In overeenkomsten in EU staat een sluipende verandering voor de deur

De motor van de EU is overeenstemming tussen Duitse en Franse leiders. Dat blijkt opnieuw. Duitsland en Frankrijk stellen veranderingen in eurozone-overeenkomsten voor die op de volgende eurotop van 25-26 juni op tafel komen.

Grondwet
Voordat ik inga op voorstellen, haal ik een herinnering op aan een discussie met Frans Timmermans korte tijd voorafgaand aan het referendum over de ontwerpgrondwet voor de Europese Unie. Ik stelde dat het ontwerp veel te complex was en dat het zeer moeilijk zou zijn er in de toekomst wijzigingen in aan te brengen. Het zou een in beton gegoten constitutie worden. In vergelijking daarmee is de Nederlandse grondwet een stuk kleiner en handzamer. Alleen de allerbelangrijkste regels staan erin en die hoeven zelden gewijzigd te worden. Hij gaf me weliswaar gelijk wat betreft het problematische aspect van modificaties, maar “we zien dan wel weer” was zijn luchtige verweer. “We hoeven ons nu niet druk te maken over de toekomst wanneer een nieuwe verdragswijziging nodig zou zijn.” Het ging er op dat moment om dat de ontwerpgrondwet een stap vooruit was ten opzichte van het Verdrag van Nice.

Ik geef toe dat Timmermans in een aantal opzichten gelijk had. Het uiteindelijk tot stand gekomen Verdrag van Lissabon is een vooruitgang ten opzichte van Nice. Zo bestaat er nu min of meer een verkiezing van de voorzitter van de Europese Commissie (Jean-Claude Juncker) in plaats van een benoeming in achterkamertjes (José Manuel Barroso). En voor veranderingen in het Verdrag van Lissabon bestaat een achterdeurtje. Er is de mogelijkheid van ‘versterkte samenwerking’. Die stelt landen van de unie in staat om verder te gaan met de Europese integratie dan de overige lidstaten. In principe moeten ten minste negen lidstaten aan de nauwere samenwerking deelnemen, andere lidstaten kunnen zich er later bij aansluiten. Verder zijn er nog een reeks voorwaarden waaraan die samenwerking moet voldoen, maar daar valt altijd enigszins een mouw aan te passen door een op de verandering toegesneden interpretatie van de tekst te vinden.

Functionele logica
Wijzigingen vloeien voort uit een functionele logica van integratie. Zo noemt Nicholas Leron, voorzitter van de linkse denktank EuroCité in Parijs, dat. Hij stelt dat de monetaire unie een bankenunie genereert, die weer een begrotingsunie vereist, die op haar beurt niet te scheiden is van een fiscale unie, die uiteindelijk allemaal niet kunnen functioneren zonder een echte politieke unie.

Logisch of liever voorspelbaar is dat er verzet ontstaat tegen de logica. Zo is de Engelse premier David Cameron niet voor niets conservatief. Wat in het verleden goed was – Britannia, rule the waves – gooien we niet weg maar behouden we zo veel mogelijk, volgens zijn visie. Hij probeert het Verenigd Koninkrijk losser ten opzichte van de EU te laten functioneren. Daartoe wil hij het Verdrag van Lissabon aanpassen en extra opt-outs voor de Britten verkrijgen. Zijn poging tot wijziging van het Verdrag van Lissabon gaat via de hoofdpoort, niet via een achterdeurtje. Maar voor die poort is een betonnen muur opgetrokken omdat 28 landen nooit meer, tenzij economisch gedwongen, de nodige unanimiteit zullen bereiken.

Eurotop
Terugkerend naar de voorgestelde wijzigingen voor de eurotop van 25-26 juni, die hebben betrekking op fiscale regels. In de eurozone zou er onder meer een minimumtarief voor bedrijfsbelastingen moeten komen. Dit voorkomt een race naar het putje, waarbij de ene lidstaat de andere met belastingvoordelen probeert te overtroeven. De Luxleaks-affaire is daar een bekend voorbeeld van. Merk trouwens op dat het voorstel over fiscaliteit een van de beleidsgebieden uit de bovengenoemde functionele logica betreft.

Wanneer er afspraken in de eurozone gemaakt worden, betekent dat voor de andere lidstaten steeds een keuze. Meegaan houdt in dat sowieso geprofiteerd wordt van de grote markt die de eurozone-landen bieden. Er tegenin gaan houdt een risico in. De eurozone kan op slinkse manieren andere lidstaten op economisch gebied buitensluiten. Aan de zijlijn wil niemand staan en zo kunnen via de eurozone tersluiks veranderingen in de gehele EU langzamerhand worden doorgevoerd.

Links
Is de geschetste ontwikkeling goed of slecht? Laat ik vooropstellen dat tegen logica weinig te beginnen valt. De Europese integratie gaat verder. Het gaat er vooral om hoe die plaatsvindt. Wat dat betreft kent de eurozone minder regels dan de EU en ze kent geen volksvertegenwoordiging. Niet dat het Europees Parlement zoveel over de economie te zeggen heeft, maar zonder parlement maakt de lobbycratie met nog een graadje extra de dienst uit. Democratisch links zou sterker staan wanneer men de genoemde functionele logica begrijpt en erkent. En wanneer vervolgens groepen in heel Europa in samenwerking met Syriza (en Podemos) alternatieven ontwikkelen tegen de huidige neoliberale EU.