Pechtold progressief? Dan ben ik graag reactionair

 “Progressief is de houding: voor Europa, vóór hervormingen”. Dat is de mening van D66-chef Pechtold. Het is maar dat we het weten. Welnu, laten we Pechtold dat etiket lekker gunnen. Noem mij maar conservatief. Weet je wat? Noem me maar gewoon reactionair. Het is me een eer en een genoegen. Waar progressieven als Pechtold alles van waarde (en derhalve nogal weerloos, zoals Lucebert al wist) onder de sloophamer willen leggen, is het behoud van waardevolle zaken (conservatisme in haar kernbetekenis) en het herwinnen van wat al verloren is gegaan (een reactionaire houding, in de letterlijke betekenis) de taak van revolutionairen. Uitstekend. Leve de zwartste reactie, om precies te zijn de zwart-rode reactie.

Pechtold noemt het dus ‘progressief’ om vóór Europa te zijn. Wat is dat in vredesnaam, voor of tegen Europa zijn? Kun je voor of tegen een continent zijn? Doet zich morgen misschien ook de vraag voor of we voor of tegen de Rijn, de Alpen, of de Utrechtse Heuvelrug zijn? Het zou zomaar kunnen. In het wereldbeeld van de progressieve technocraat Pechtold zou het slopen van de Alpen best eens kunnen passen, om het goederenvervoer van Rotterdam naar Milaan verder te bespoedigen, een goederenvervoer dat ongetwijfeld vereist is als we ‘voor Europa’ zijn, nietwaar? En wie de schoonheid van de Zwitserse bergen dan mist, gaat dan maar kijken op Internet.

Daarmee raken we aan het soort Europa waar Pechtold voorstander van is: een zakelijk Europa, een kapitalistisch Europa dat kan concurreren met een al even zakelijk Amerika, een al even kapitalistisch China en noem maar op. Welnu, Pechtold is voor dát Europa. Ik niet. Niet omdat ik liever ‘Nederland’ heb of zo. Het ‘Nederland’ waar Wilders mee schermt is een zakelijk Nederland, een kapitalistisch Nederland, een Nederland waar ik net zo min iets heb als met het zakelijke, kapitalistische Europa van de heer Pechtold. Waarom zou ik moeten kiezen tussen zulke nationale, regionale of transnationale maar immer zakelijke en kapitalistische anti-utopieën?

Dan de ‘hervormingen’, die andere toetssteen van Pechtolds progressiviteit. Hij mag ze houden. Ontslagbescherming op de helling, hogere pensioenleeftijd, dat soort dingen. Kopjes op de aan het verkiezingsprogramma gewijde pagina op de D66 -website  zetten de toon: “Meer ondernemerschap”, “Ruim baan voor toptalent”, “Meer werken, hoger salaris, minder belastingen”, “Begrotingen op orde, schulden wegwerken”, het is de standaard-neoliberale cocktail, flink opgeleukt met wat groene taal en veel over onderwijs. Het gaat om hervormingen die ondernemers de ruimte geven, de staatsuitgaven beperken en onvermijdelijk sociale verschillen vergroten en verscherpen. Het gaat allemaal om de versterking van kapitalistische dynamiek – een dynamiek die zich vertaalt in stress-gevende hectiek voor degene mét een baan, en eindeloos je best doen om aan het werk te komen voor degenen die geen betaald werk verrichten. Het is de VVD op steroïden, maar wat vriendelijker verpakt. Het aanscherpen van sociale verschillen, het beroven van sociale bescherming en het opjagen van mensen richting arbeidsmarkt en carrière: die kant gaan Pechtolds hervormingen op. Als dat progressie is, ben ik voor via verzet afgedwongen stilstand en voor doordachte achteruitgang onder de zeggenschap van degenen die het aangaat: niet de ondernemers, maar de mensen aan de onderkant zelf.

D66 propageert hiermee een aanscherping van wat allang gebeurt: neoliberaal beleid, in het belang van ondernemers en rijken in het algemeen, verpakt als een soort ‘algemeen belang’. Dat neoliberalisme is een asociale, ziekmakende politiek. Gisteren nog maakte het CBS wat inkomenspatronen van het afgelopen jaar inzichtelijk. Citaat: “Alleen het tiende deel met het hoogste inkomen zag de koopkracht stijgen, de volgende tien procent met een inkomen tussen de 83 en 108 duizend had dezelfde koopkracht als een jaar eerder. De overige tachtig procent had minder te besteden.” Ja, dat is de crisis aan het werk. Maar die crisis zelf staat bepaald niet los van het ruim baan geven aan ‘de markten’, de kern van neoliberaal beleid. En nu zijn we dus zover dat je rijker wordt als je al minstens 108.000 euro ‘verdient’ en armer als je minder krijgt dan 83.000 euro.

Intussen worden we van al dat neoliberalisme ook in groten getale ziek. Paul Verhaeghe, psycholoog en psychoanalyticus, legt het uit. Hij schetst hoe het denken over geestelijke gezondheidszorg steeds sterker gericht is op aanpassing aan de norm van productieve en zelfredzame burgers. Kwalen worden gedefinieerd als afwijkend van de norm, als storend in het sociaal functioneren en tegelijk als vorm van afwijzing/uitsluiting. Kinderen zijn te druk en hebben het soms moeilijk ergens de aandacht bij te houden? Lastig in de klas! ADHD als diagnose, een pil als antwoord, de orde is hersteld. Vervolgens laat hij zien hoe in een neoliberaal ingerichte maatschappij waarin het gaat om winnen boven alles mensen gestresst raken, allerlei gevoelens van ontoereikendheid krijgen, daar erg last van hebben. Gevolg: meer mensen die ziek zijn. Verwijzend naar onderzoek van socioloog Richard Wilkinson: “hoe groter de inkomensongelijkheid per land of regio, hoe meer mentale stoornissen, tienerzwangerschappen, kindersterfte, agressie (zowel in de huiskamer als op straat), criminaliteit, drugs- en medicijngebruik.” Het neoliberalisme werkt die ongelijkheden, en dus deze narigheid, in de hand. Pechtolds neoliberale beleidsvoorschriften zijn ‘hervormingen’ en zijn Europa, zijn letterlijk en figuurlijk ziekmakend.

Voor een beetje gezondheid is pas op de plaats, en een doordachte terugtocht (conservatisme, gecombineerd met reactionaire stappen) dan ook nodig. Behoud van sociale rechten tegenover de verwoestende vernieuwingsdrift van Pechtold. En een stevig aantal stappen terug. Niet naar de negentiende eeuw, met een kapitalisme waar de huidige maatschappij verdacht veel op lijkt. Niet naar de brute zeventiende eeuw van SGP’er Van der Staaij, niet naar de Middeleeuwen, niet naar de Romeinen met hun imperium of naar de Griekse stadsstaten met hun slavernij. Nee, verder terug, naar de Steentijd. Enkele essenties uit de toenmalige maatschappij verdienen het om geherwaardeerd te worden en weer ingevoerd waar ze verloren zijn gegaan.

Ik doel op gemeenschapsleven met een minimum aan hiërarchie en een maximum aan samenwerking. Ik doel op een wijze van voortbrenging waarin ‘bij tekort iedereen honger heeft en bij overvloed iedereen daarin deelt’. Ik doel op een gemeenschap waar delen en geven de norm is, en niet produceren om te verkopen. Ik doel op het hanteren van gereedschappen en kennis op een zodanige manier dat de omgeving niet stelselmatig wordt gesloopt. Ik doel op een wereld waar iemand met een merkwaardig visioen met respect wordt aangehoord, in plaats van te worden volgestopt met pillen of platgespoten in een kliniek. Ik doel op een een jeugd waarin een kind dat een ander kind helpt waardering krijgt, in plaats van straf omdat ze de ander helpt te spieken. Ik doel op een wereld waarin zoiets als medemenselijkheid geen trucje is in je carrière maar de normaalste zaak van de wereld die geen verdere motivatie behoeft.

“Notities van een neolithische conservatief”, noemde de anarchist Paul Goodman (aan wiens werk ik deze gedachtengang ontleen) een van zijn laatste geschriften. Dat is wat we moeten proberen te zijn: conservatieven die de kernwaarden van de maatschappijvorm van het Neolithicum, de Late Steentijd (niet perse alle vormen, niet alle beperktheden die deze maatschappijen wel degelijk ook hadden, maar wel een aantal kernpatronen) moeten zien te heroveren. Als dat kan met een doordachte toepassing van moderne wetenschap en techniek, mooi. Als dit doel niet alleen in het verleden, maar ook in een door vrije mensenhanden heroverde toekomst verwezenlijkt kan zijn, nog mooier. Het technocratische, ondernemingsgerichte progressivisme van Pechtold en diens neoliberale geestverwanten moet worden gestuit en gesloopt. Waar de Heilige Vooruitgang van Paus Pechtold de vijand is, laten we die vijand dan als zodanig behandelen ook.

Eerder verschenen op Rooieravotr, de site van de auteur, Peter Storm.