werd letterlijk gezegd dat “de zwarte Piet is net zo aantrekkelijk als de swastika”.
Nou, dan denk ik wil je niet op deze manier roem in de wereld gaan vergaren, toch?
The Guardian: “… so this Zwarte Piet character is about as funny as wearing a swastika.”
http://www.theguardian.com/world/2012/dec/05/black-pete-race-netherlands
@3 Algemeen aanvaarde normen en waarden zijn bij Rawls niet particuliere waarden en normen die door een meerderheid ondersteund worden. En dat is in landen als Noord- Korea en Iran aan de hand. Trouwens ook hier in Nederland gaan we meer en meer die kant op. Ik ben van mening dat het algemeen aanvaarde te laten voortkomen uit het pluriforme maatschappelijke debat dat gevoerd volgens de regels van Habermas’ communicatieve theorie.
Mbt je laatste opmerking. De dictatuur van de meerderheid is al een tijdje gaande. Dit leidt ertoe dat het ideaal van de open pluriforme samenleving steeds verder weg komt te liggen.