Gastarbeid en Kapitaal

Onderstaand bericht is overgenomen met toestemming van de auteur, Kandigol, en verscheen eerder op haar eigen site.

Een verzoek. Ik ben bezig met een artikel/boekhoofdstuk over de roemruchte SP-brochure Gastarbeid en Kapitaal. Deze verscheen in 1982-1983, en leidde indertijd in de linkse beweging tot enorme ophef. Men vond – niet ten onrechte – dat de SP bezig was de oren te laten hangen naar het rechts populisme.
Interessant is dat sommige SP’ers zich nu op deze nota beroepen als een teken dat de SP, eerder dan wie ook, oog had voor het ‘multi-culturele drama’.

Ik ben nét te jong om die discussie zelf bewust te hebben meegemaakt. Ik zat in die tijd ook niet in een SP-achtige omgeving, en mijn politieke activiteiten spitsten zich toe op andere dingen zoals kraken. Ik ben echter geïnteresseerd in hoe er over werd gedacht en hoe de discussie verliep.

De bekendste reacties en discussies heb ik inmiddels gevonden op de Site van SP Transparant, de dissidentenbeweging binnen die partij. Zie een link naar hun website hier. Maar er zal meer zijn geweest.

Nu raak ik aan een probleem. In de opruim- en digitaliseringskoorts van de jaren negentig zijn er veel papieren archieven in de container verdwenen. Wie heeft er in het privé-archief nog blaadjes, vlugschriften of ander papier uit die tijd, waar ik eventueel mijn voordeel mee kan doen?

De huidige situatie en het huidige debat over migratie en integratie gaan terug op de jaren tachtig. Ik wil hier niet orthodox-marxistisch lopen doen, maar de onderliggende oorzaak voor veel problemen is gelegen in de massa-werkeloosheid van migranten en ‘allochtonen’ in de jaren tachtig. Het was echter aantrekkelijker om grote groepen werkloze ouderen in de WAO te laten instromen. (Dit is geen nieuws, hoor.) Een hele generatie verdween dus in de WAO, en dat zorgde voor een maatschappelijk isolement. Dat Geert Wilders kan roepen dat migratie zo duur is, is ten dele gelegen in een doorberekening van die kosten, want deze WAO-generatie leeft nog.

Voor zover ik het nu voor ogen heb, had de SP op één punt gelijk. Men beschreef hoe gastarbeiders ingeklemd zaten tussen de verwachting dat zij terug zouden keren naar hun landen van herkomst aan de ene kant, en dat zij zouden blijven om door het grootkapitaal te worden misbruikt als werkende onderklasse aan de andere kant. Met het thuisland dat druk zette om de stroom westerse deviezen vooral niet te laten opdrogen als Dritte im Bunde. Achteraf gezien geven andere onderzoekers van de migratiegeschiedenis de SP hierin up to a point gelijk. Er loopt als een rode draad door de Nederlandse immigratie de verwachting ‘dat jullie wel weer weggaan’. Dat gold voor Chinezen, Indo’s, Surinamers, Molukkers en voor gastarbeiders, en het is een illusie die nog steeds wordt gekoesterd over groepen vluchtelingen. (Zodra het vrede wordt in Afghanistan/Irak/Bosnië, kun je wel weer terug.)

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat sommige migranten de terugkeer jarenlang als optie open houden, maar ik zie dat als iets anders; dat is een afweging die zich in de persoonlijke levenssfeer afspeelt. Ook niet-migranten kiezen er soms voor hun leven voort te zetten in een ander land. Dat is iets anders dan een bewust overheidsbeleid om personen zo snel mogelijk te laten vertrekken. Het is achteraf interessant dat de SP als eerste politieke groepering een praktische oplossing aandroeg voor dit dilemma door te stellen dat men dan ook de gelegenheid moest krijgen om te gaan, met 75.000 gulden als vertrekpremie.

Dat de SP dit deed met behulp van een chauvinistische en platvloerse cultuurkritiek, maakte de boodschap echter onverteerbaar voor links. Ik denk dat de na-ijlende collectieve ervaring van WO II en het grote besef hiervan onder de na-oorlogse generatie een rol heeft gespeeld. De SP had het over Turken en Marokkanen die een achtelijke cultuur hadden – maar de luisteraars hoorden een echo van ‘de joden en hun volksvreemde cultuur’. Vele anti-fascisten en tegenstanders van racisme moet het door de SP opgeroepen beeld van de gastarbeider een associatie hebben gegeven met de joden in de vroegere Jodenhoek. Sommigen zullen ook aan zigeuners hebben gedacht. Die associatie riep zoveel verdriet en woede op dat men zich vervolgens walgend van de SP afkeerde. Zo werd die partij in 1983 geweerd bij sommige 1 Mei vieringen.

Om hier met meer autoriteit en zelfvertrouwen iets over te kunnen zeggen, zoek ik dus bronnen uit die tijd.

Wie biedt?