Het nieuw atheïsme van Eddy Terstall



Op deze Pinksterdag, de dag die de oorsprong van de christelijke kerk markeert, een schrijven met betrekking tot de beperkingen van religiositeit, zoals dat wordt gezien door nieuw atheïst Eddy Terstall.

De Volkskrant plaatste een stuk van Eddy Terstall dat “een manifest van Vrij Links” wordt genoemd. De benaming is misleidend, want het gaat niet over linkse ideeën. Het gaat niet over bijvoorbeeld, arbeidersrechten, sociale strijd en (on-)gelijke verdeling van welvaart, het aan banden leggen van kapitalistische uitwassen of bevrijding van de rampzalige gevolgen van het neoliberale vrije markthandelen.

Het is een pleidooi voor minder godsdienst in het openbare leven, en vooral een pleidooi voor de rechten van het individu. Tenminste: dat lijkt het op het eerste gezicht.

Het argument is dat godsdienst een beperking inhoudt voor moderne individuele vrijheden “zoals die door generaties voor ons zijn bevochten”. Het is jammer dat deze stelling verder niet wordt onderbouwd. Wanneer deze gevechten plaatsvonden en waaruit ze hebben bestaan blijft ongewis. Enkel het gegeven wordt aangevoerd dat een, zwaar bevochten, seculiere levensstijl wordt bedreigd.

In het manifest wordt begonnen met het uit de weg ruimen van een obstakel. Weg met de politieke correctheid. Er is ruimte nodig om kritiek te kunnen leveren op mensen met een niet-westerse levensstijl en opvattingen.

“Vrij Links neemt afstand van de suggestie dat niet-westerse Nederlanders in bescherming moeten worden genomen tegen het vrije debat, omdat ze nog niet klaar zouden zijn voor uitingen van de moderniteit. Wij beschouwen deze zienswijze, die door de Britten ‘the racism of lower expectations’ wordt genoemd, als een miskenning van de individualiteit van Nederlanders met een niet-Westerse achtergrond.”

Terstall suggereert dat dit een gangbare Britse opvatting is. Waarom zegt hij niet gewoon dat het een uitspraak is van Maajid Nawaz? Nawaz is een voormalig islamist, die van zijn eerdere overtuigingen is afgestapt en zich voortaan inzet als anti-islam activist

Een andere barrière voor het vrije gesprek dient uit de weg geruimd te worden. Terstall wil wel andere religies dan islam een beetje uit de wind houden. Daarom wordt gesteld dat concessies die in voorgaande eeuwen aan religieuzen zijn gedaan, door de Nederlandse maatschappij nog konden worden geabsorbeerd. Deze opmerking raakt kant noch wal.

Over welke concessies gaat het en door wie zijn ze gedaan?
Feitelijk hebben christelijke opvattingen gedomineerd tot ongeveer begin van de vorige eeuw. Vrouwen kregen kiesrecht in 1919. Tot 1951 werd een vrouw in overheidsdienst nog ontslagen als ze ging trouwen. Tot 1956 was een gehuwde vrouw wettelijk handelingsonbekwaam.

Waaruit bestaat de bedreiging van onze vrijheden?
Als grote boosdoener wordt genoemd grote demografische veranderingen vooral in de grote steden. Dit zorgt ervoor dat: “Een conservatief religieus wereldbeeld concurreert met progressieve waarden, vooral daar waar het gewetensvrijheid en de autonomie van het individu betreft.”

Ook deze stelling wordt weersproken door de feitelijkheden. Informatie over het aantal moslims in Nederland laat zien dat zij een kleine minderheid vormen in Nederland. Voor heel Nederland is het percentage moslims gemiddeld minder dan 5 %. In een stad als Rotterdam gaat het om ongeveer 13,7 % van de inwoners, Katholieken in Rotterdam zijn de grootste religieuze groep en maken 14,9 % uit van het aantal inwoners. De helft van alle Rotterdammers is niet religieus.

Angst voor dominantie van de religieuze opvattingen van moslims is irreëel. Bovendien gaat de bewering dat vrijheden van bepaalde groepen in de samenleving onder druk komen te staan door niet westerse immigratie voorbij aan het bestaan van misogynie, homofobie, chauvinisme, antisemitisme etc. in de autochtone populatie.

Dit manifest begint steeds meer te lijken op een pleidooi tegen de islam en niet-westerse immigratie. Het is een beetje verstopt, maar dat is in lijn met het karakter van Terstall. Hij vindt zelf dat zijn films iets stiekem pamfletterigs hebben. Dat heeft dit manifest eigenlijk ook.

Vertel mij wie uw vrienden zijn.
Het is normaal in een betoog om te verwijzen naar inspiratiebronnen. Zeker als je ze citeert. Dat is in dit stuk niet aan de orde. De enige verwijzing is naar Spinoza. Overige bronnen zijn o.a. de reeds genoemde Maajid Nawaz. Ook een citaat van Jordan Peterson komt nog van pas: “dat in een wereld met zeven miljard mensen, zeven miljard verschillende identiteiten bestaan.” Mogelijk dat het hier enigszins uit zijn verband wordt gebruikt.
Peterson wordt vooral gekleurd door zijn geloof in determinatie door natuurwetten. Hij toont zich in talloze voordrachten een sociaal darwinist. Het gaat erom om in de natuurlijke selectiestrijd zo hoog mogelijk te komen en Peterson helpt je daarbij.

In de (sociale) strijd,die het leven in deze opvatting is, moet je wel de sterkste zijn om succes te hebben. Angst voor het verliezen van deze strijd klinkt door in dit manifest. Het beschrijft de angst dat de dominantie van de cultuur, waartoe schrijvers zich nu nog kunnen rekenen, onder druk komt te staan door een andere cultuur. Zoals vaak met angst, stoelt ze op weinig concreets.

Terstall betoogt dat recht van godsdienst uit de wet gehaald kan worden en dat het voldoende verankerd ligt in overige rechten. Datzelfde geldt op zijn minst ook voor de rechten die hij zelf vreest te verliezen. Een goed voorbeeld daarvan was de uitspraak van de rechter dat de SGP ook vrouwen moet toelaten in haar partij.

Een ander voorbeeld is het succes van Shirin Musa die met een beroep op de Nederlandse wet uit haar “huwelijkse gevangenschap” kon breken. Haar toenmalige echtgenoot, die niet mee wilde werken aan een scheiding, werd op straffe van een dwangsom door de Nederlandse rechter gedwongen mee te werken aan ontbinding van hun islamitisch huwelijk.

Deze voorbeelden laten zien dat er voldoende veerkracht in de samenleving is om een antwoord te geven op menig conservatief religieus wereldbeeld.

Terstall noemt zich vrij links maar blijkt nieuw atheist te zijn. New Atheists vinden het niet voldoende hun recht op religie af te wijzen, maar wenden hun atheïsme aan om met name islamieten de maat te nemen.