(Foto: Pauline Krebbers)
Door de strafbaarstelling van illegaal verblijf pontificaal op te nemen in het regeerakkoord maakte het afbraakkabinet Rutte II bij aanvang meteen al duidelijk dat men zich door niemand wenst te laten ringeloren. Het aan alle kanten bekritiseerde wetsvoorstel werd op 14 januari ingediend door staatssecretaris Fred Teeven. Als het aan het lik-op-stuk kabinet ligt, dan moeten mensen zonder papieren tot op het bot worden gecriminaliseerd, opgejaagd en opgesloten. Maar ze zijn hier en zullen hier blijven komen.
In 2002 opperde het kabinet Balkenende I al om illegaal verblijf strafbaar te stellen. Maar dat kabinet met LPF, VVD en CDA stortte na drie maanden door onderlinge ruzies als een kaartenhuis in elkaar. In het kabinet Balkenende II en III was VVD-minister Rita Verdonk verantwoordelijk voor het migratiebeheersingsbeleid. IJzeren Rita wees de strafbaarstelling van illegaal verblijf wegens “praktische bezwaren” af. Het moeten uitzitten van een straf zou maar leiden tot vertraging bij uitzetting, zo meende ze. Dat vond ook PvdA-staatssecretaris Nebahat Albayrak in het kabinet Balkenende IV. Ze noemde de strafbaarstelling daarom “contraproductief”.
Maar het kabinet Rutte I wilde doorpakken op de criminalisering van migranten en vluchtelingen en haalde de strafbaarstelling alsnog uit de kast. Ondanks kritiek van onder meer Europese instellingen, de Raad van State, diverse overheidsadviescommissies, beroepsorganisaties, hoogleraren en maatschappelijke organisaties, is vooral de VVD vastbesloten om in het huidige kabinet af te maken wat Rutte I zich had voorgenomen. In ruil voor een zeer beperkte kinderpardonregeling ging coalitiepartner PvdA akkoord met de door de VVD zo vurig gewenste strafbaarstelling van illegaal verblijf.
Inreisverbod
Het wetsvoorstel is nog geen A4-tje lang. Als het voorstel wordt aangenomen, is iedereen die niet in Nederland mag zijn, strafbaar, een paar beperkte uitzonderingsgevallen daargelaten. Wie zich er schuldig aan maakt dat hij zich bevindt op het verkeerde deel van de planeet, Nederland, begaat een overtreding en krijgt een boete. Als hij die boete niet kan betalen, dan kan die worden omgezet in gevangenisstraf. Om kritiek op het voorstel te omzeilen hebben Teeven en zijn vriendjes het “vertrek gaat boven straf”-principe gelanceerd. De illegaal moet volgens de staatssecretaris zo snel mogelijk worden gedeporteerd. Het eventueel resterende deel van de straf blijft vier jaar staan, voor het geval dat de migrant of vluchteling weer zou terugkeren naar Nederland. Hulp aan mensen zonder papieren is in het wetsvoorstel niet strafbaar gesteld, maar dat kan toch mogelijk worden. Wie een aantal keer is opgepakt wegens illegaal verblijf, begaat een misdrijf. Medeplichtigheid aan een misdrijf is strafbaar. Zo zou een arts kunnen worden gestraft voor medische zorg aan een patiënt zonder verblijfsrecht.
In feite was de strafbaarstelling al ingevoerd door het ondertussen van kracht worden van de Europese Terugkeerrichtlijnin de Nederlandse wetgeving. Nu al geeft de overheid mensen zonder verblijfsrecht een oprotbrief zonder vertrektermijn, waardoor “een inreisverbod” voor heel Europa gaat gelden. Overtreding van dat verbod is strafbaar. En eerder gold al een gedeeltelijke strafbaarstelling. Illegaal verblijf vormt bovendien vaak ook nog eens een weigeringsgrond bij nieuwe aanvragen voor verblijfsrecht, via de ”eens illegaal, altijd illegaal”-wet die in juli 2012 van kracht werd. Tegen het nieuwe wetsvoorstel is flinke kritiek gerezen, ook van organisaties die de fundamenten van het migratiebeheersingsbeleid onderschrijven. “Symboolwetgeving”, zo wordt het voorstel aangeduid. Dat slaat de spijker op z’n kop.
Uithongeringspolitiek
Dat betekent niet dat het wetsvoorstel een dode letter is. Het zogenaamde nut van de wet draait niet zozeer om het veranderen van de praktijk, maar om het voortzetten van het ideologische offensief tegen mensen zonder papieren. Dat wordt op dit moment aangevoerd door de VVD en door alle partijen al jarenlang erkend, aanvaard en uitgedragen. De strafbaarstelling van illegaal verblijf heeft alles te maken met “het ontmoedigingsbeleid” tegen illegalen dat vooral door de invoering van de Koppelingswet in 1998 werd vorm gegeven. Onder verantwoordelijkheid van PvdA-bewindslieden is in de jaren 90 de sociale en bestuurlijke apartheid ontstaan en uitgebouwd.
“Ontmoedigingsbeleid” is de eufemistische term voor de keiharde uithongeringspolitiek tegen mensen zonder papieren, in de hoop en verwachting dat ze daardoor uit eigen beweging Nederland zullen verlaten. Illegalen worden uitgesloten van vrijwel alle sociale voorzieningen en zijn voor hun overlevingsmogelijkheden volledig aangewezen op hun eigen netwerk. Door de invoering van de Koppelingswet konden ze niet langer meer wit werken en geen premies en belastingen meer betalen. Ze mochten geen sociale huurwoningen meer huren en konden zich niet langer meer verzekeren tegen ziektekosten. De uitsluiting is sindsdien alleen maar verder geperfectioneerd. De jacht op illegalen is steeds verder opgeschroefd. Steeds moeten ze alert zijn om niet te worden ontdekt, anders volgt arrestatie en uitzetting. Migranten en vluchtelingen die niet kunnen worden gedeporteerd, staat een vaak maandenlang verblijf in de gevangenis te wachten, soms telkens opnieuw. De overheid dwingt mensen zonder papieren om ondergronds te leven, waar ze worden uitgebuit door huisjesmelkers en moeten werken tegen uiterst lage lonen en onder beroerde omstandigheden.
Racisme
De uithongeringspolitiek is er altijd al op gericht geweest om de overlevingskansen van mensen zonder papieren af te breken. Om illegaal verblijf tegen te gaan willen de beleidsmakers daarom niet alleen de migranten en vluchtelingen zelf aanpakken, maar de hele samenleving erop inrichten. Illegaliteit is volgens de beleidsmakers en in de publieke opinie steeds meer gaan samenvallen met criminaliteit. Het racisme van de staat gaat hand in hand met het racisme op straat. De algehele strafbaarstelling van illegaal verblijf kan worden beschouwd als een voorlopig sluitstuk van het beleid tegen mensen zonder papieren. Door hen crimineel te maken hopen de beleidsmakers dat de nog bestaande maatschappelijke bereidwilligheid om hen te ondersteunen, verder wordt afgebroken.
Het is de bedoeling van de staat om illegalen en hun ondersteuners af te schrikken, om netwerken voor werk en huisvesting op te rollen en om de solidariteit aan de onderkant van de samenleving kapot te maken. De overheid pakt de huurtoeslag en soms de zorgtoeslag af van mensen die samenwonen met een illegaal, ook als dit een kind is. En al jarenlang vinden er razzia’s plaats op de werkvloer en in privé-woningen. De strafbaarstelling van illegaal verblijf dient er in de ogen van de beleidsmakers toe om illegalen maatschappelijk nog meer te isoleren en te marginaliseren.
Gaten
Maar zolang er illegaliteit bestaat, bestaan er illegalen. Ondanks de steeds gewelddadigere controles aan de Europese buitengrenzen, vinden migranten en vluchtelingen nog steeds gaten, kieren en scheuren om doorheen te piepen. Wel worden de doorgangsroutes steeds gevaarlijker. Velen overleven de barre tocht naar Europa dan ook niet. Maar de hoop op een beter bestaan doet velen toch naar de westerse welvaartseilanden komen. Ondanks alle repressie, tegen de stroom in, blijven illegalen moedig vechten voor hun leven. De strafbaarstelling van illegaal verblijf maakt daar geenszins een einde aan.
Illegaliteit als categorie opheffen vormt de enige manier om illegaal verblijf volledig uit te bannen. Want geen mens is illegaal, en geen mens is ineens crimineel wanneer hij of zij tot illegaal gemaakt wordt. Tot aan het verdwijnen van deze criminele migratiebeheersingswetgeving zullen mensen zonder verblijfsrecht onze ondersteuning altijd kunnen gebruiken. We moeten ons dus niet laten afschrikken door de staat en zijn deportatiemachinerie, maar juist naast de migranten en vluchtelingen gaan staan die er met hun lijf en leden voor strijden om hier te zijn en hier te blijven. Zowel tijdens protesten tegen de keiharde politiek van migratiebeheersing – denk bijvoorbeeld aan de tentenkampacties – als in de dagelijkse overlevingsstrijd.
Verscheen eerder op doorbraak.eu. Auteur: Mariët van Bommel
