1 Democratie als improvisatie en compromis
De opkomst van de democratie in Athene in de vijfde eeuw voor het begin van de jaartelling vond plaats in een maatschappelijke context van strijd langs twee lijnen. Er was strijd tussen arm en rijk. Er was ook strijd tussen de rijken onderling. Hoe werkte dat? ‘Griekenland’ als land bestond niet; er was een gebied waarover Griekstalige gemeenschappen verspreid waren, met onderling verwante culturele en godsdienstige patronen en ook met bewustzijn van die verwantschap. Dat omvatte naast het huidige Griekenland ook de Westelijke kustgebieden van Klein-Azië, tussenliggende eilanden, kustgebieden meer noordwaarts aan de Zwarte Zee, en ook gemeenschappen in Italië, Sicilië, Noord-Afrika
De geografische structuur leende zich niet voor het bouwen van één groot rijk, iets wat bijvoorbeeld in de Nijlvallei.van Egypte veel makkelijker denkbaar was. Gemeenschappen leefden veelal in betrekkelijk kleine lager gelegen gebieden, omsloten door bergruggen, of anders op eilanden. Dit moedigde de opkomst van afzonderlijke gemeenschappen aan, en dat gebeurde dan ook. Veelal betrof het een stad met omliggende landbouwgebieden en dorpen die zich tot economische en bestuurlijke eenheid ontwikkelde. Zo ’n bestuurlijke gemeenschap werd ‘polis’ genoemd, meervoud ‘poleis’. De Griekse gebieden bestonden uit een groot aantal poleis. Athene met de omliggende landstreek Attica was een prominente polis; Sparta was een andere. In wat volgt, gaat het voornamelijk over de Atheense polis.
De economie van de polis draaide om landbouw, gaandeweg aangevuld met allerlei ambachten en vooral ook handel. Voldoende voedsel viel in een polis niet te verbouwen, zodat vooral graanimport onmisbaar bleek. Als export leverden de poleis dan bijvoorbeeld olijven. Op deze agrarisch en ambachtelijke basis ontstond een sociale structuur waarin rijke grondbezittende families het voor het zeggen hadden over een arme boerenbevolking. De mannen van die rijke families maakten de dienst uit, aanvankelijk op voornamelijk arbitraire wijze. Naarmate, na een diepe inzinking, de welvaart en de bevolking van de Griekse gemeenschappen toenam, groeiden ook de sociale spanningen tussen arm en rijk. Want de rijken zorgden er via hun willekeurige machtsuitoefening voor dat zij, en niet de werkende arme bevolking, het leeuwendeel van de groeiende welvaart incasseerden. Sommige dingen veranderen nooit, tenzij…
Tegelijk met deze sociale spanning tussen rijk en arm ontwikkelde zich ook een scherpe rivaliteit binnen de aristocratische bovenlaag. Ambitieuze rijke mannen poogden macht aan zich te trekken ten koste van andere ambitieuze rijke mannen en hun families. De strijd binnen de elite verbond zich met de strijd tussen rijk en arm. Dat leidde tot de opkomst van de zogeheten tirannen. Een tiran was een man uit doorgaans rijke familie die zich van volgelingen voorzag, veelal uit de armere bevolking, en met hun hulp de macht in een polis aan zich trok en alleenheerser werd. Veelal voerden ze een beleid waar hun armere achterban van profiteerden. Dat maakte ze vaak populair. Het doet een beetje denken aan menig zogeheten linkse dictator in de twintigste eeuw. Gedonder ontstond vooral als tirannen zich door hun zoon lieten opvolgen. Erfopvolging is bepaald geen garantie voor bekwaamheid en populariteit, en veelal slaagden de tijdelijk buiten spel gezette aristocratische families er allengs in de macht te heroveren en de tirannie ten einde te brengen.
(Lees verder bij de bron van dit artikel)
Via:: ravotr
