Vanochtend kwamen het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) met het bericht dat in Nederland in 2013 1,4 miljoen personen op of onder de armoedegrens leven, d.w.z. onder het niet-veel-maar-toereikendcriterium oftewel een ontoereikend inkomen. In 2007 waren dat er nog 843.000. Volgens de media was de stijging het gevolg van de economische crisis die het land sinds 2008 in zijn greep houdt. Dat is een opmerkelijke uitspraak aangezien het aantal miljonairs in die periode niet afnam, maar het ligt eraan waar je naar kijkt. Volgens de Boston Consulting Groep steeg het aantal ‘dollarmiljonairs’ in 2012 naar 191.000, waarvan ruim de helft hun vermogen heeft zitten in levensverzekeringen en pensioenen. Het CBS noemt dat het aantal miljonairs juist afnam, van 164.000 in 2008 naar 154.000 in 2013. Feit is dat mensen met veel geld allerlei mogelijkheden hebben om hun vermogen (deels) voor de fiscus weg te houden, waardoor je nooit met zekerheid kunt zeggen hoeveel miljonairs Nederland precies telt.
Het is altijd interessant te zien hoe het publiek op zulke cijfers reageert. Sinds enkele jaren zie je een trend dat Hitler links noemen voor een groeiende groep mensen heel normaal is. Logisch dus dat sommigen miljonairs ‘linkse graaiers’ noemen, want steenrijk worden is het gevolg van communisme. Aan de andere kant zie je mensen met weinig toekomstperspectief op rechtse partijen als de VVD en de PVV stemmen, die nou niet bepaald voor de rechten van de allerarmsten en kwetsbaarsten opkomen. Als bijstandsgerechtigde is het stemmen op de VVD eigenlijk hetzelfde als je eigen ramen ingooien.
Bij de PVV ligt het iets anders. Zij beloven de armen gouden bergen ten koste van andere armen en kwetsbare mensen, door bijvoorbeeld asielzoekers het land uit te knikkeren en in ruil daarvoor kwetsbare ouderen betere zorg te kunnen bieden. Ondanks dat het voorstel op geen enkele wijze het armoedeprobleem oplost heeft het voor veel mensen een overtuigende symbolische betekenis.
De toename van armoede in Nederland en de groeiende kloof tussen rijk en arm zouden de aandacht moeten hebben van het hele politieke spectrum, maar in plaats daarvan worden in de publieke opinie groepen tegen elkaar opgezet en uitgespeeld. Armoede heeft een prijs. Het bevordert sociaal isolement, slechte gezondheid en criminaliteit; allemaal zaken met een negatief effect op de economie. Veel armen zitten in een val waar ze niet zelfstandig uit kunnen komen en deuren blijven steeds vaker gesloten. In een samenleving waar zelfzucht en hebzucht steeds meer als deugd worden gezien en buren elkaar niet meer kennen worden hun kansen steeds kleiner. Neem daarbij bezuinigingen op cultuur, onderwijs, sociale voorzieningen en zorg en de toekomst wordt steeds minder rooskleurig. Nog somberder wordt het als de politiek en het buitenland als de grote vijanden worden gezien en men bang is de eigen identiteit te verliezen door de aanwezigheid van buitenlanders of door het verraad van mensen die goed willen doen voor de hele mensheid.
Er speelt zich een sociaal-psychologisch revanchisme af dat ongekend is in de geschiedenis. Naast dat miljonairs als ‘linkse graaiers’ worden gezien is het tegenwoordig ook niet vreemd meer om baldadige kinderen terroristen en asielzoekers criminelen te noemen, Hitler een socialist te noemen, de EU het Derde Rijk en moslims nazi’s. Men zegt niets tegen het recht van slachtoffers van oorlog en onderdrukking op asiel an sich te hebben en maar is tegen asielzoekers. Brussel is de vijand die ons kapot wil maken. Hitler was links want ‘socialisme’ komt voor in het begrip ‘nationaalsocialisme’ dus zijn antisemieten links en negers de eigenlijke racisten. In Dresden gaan steeds meer mensen de straat op om te demonstreren tegen buitenlanders en met name asielzoekers, moslims en hun ‘linkse handlangers’. De demonstranten zeggen geen hekel aan vreemdelingen te hebben, maar ze moeten wel wegblijven. Ze weigeren zichzelf als extreemrechts te zien hoewel ze alle eigenschappen vertonen. Ze roepen heel veel maar nemen geen enkele verantwoordelijkheid. In Der Spiegel bedacht columnist Sacha Lobo daarvoor treffende begrippen: onbewust extreemrechts of ‘Latenznazi’.
Het is een symptoom van verdwazing en een scenario voor nog meer ellende. Mensen zijn bang, onzeker, gefrustreerd en boos. Ondanks alle verworvenheden van de afgelopen 50 jaar en vele kansen die onze maatschappij tegenwoordig biedt zien ze alleen maar een donkere toekomst. Armoede kent vele vormen en slecht geïnformeerd zijn is er daar een van. In Nederland gaan mensen niet de straat op maar kiezen massaal voor een persoon die hun onvrede niet wegneemt maar bevestigt en versterkt. Het Openbaar Ministerie heeft na maanden besloten Wilders alsnog te vervolgen voor discriminatie en het aanwakkeren van haat. Aanleiding was het scanderen van “Minder! Minder! Minder!” op zijn vraag “Willen jullie meer of minder Marokkanen” tijdens de laatste verkiezingscampagne in een bierkelder in Den Haag, waarop er soms heel demonstratief duizenden aangiften werden gedaan. Wilders reageert op de beslissing van het OM als het schandalige bewijs dat er een politiek proces tegen hem gevoerd wordt, maar dat het ‘de elite’ niet zal lukken zijn politieke beweging een kopje kleiner te maken. Op zijn Duits gezegd: “Millionen stehen hinter mir.” We kunnen de komende tijd weer rekenen op nog meer bedreigingen aan het adres van minderheden, rechters, mensenrechtenactivisten en journalisten, want de volgende verkiezingen komen er aan. De rest is geschiedenis.
