Het kapitalisme gaat ten onder aan eigen succes

De maatschappelijke verhouding die met het woord kapitaal kan worden aangeduid lijkt sterker dan ooit te staan. De verhouding waarin men zijn of haar arbeidskracht moet verkopen aan wat in het ideologische spraakgebruik een werkgever heet. Dan heb je werk, een baan. Als het even meezit maak je carrière, een woord dat in feite ook baan betekent overigens. (Verbeeld ik het me, of hoor je daar weer minder over nu?)
“Een baan hebben” wordt dezer dagen als privilege gezien. En met de manifeste en latente werkloosheid in gedachten zou je het bijna zo kunnen zien. Werkloosheid is iets waarvoor men op den duur gestraft kan worden met verplicht onbetaald werk, de zogeheten tegenprestatie voor de overheidswege verstrekte bijstand. Een vrouw (of man *) die kiest voor werk in huis en de zorg voor kinderen “blijft aan de kant” en moet opgepookt worden tot “werk” – loonarbeid. Zodat de huishoudelijke arbeid uitbesteed kan worden aan een werkster en de zorg voor kinderen aan de crèche. Er is een goede kans dat u dit logisch vindt als u het leest: zo hoort het.

Het hoort zodanig, dat u raar opkijkt als iemand loonarbeid(st)er of loonslaaf plotseling gaat aanduiden als tot loonslaaf gemaakte. De maatschappijkritische lading die deze aanduiding heeft maakt haar vanzelf tot misdunk.
Kapitaal is de verhouding, de maatschappij die bepaald wordt door deze verhouding kunnen wij “kapitalisme” noemen. Het in bezit nemen van de samenleving door de kapitaalsverhouding is een steeds geslaagder wordend proces. De oude tegenwichten die in hun geheel als “arbeidersbeweging” kunnen worden aangeduid zijn ofwel geheel gelijkgeschakeld (denk aan de PvdA, de grote vakcentrales) of in toenemende mate machteloos (je kunt nauwelijks meer denken aan partijen links van de PvdA maar die dus, of kleine losse vakbonden). De tegenmacht die het kapitalisme juist hielp door het te temmen valt weg. Het resultaat is dat het kapitalisme aan zijn eigen succes ten onder gaat, implodeert.

Dit maatschappelijk proces ontrolt zich voor ons aller ogen. U leest het niet in de krant, voorzover die er nog toe doet. Of u kunt het wel lezen, maar dan als mededeling van het onvermijdelijke. De tegenprestatie. De flexibilisering van de arbeidsmarkt. De versoepeling van het ontslagrecht. Ooit was de arbeidersbeweging tegen zoiets als een collectieve arbeidsovereenkomst. Nu geldt de cao als, en is hij in feite ook, een verworvenheid, die op alle fronten onder vuur ligt. Hetzelfde geldt voor de werkloosheidsvoorziening die door de staat geregeld wordt. Zoals gezegd, het kapitaal slaagt, heeft zijn tegenmacht verslagen en is daarom gedoemd.
Wat hierna?

* Een man die op die manier de loonarbeid ontvlucht mag nog tamelijk bijzonder heten, maar het blijft ongepast.