Marokko, verzet aan vooravond verjaardag 20 Februari Beweging

De Arabische Lente is inmiddels meer dan een jaar bezig en heeft ook Marokko niet onberoerd gelaten. Dat land beleeft over ruim drie weken de eerste verjaardag van de 20 Februari Beweging. Onder die naam zijn in Marokko op zondag na zondag na zondag protestdemonstraties gehouden die vaak door politie zijn aangevallen. Veel aandacht voor de protestbeweging in Marokko is er in Nederlandse media niet. Daarom is de bijeenkomst die de Anarchistische Groep Amsterdam (AGA) op 4 februari organiseert over het verzet in Marokko, des te meer welkom. Want er zijn juist de laatste maanden weer belangrijke ontwikkelingen in en om de strijd in dat land.

Zo kondigde koning Mohammed VI in juni hervormingen, een referendum over een nieuwe grondwet en verkiezingen aan. Maar in het nieuwe bestel zou de vorst greep houden op leger, veiligheid en ook over de religie. Kort na de koninklijke toespraak volgde er dan ook een grote protestdemonstratie in Casablanca: 10.000 deelnemers. Het referendum over de grondwet vond op 1 juli plaats en gaf in de stembus een overweldigende meerderheid voorstanders te zien. Veel mensen zullen er een stapje in de goede richting in gezien hebben, met een premier die nu vanuit de grootste partij in het parlement en niet langer door de koning werd aangewezen. Propaganda van staatswege speelde ongetwijfeld een rol. Tegenstanders bleven het ondemocratische karakter van de grondwet hekelen en bleven demonstreren, in Tangiers, Rabat, Casablanca, Marrakesh. Terecht namen ze met een béétje halfslachtige democratisering geen genoegen. Eén van de vakbonden in Marokko, de CDT, boycotte het referendum al.

De maanden erop waren er nog steeds protesten. Vóór het referendum liet politie demonstranten soms begaan, kennelijk met het idee dat ze geen wezenlijke bedreiging vormden, misschien ook uit PR-overwegingen. Zo betoogden duizend mensen op 6 juni in Rabat vanwege de dood van een demonstrant. Die dood liet dan weer zien dat de ‘terughoudendheid’ van veiligheidstroepen bepaald niet altijd gold: de betoger was geslagen door politie. Na het referendum versnipperde en verzwakte de protestbeweging. Maar verdwijnen deed ze niet.

In november kwamen er dan verkiezingen in het kader van de per referendum doorgeduwde hervormingen. Inmiddels is er een nieuwe regering, met een opmerkelijke samenstelling. Aan het hoofd staat een premier vanuit Islamistische kring, lid van de Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling PJD. Die had bij de verkiezingen flink gewonnen en meer dan een kwart van de parlementszetels behaald. De regering bevatte echter ook coalitiepartners: de nationalistische Istiqlal, de koningsgezinde MP én de socialistische PPS. Rechts, links, relegieus, seculier, allemaal in één, uiteindelijk toch wel een erg koninklijk kabinet.

Opmerkelijker nog dan de partijpolitieke samenstelling – zo ongeveer iedereen doet mee, hetgeen vragen oproept over de verschillen tussen die partijen – is nog een ander aspect. De regering telt welgeteld één vrouwelijke minister. Eerdere regeringen telden tussen de twee en zeven vrouwelijke ministers, dus dit is een stap achteruit. De ene vrouwelijke bewindspersoon is Bassima el-Hakkawi, beheert het ministerie van Solidariteit, Vrouwen, Gezin en Sociale Ontwikkeling… en is lid van dezelfde islamistische partij als de premier. De seculiere partijen leverden géén vrouwelijke ministerskandidaten. El-Hakkawi sprak op zichzelf rake woorden: “zoals gewoonlijk zoekt men naar redenen om geen vrouwen te benoemen, terwijl men geen redenen zoekt waar het om mannen gaat. De omstanndigheden om mannen te benoemen zijn er altijd, maar ze zijn er nooit om vrouwen te benoemen en dat is iets dat we moeten overwinnen.” Uit seculiere hoek is er begrijpelijke zorg over de impact die islamistische regeringsdeelname voor vrouwenrechten heeft. Dat slaat ergens op, maar de nalatigheid van juist seculiere partijen om zich hard te maken voor tenminste vrouwelijke ministerskandidaten, laat zien dat ook zij niet bepaald consistente voorvechters van vrouwenbevrijding zijn.

Het is ook te simpel om seculiere partijen als voorstanders en islamisten simpelweg als tegenstanders van vrouwenrechten te zien. Een artikel hierover op Jadaliyya.com waaraan ik één en ander ontleen, geeft aan dat vooral de wijze waarop de verschillende tradities vrouwenrechten beargumenteren, verschilt. Seculiere partijen beroepen zich veelal op internationale verdragen en rechtsbeginselen, hetgeen ze kwetsbaar maakt voor het verwijt dat vrouwenrechten langs die weg ‘opgelegd’ worden. Vanuit islamisten als el-Hakkawi wordt veel meer gezocht naar bronnen binnen de Islam om vrouwenrechten in te funderen. Gezien ervaringen met islamisten aan de macht in andere landen, is scepsis daarover op zijn plek. Maar die scepsis mag dan wel ondersteund worden door dáden en daarvan is vanuit seculiere en ‘linkse’ hoek vaak niet erg overtuigend sprake. Natuurlijk is vrouwenbevrijding iets méér en vooral iets ánders dan het pushen van vrouwen in regeringsfuncties. Maar zelfs op dat, voornamelijk symbolische, niveau, brengt gevestigd links weinig tot niets tot stand. Zoals op zoveel puntern moeten we voor diepere verandering daar doodgewoon ook niet zijn.

Na de verkiezingen verschenen er tekenen dat de sociale strijd niet wegebt, maar eerder opleeft. Dát biedt het soort van perspectief dat geen referendum of parlementsverkiezing ooit kan bieden. In Taza, waar in december al protest was, betoogden mensen begin januari dagen achter elkaar. Hoge werkloosheid onder jongeren is daar, zoals in Marokko als geheel, een belangrijke aanjager van de woede. Woensdag 4 januari lanceerde een groepering van werkloze academici protesten buiten overheidsgebouwen. De politie viel, volgens enigszins onduidelijke berichten overigens, aan, overreed een demonstrant, waarna betogers een politiewagen in de fik staken. De dagen erop bleven mensen betogen en hield de politie zich wat meer op de achtergrond. EA Worldview heeft een artikel erover met videomateriaal erbij.

Rond dezelfde tijd werd ook nog Mouat Belghouat, een kritische rapper die deel is van de 20 Februari Beweging en in september was vastgezet omdat hij betrokken zou zijn bij een vechtpartij met koningsgezinden, vrijgelaten uit de gevangenis in Casablanca. Meteen liet hij zich alweer kritisch horen. “Dankzij rap heb ik ik me verbonden aan de mensen en hun noden. Onze eisen zijn gigantisch”, zei hij. “We hebben een nieuwe deal nodig, er is teveel onrecht. Ze brachten er een nieuwe regering in, maar dieven genieten nog steeds straffeloosheid. We moeten van dat tuig af komen”, zei hij. Reacties van publiek op optredens die hij meteen ging geven, wezen er op dat het geluid van de 20 Februari Beweging nog steeds weerklank vindt.

En nog maar enkele weken terug werd dramatisch duidelijk hoe diep de wanhoop en de woede die in Tunesië op 17 december de aanzet voor volksverzet was, ook in Marokko is. Maar liefst vijf mannen staken zichzelf op 18 januari in Rabat in brand. Zij hadden geprobeerd voedsel en water te brengen naar een groep demonstranten die al twee weken actievoerden bij een overheidsgebouw in die stad. Dat werd hen echter onmogelijk gemaakt, waarna ze zichzelf in brand staken Een cordon veiligheidstroepejn belette het brengen van eten en drinken sinds enkele dagen. Ook de demonstratie waar deze zelfverbranding plaatsvond, waaraan pakweg 160 mensen meededen, was een protest tegen de hoge jongerenwerkloosheid. Het is die sociale onvrede die het voortdurende protest blijft voeden. Verkiezingen, een nieuwe grondwet en een nieuwe regering hebben aan die onvrede en de reden ervan niets wezenlijks veranderd.

De 20 Februari Beweging en de strijd die zij voert zal dan ook ongetwijfeld doorgaan en haar verjaardag met forse actie onderstrepen. In die strijd verdient deze beweging solidariteit. De bijeenkomst die de Anarchistische Groep Amsterdam op 4 februari organiseert – 16.00 uur in de Anarchistische Bibliotheek, 1ste Schinkelstraat 14-16, Amsterdam – kan voor zulke solidariteit een mooi handvat zijn. Op die bijeenkomst spreekt Ikram Chiddi, voorzitter van de Marokkaanse Vrouwen Vereniging Nederland en iemand die zich ingezet heeft in de 20 Februari Beweging in Nederland.  De moeite waard!

Dit stuk is eerder geplaatst op de website van rooieravotr van Peter Storm.