Marianne Enckell, historica en bezielende kracht van het Internationale Centrum van Onderzoek betreffende Anarchisme (Cira) te Lausanne (Zwitserland), loopt al zo’n ruime halve eeuw mee in het anarchisme. Onlangs publiceerde zij het verslag van wat zij een ‘wandeling langs anarchistische bewegingen’ noemt. Het boek erover heeft de titel Une petite histoire de l’anarchisme (Een kleine geschiedenis van het anarchisme). Een uiteenzetting over anarchistische doctrines zou een ander project zijn. Wat kwam Marianne Enckell zoal op haar wandeling tegen? [ThH]
Opzet van het boek
De tekst is over twaalf hoofdstukken verdeeld, verluchtigd met beeldmateriaal en telkens ook een verwijzing naar een strijdlied. Aan het eind van elk hoofdstuk vindt men een korte literatuuropgave om zich verder te oriënteren. Na het Voorwoord volgt het eerste hoofdstuk: ‘Arbeider, pak de machine! Boer, pak de grond!’. Het gaat hier over de oorsprong van de anarchistische beweging.
Waar laat je die beweging beginnen? Natuurlijk is er de deelname binnen de ‘Eerste Internationale’ (1864) waar anarchisten na enkele jaren uitgejaagd worden. Dan maar een eigen anti-autoritaire Internationale opgericht, waarvoor de uitnodiging kwam in 1872. Om in Saint-Imier (Zwitserland) daarover bij elkaar te komen. Hetgeen geschiedde. Deze zomer (2023) wordt dat in Saint-Imier herdacht en gevierd: de ‘Internationale Anarchistische Ontmoetingen’ (19-23 juli). Men verwacht zo’n 4000 deelnemers vanuit heel de wereld. Marianne Enckell zal er zeker zijn…
Andere aandachtspunten met het oog op anarchistische bewegingen die hoofdstukken opleveren, zijn: feminisme, emigratie en asiel, experimenten (libertair onderwijs) en utopieën, de anarchistische pers, Spanje en revolutie, de jaren 1968, de strijd en de basis. Alles in kort bestek en zoals opgemerkt aangevuld met literatuursuggesties voor ‘verder lezen’.
Een stamboom?
Marianne Enckell had het over de oorsprong van de anarchistische beweging. Dat is redelijk inzichtelijk te maken, zoals we zagen. Dit zou niet doenlijk zijn voor de vraag naar de oorsprong van het anarchisme. Gemakshalve spreekt men over ‘voorlopers’ als het om mensen gaat, zonder dat die zich daarvan weer bewust waren. Om aan te geven dat al lang voor het ontstaan van de anarchistische beweging sommige auteurs en activisten elementen van anarchisme in woord en daad hebben geuit, noemt zij er enkelen bij naam, zoals de Engelsman William Godwin (1756-1836) en zijn levensgezellin Mary Wollstonecraft (1759-1797). Verder in de tijd terug treft men aan Jan Hus (1372-1415) en Thomas Müntzer (1489-1525).
Het is maar dat we dit soort mensen en de bewegingen die vaak met hen synchroon optreden, zoals het geval met de Engelse Diggers uit de 17de eeuw, die Marianne noemt, niet over het hoofd zien. Wij zijn maar al te snel om te denken dat alles nieuw is, terwijl het vaak, gelijk André de Raaij opmerkte, gaat om ‘zo oud dat het nieuw lijkt’.
Neen, geen stamboom. De basisvoorwaarden voor een sociale en materiele gelijkheid blijven dezelfde door de tijd heen, maar wat in verschillende periodes materieel voor handen is, zal verschillen evenals de woorden ervoor. Een oude Italiaanse anarchist, denker en activist, Errico Malatesta (1853-1932), kan je erover vertellen. Daarvoor is ingericht Conversaties over anarchie. In de vorm van toegankelijke en synthetische gesprekken, in tegenstelling tot duistere politieke verhandelingen, legt hij de principes, theoretisch en praktisch, van het anarchisme bloot. Ik wijs daar maar op voor degenen die niet kunnen wachten tot Marianne Enckell haar volgende project, over anarchistische doctrines, aan het papier heeft toe vertrouwd. In ieder geval heeft de geïnteresseerde met de kleine geschiedenis van het anarchisme een overvloed aan informatie om mee te beginnen…
Enckell. Marianne, Une petite histoire de l’anarchisme, Nada Éditions, Paris, 2023, 127 blz., prijs 10 euro.
/ door Thom Holterman, eerst verschenen bij Libertaire Orde
