In het kader van juridisch onderzoek aangaande internationale relaties stuit men – uiteraard – op het bestaan van de staat. In een dergelijk onderzoek kan men dan ook niet om de implicaties van staten heen. De drang om het ruimer te zien, is evenwel groot. Wat daarover is op te merken, acht ik ook interessant voor anarchisten. Zij betrekken zich eveneens op de staat – in het negatieve dan wel door hem af te wijzen. Maar wat wijzen zij in feite af? Dat is overheersing, onderdrukking, machtsuitoefening…alsof dat alleen door de staat bedreven zou worden. Velen van hen richten zich dus niet alleen op de implicaties van de staat omdat zij – terecht – hun ‘scoop’ (de afbakening van een onderwerp) verruimd hebben.
De verruiming van het onderzoek naar ‘internationale relaties’ is het onderwerp van het boek van de Franse historica Laurence Badel, docente Geschiedenis van internationale relaties aan de Sorbonne (Parijs), getiteld Écrire l’histoire des relations internationales (De geschiedenis schrijven over internationale relaties) (Paris, 2024). Aan de bespreking van het boek in Le Monde van 22 maart 2024 ontleen ik het volgende. [ThH]
Laurence Badel wijst erop dat het bestaan van de staat niet belet om ook andere concepten te hanteren, die het mogelijk maken om over internationale relaties na te denken. Evenzo kunnen andere termen worden bedacht om internationale relaties tot uitdrukking te brengen. Langs die weg is het terrein van onderzoek van deze discipline te verruimen en daarmee nieuwe onderzoeksobjecten te vinden – al was het maar om het debat erover te openen. De redactie van Le Monde lijkt een voorschot daarop te hebben genomen met de korte bespreking van een ander boek, te weten dat van Franse historica Sophie Baby, die hedendaagse geschiedenis doceert, getiteld Juger Franco? Impunité, réconciliation,mémoire (Franco veroordelen? Straffeloosheid, verzoening, herinnering) (Parijs, 2024). De Spaanse dictator Franco stierf in 1975 en de titel boven de boekbespreking hint dan ook ‘Hoe Franco aan de rechter is ontsnapt – tot heden toe’…
Border studies
De verruiming waarop hierboven gewezen is, doet zich voor met wat ‘border studies’ heet, of wel ‘studies betreffende grenzen’. Deze studie richt zich op economische, politieke, sociale en culturele onderwerpen aangaande ‘grenzen’ (in Europese regio’s en daarbuiten). Deze aanpak heeft geleid tot verrijking van de perceptie (waarneming) van geopolitieke relaties. Ook in zo’n geval gaat het niet om de belangrijkheid van statelijke grenzen te ontkennen, maar het bestuderen van wat ermee tot uitdrukking komt en het gedifferentieerde gebruik van grenzen. Vaak ‘corresponderen ze met een opstapeling van grenzen van verschillende schaalniveaus’, waar naast elkaar staan steden, provincies, federaties, alles naar eigen logica’s die soms tegenstrijdig zijn.
Op eenzelfde manier worden niet meer de ambassades of de zetel van de Verenigde naties beschouwd als enige internationale plaatsen die een studie waardig zijn. De wereldpolitiek speelt zich ook af in intergouvernementele en non-gouvernementele organisaties, (multinationale) ondernemingen en religieuze of sociale plekken – zoals openbare pleinen, van ‘Maidan’ (Onafhankelijkheidsplein in het centrum van Kiev) tot ‘Tahrir’ (groot plein in het centrum van Caïro).
In het werk van Laurence Badel is het meest belangrijke van haar analyse, ‘dat wat de actoren van het internationale leven betreft. De rol door de mannen en vrouwen gespeeld, heeft niets aan belang verloren, maar ook andere figuren en groepen – bemiddelaars, experts, activisten zijn in beeld gekomen. Door nu rekening te houden met individuen en groepen, wat hun emoties en hun inzet aangaat, is een enorme evolutie op te merken: de opkomst op het wereldtoneel van een vermogen om de macht van staten te beperken in naam van wat de Amerikaanse president Woodrow Wilson in 1917 noemde ‘de belangen van de mensheid’’.
Zo zijn internationaalrechtelijk gespecialiseerde advocaten begonnen de mensenrechten in te zetten tegen dictators als de Tsjadische oud-dictator Hissène Habré (uiteindelijk met levenslange gevangenisstraf veroordeeld voor martelen en doden van duizenden politieke tegenstanders, zie hier) of Augusto Pinochet (net voor zijn berechting in 2006 overleed hij). Dictators weten dat zij niet zonder meer zullen wegkomen. Inmiddels zijn er ook procedures opgang gebracht tegen de invasie in Oekraïne vanuit een transnationale ambitie. Daarmee wordt niet het bestaan van zoiets als de natie ontkend. Wat klemmend is: zij houdt eenvoudigweg op te bestaan als het exclusieve gebied van zijn soeverein, wie dat ook is. De internationaalrechtelijke juristen – althans zij met die ambitie – zitten in het voetspoor van anarchisten, terwijl de laatste weer niet wisten dat rechtsdenken dit kon opleveren. Een ontwikkeling om in de gaten te houden.
- Thom Holterman ( ik heb gebruikgemaakt van de bespreking van het boek van Laurence Badel, Écrire l’histoire des relations internationales, Parijs, 2024; de bespreking is van Florent Georgesco, in Le Monde van 22 maart 2024). Oorspronkelijk verschenen bij Libertaire Orde
