‘Moderniseer of sterf‘, schreef Hans Keman naar aanleiding van het zoveelste echec van de sociaaldemocratie – traditioneel links in het algemeen – na de verkiezingen in Nederland. Het drama is duidelijk. Minder duidelijk is wat hij bedoelt met modernisering. Keman suggereert zwakjes dat een linkse fusie uitkomst kan bieden, maar hij houdt er geen pleidooi voor. Terecht. Waarom zou een fusie als een duveltje uit een doosje verbetering brengen als de politieke ontwikkelingen verlies tonen voor diverse traditionele linkse invalshoeken? Als links niet weet hoe te moderniseren, dan blijft sterven over.
Antonio Gramsci heeft over zo’n situatie een kleine eeuw geleden opgemerkt: ‘De oude wereld is aan het sterven, en de nieuwe wereld worstelt om geboren te worden; nu is het de tijd van monsters.’ Hij schreef dit ten tijde van de opkomst van het Italiaanse fascisme. En de monsters zijn er ook heden ten dage gekomen in de vorm van naar fascisme neigende, of reeds zo opererende politieke stromingen. Waarschuwingen tegen fascisme blijken onvoldoende. Hoe kan daarentegen modernisering verlopen? Teneinde te vernieuwen moet wellicht eerst een aantal traditionele ideeën sterven. Een eerste idee dat in aanmerking komt om af te sterven is het belang van de natiestaat. Zelfs Angela Merkel heeft vorig jaar opgemerkt: ‘Der Nationalstaat alleine hat keine Zukunft.’ Als de nationale staat in EUropa in zijn uppie eigenlijk geen toekomst heeft, dan zou logischerwijs verdere EU-integratie de stap zijn om aan te werken.
Maar onze nationale staat is een heilige koe. Het belang dat eraan wordt toegekend is groot. Volgens een onderzoek op Stuk Rood Vlees vindt tussen de 17% en 33% procent dat de EU-integratie al veel te ver is gegaan. Dit is uiteraard bij lange na geen meerderheid; verandering zou mogelijk zijn. Maar het percentage dat meent dat verdere EU-integratie nodig is, schommelt volgens het onderzoek slechts tussen de 4% en 6%. Het komt er op neer dat modernisering in de vorm van europeanisering weinig populair is. Dat schetst het dilemma van linkse politieke partijen. Hun opdracht is kiezers te vertegenwoordigen. Maar positie kiezen ten gunste van een onpopulair standpunt onder kiezers is politiek niet opportuun. De traditionele linkse politiek zit derhalve gevangen in een dilemma. Als ze een standpunt pro EU-integratie inneemt, verliest ze kiezers. Als ze tegen EU-integratie is, zal eventuele linkse politiek van een lidstatelijke overheid nooit opgewassen zijn tegen het marktdenken van de rest van de EU-club. Voorbeelden daarvan zijn er te over. Een belangrijke les was het gevecht van Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis tegen de trojka.
De uitkomst van het dilemma is niet anders dan dat traditioneel links vooralsnog zal afsterven – dit is een voorspelling; daarover hieronder meer. Momenteel is dat proces in sterke mate aan de gang bij de Labour Partij in het Verenigd Koninkrijk. Voormalig Labourleider Jeremy Corbyn heeft een ouderwetse poging gedaan om voor het VK een linkse politiek te ontwikkelen. Hij sneuvelde in de verkiezingen voordat hij een kans kreeg. Zijn opvolger Keir Starmer kiest volop voor het volgen van de Derde Weg, die slechts kleine aanpassingen op het neoliberalisme voorstaat maar er geen oppositie tegen voert. Het gevolg is een implosie van Labour.
Het beste wat links kan doen, is keer op keer laten zien welke opties er voor links zijn en welke consequenties bepaalde keuzes hebben. Vrees vooral niet voorspellingen te maken. Zo voorzag ik in 2017: de dood van de sociaaldemocratie, op sterven na dan: ‘Met een programma uit de jaren vijftig of zestig laat Labour optimisme opleven. Maar Corbyn zit met een groot dilemma: wat te doen met Brexit? Als het werkelijk tot een Brexit komt en hij met de Labourpartij een links programma wil uitvoeren, zal het grootkapitaal weinig genegen zijn tot investeringen in Groot-Brittannië. En de geïsoleerde positie van een uit de EU gestapt land komt er sowieso al bij. Een snel verslechterende economische situatie zal de kiezers enorm en wellicht voorgoed teleurstellen in Labour.’ Nu zit Boris Johnson met de problemen in plaats van Corbyn. Maar het proces van economische malaise in het VK werkt hetzelfde. Tot zover mijn voorspelling van destijds. Ten aanzien van te falsificeren voorspellingen is de grote verdienste van Karl Popper dat hij aangaf dat die het voornaamste mechanisme voor vooruitgang van kennis vormen. Hij had een bloedhekel aan hineininterpretieren. Met behulp van voorspellingen kun je je ideeën bijstellen (conjectures and refutations).
