Wat een dag, zeg. Het begon al goed, en het werd gaandeweg beter. Het eindigde in bittere boosheid, maar die is ook krachtbron voor hopelijk furieus vervolg. Waar heb ik het over? Over studenten, docenten en anderen die actie voerden, stevige actie tegen onderwijsbezuinigingen en meer. Het was me een opstandig genoegen om van die actie deel uit te maken.
Na een te korte nachtrust werd ik opgewekt door het eerste bericht op het radionieuws: studenten hadden een gebouw van de Universiteit van Amsterdam (UvA) bezet! Meteen gecheckt online hoe en wat (1), een mooie voorzet voor wat kwam, want ik was al van plan naar de Mars voor Onderwijs te gaan, een demonstratie tegen bezuinigingen op hoger onderwijs en meer van dat neoliberale fraais. Dat zou zomaar nog wat interessanter kunnen worden dan studentendemonstraties vaak toch al zijn. En ja hoor.
Deelnemers aan de Mars verzamelden zich bij de Oudemanhuispoort in hartje Amsterdam. Korte toespraak, lopen met die hap. Leuzen roepen, eerst nog wat stroef en per megafoon aangemoedigd. Gaandeweg kwamen we los en was de megafoon zo overbodig geworden dat zelfs degene die ermee liep het ding amper nog gebruikte. De bij dit type actie gangbare leuzen weerklonken. “Hey hey, ho ho, Onderwijs verneuk je zo!”, “Bezet, Blokkeer, Dit beleid pik ik niet meer!”, en het liedje “1 2 3 4 5 6 7, waar is onze stufi gebleven? Hij is niet hier, hij is niet daar, allemaal naar Wassenaar!” Ook: “Hun strijd, onze strijd, interfacultaire solidariteit!” Stilstaan toen we de Dam op kwamen, leuzen blijven roepen intussen. Een mooie: “No Border, No Nation, Free Education!” Weer verder.
Vrij opeens, rechts boven: een spandoek hoog bovenaan een gebouw! Heel hard roepen: “Hoe Laat Is Het! Solidariteit!” Zo liepen we, zwaaiend en vuisten heffend en applaudisserend naar bezetters van het gebouw – ja, met ‘gezichtsbedekking’ en al, het zag er heel strijdlustig uit maar het was gezien de politiemanie om alles op foto en film vast te leggen ook heel verstandig. We liepen verder, en ik dacht: we zullen toch niet doodleuk verder demonstreren, het gebouw voorbij? Nee dus! Eventjes verderop was de ingang, en wie wilde werd in grote hartelijkheid binnengeloodst door bezettende actievoerders. In no time waren we binnen het gebouw – het P.C. Hoofthuis geheten, maar gezien het feit dat aan het eind van Hooft vind ik dat Huis dan ook Huys hoort te zijn… – vele tientallen van de demonstranten aanwezig. Ik was daar één van, samen met een maat met wie ik de tocht naar Amsterdam had ondernomen.
Eenmaal op adem gekomen zag ik bekenden, werd ik begroet door mensen die ik wegens balaklava vaak niet meteen herkende maar dat werd door de warmte van de begroeting sowieso gecompenseerd, en vaak deed het stemgeluid verhelderende wonderen. De sfeer was euforisch maar tegelijk ook al snel heel serieus. De eisen (2) werden uiteengezet: serieus werk maken van diversiteit, van wat genoemd werd de dekolonisering van de universiteit; de dividendbelasting niet afschaffen, maar de opbrengst steken in de collectieve sector, waaronder het onderwijs; en het faciliteren door het College van Bestuur (CvB) van een staking van het UvA-personeel tegen bezuinigingen. Die laatste eis vind ik wel wat merkwaardig: aan de baas van het bedrijf vraag je ook niet of die een staking van jou en je collega’s faciliteert. Maar de eis is te begrijpen als poging om bloot te leggen dat het CvB zich wel als bondgenoot profileert, maar dat uit haar daden het tegendeel blijkt.
Het werd duidelijk dat het gezag wilde dat bezetters uiterlijk om half vier zouden vertrekken. Het was ook duidelijk dat bezetters niet zomaar zouden gaan. Mensen die vanuit de demonstratie nu binnen waren, kregen dan ook van de eerdere bezetters te horen: het is geweldig als je blijft, maar het is ook helemaal prima als je dat niet trekt, je het niet kunt veroorloven wegens andere zaken, en dus weer gaat. Een flinke groep ging vrijwel meteen. Een stevige groep bleef. Een flinke groep bleef enige tijd, en ging wat later alsnog, toen duidelijk werd dat bij langer vertrek het moeilijk werd om het gebouw nog te verlaten.
Ik was in dubio. Blijven betekende: zeer grote kans op arrestatie, en niet weten hoe lang je dan blijft vast zitten. Een paar uur maakt me niet veel uit. Maar overnachten daar, of nog langer, dat vond ik geen goed idee. Ik was – en ben! – van plan straks… – naar Katwijk te gaan, voor de demonstratie van Geen Kind aan de kant: “Vluchtelingkinderen hebben ook rechten!” (3), waar ik samen met een kameraad muziek ga maken bovendien. Vanuit een politiecel zou dat lastig worden. Mijn maat had eveneens redenen waarom langdurig blijven niet de voorkeur kreeg. Dus, met bloedend hart gingen we, wederom zeer vriendelijk begeleid door bezetters, het pand uit.
Ik wil hierbij graag nog opmerken dat de gang van zaken binnen het gebouw veel indruk maakte. De sfeer: we zijn binnen, met ons allen, we zijn deel van een bezettingsactie! En de organisatie: helder, resoluut, aandacht voor wat er nodig was qua voorbereiding op arrestaties en dergelijke, waarom anoniem blijven tijdens aanhouding goed en belangrijk is, en meer van zulke zaken. “Competente rebellen”, luidt een leus uit 2015 die ook weer klonk en op een spandoek stond. Welnu, deze bezetters waren zeer competente rebellen. Hoe ze die competentie ter plekke zouden kunnen overdragen aan kersverse bredere groepen bezettende actievoerders? We zullen het nooit weten, want de staat gunde actievoerders die tijd en die gelegenheid weer eens niet.
Eenmaal buiten voegden we ons bij een flinke groep mensen die zaten en stonden bij de ingang, om bij ontruiming in ieder geval hinderlijk actief aanwezig te zijn. Een zit-actie voor de deur van tientallen mensen, en nog weer tientallen, misschien tegen de honderd medestanders eromheen die blijven staan. Een ontruiming zou betekenen: de ME tegen een aanzienlijke groep jeugdige, enthousiaste en boze mensen. De vaart bleef erin door leuzen te roepen, af en toe legde een actievoerder de stand van zaken uit en bespraken we hoe we het beste te werk zouden gaan.
Intussen zagen we gaandeweg meer politie. Op een brug over de gracht waaraan het bezette gebouw lag, stelden zich meerdere ME-busjes op, plus agenten te paard, plus wat mijn maat herkende als busjes van BRATRA, de politie-eenheid die gebarricadeerde gebouwen en dat soort dingen open breekt. Eerst konden mensen gewoon nog door de straat zelf, later zette de politie die met linten af. Het intussen omlinte terrein uit kon nog wel, je van buitenaf bij actievoerders voegen intussen niet of nauwelijks.
Vrij opeens: commotie, camera’s en microfoons van toegestroomde media, een paar agenten – en burgemeester Halsema! Ze vroeg, nee ze sméékte ons om weg te gaan. Ze wilde graag praten met actievoerders. Maar ja, over het onderwijs had zij geen gezag. “Je kunt niet inbreken in een gebouw en dat bezet houden” (4), zo criminaliseerde ze de actie en de actievoerders. Alsof het hier primair gaat om een gevalletje inbraak en lokaalvredebreuk, zoals het Gezag het deed voorkomen.
Natuurlijk had de UvA van die lokaalvredebreuk aangifte gedaan. Mooie woorden over onderwijs uitspreken, doen voorkomen alsof je aan de zelfde kant staat als studenten en docenten, dat lukt deze managers van de UvA nog wel. Aan haar daden – de ME op actievoerders afsturen als die actievoerders de daad bij dat woord willen – blijkt waar dat CvB staat: aan de kant van Orde en Bezuinigen. Immers, als ze écht tegen onderwijsbezuinigingen zou zijn, dan zou ze mensen die precies dáár tegen hun nek uitsteken niet criminaliseren en er geen politie op afsturen. En inderdaad: een universiteitsgebouw bezetten is onwettig. Zonder inbreuk op de wettelijkheid, zonder ongehoorzaamheid aan het Gezag, verandert er echter nooit iets wezenlijks. Wet en gezag zijn bedoeld om de dingen zo te houden als ze nu eenmaal zijn, en precies dáár namen studenten, docenten, wij allemaal samen in en om dat gebouw, dus geen genoegen mee.
De smeekbede van Halsema duurde maar even. Ze vertrok, onder honend gescandeer: “Femke bedankt!” De schemeroorlog begon weer: ME op afstand, wij afwachten op de dingen die komen gingen. Intussen hadden we de groep gesplitst: er was een deel naar de andere kant gegaan waar ook een ingang was, en waar dus ook een sit-down-actie kwam, met staande medestanders er naast. Daar voegden mijn maat en ik zich uiteindelijk bij. Verderop in de straat stond al een lijntje politie, twee ME-busjes en enkele agenten te paard, die al snel langs kwamen rijden en weer terug. Het lijntje politie kwam dichterbij. Een tweede lijntje kwam er achter staan. Het eerste lijntje verdween, om even later voorzien van helm en schild als ME-ers terug te komen. Het tweede lijntje deed het zelfde. Het spul posteerde zich vlak bij de zittende actievoerders, terwijl de staande actievoerders tegenover het spul stond.
Het leuzen roepen ging intussen door. Vele tegen onderwijsbezuinigingen en zo. En steeds weer: “Hey ho CvB, hier krijg je problemen mee!” Maar helaas ook een leus waarin om betere arbeidsvoorwaarden voor politie werd geroepen of iets van dien aard. Dat was duidelijk een poging om agenten te laten voelen dat onderwijs en politie een gemeenschappelijke vijand hebben: de bezuinigingen, de regering. De daaruit afgeleide gemeenschappelijkheid tussen agenten en studenten zie ik echter niet zo.
Ik wil niet dat de politie beter wordt betaald, een lagere werkdruk krijgt of betere arbeidsvoorwaarden. Ik wil geen tevreden politieapparaat, want zo’n tevreden politieapparaat is des te loyaler aan het werk dat ze doen en aan het gezag waar de agenten in betaalde dienst voor staan. Ik ben niet tegen een fatsoenlijke CAO voor fatsoenlijk werk. Maar de politie is er niet om fatsoenlijk werk te doen. Politie is er om een onrechtvaardige orde kracht bij te zetten, met schild, wapenstok, helm, knuppel, handboeien, arrestantenbusjes, pistolen en traangas. Geen enkele steun of sympathie voor dat deel van de ‘collectieve sector’ dat bedoeld is om ons eronder te houden en ons wijs te maken dat wij ze nodig hebben tegen ‘de misdaad’ bovendien. Ik vind het prima als politie staakt: misschien brengt het groepen arbeiders op ideeën die wèl solidariteit verdienen, en bovendien is een stakende politie tijdens het staken eventjes geen meppende politie. Ze mogen die staking permanent maken, als ze willen. Maar laat ze asjeblieft hun staking niet winnen, want een winnende politie is een sterkere, en daarmee gevaarlijker politie.
Gelukkig was ik bepaald niet de enige die – oog in oog met de ME – afkeer van politie liet blijken. Meer zon, minder politie zongen we al eerder op de dag. En toen mensen riepen: “Minder werkdruk, meer docenten!”varieerde ik daarop met: “minder agenten, meer docenten!”Een aantal actievoerders nam dat over. Hetzelfde gebeurde toe de ME inmiddels vlakbij was en ik begon: “Alle Orks terug naar Mordor!” Hilariteit en boosheid inéén. Maar het zou verkeerd zou om te suggereren dat de meeste actievoerders de politie als inherent onderdeel van het probleem zagen, en niet alleen als een groep mensen die nu even tegen ons werden ingezet maar het eigenlijk ook niet konden helpen. Liberaal-democratische illusies waren veel van de demonstranten niet vreemd, en gezien het feit dat het relatief jonge, relatief onervaren demonstranten waren, opgegroeid in deze neoliberale orde, is dat ook niet vreemd. Radicalisering is een leerproces, en menig anarchist was ooit een verwachtingsvolle liberaal.
Een soortgelijke, wat naïef overkomende houding jegens het gezag schuilt in de veelvuldig aangeheven leus: “Peaceful protest!” Ja, ik snap dat het niet handig is voor de ‘beeldvorming’ als het ‘geweld’ van de kant van actievoerders komt. Het maakt een framing van actievoerders alsof het ‘raddraaiers’ en ‘relschoppers’ zijn makkelijk. Maar 1. het is niet slim om de andere kant duidelijkheid te verschaffen over hoe onze kant zich precies gaat gedragen. Van te voren garanderen dat wij niet terug gaan vechten, verschaft de tegenstander informatie die we die tegenstander helemaal niet moeten gunnen. En 2. soms is het schoppen van een zogeheten ‘rel’- oftewel: terugvechten tegen de ME – precies wèl een goed idee. Deze keer wellicht niet, maar dat is dan een tactische keus, en geen principe. Ik vind het verkeerd om de houding te cultiveren dat wij altijd maar vreedzaam zullen blijven, ongeacht hoe de andere kant optreedt. Laat ze maar lekker wat zweten van onzekerheid. Wèl goed is het om tijdens het wegslepen van zittende actievoerders hardnekkig te scanderen: “Geen geweld! Geen geweld!” Dat is een boodschap aan de agenten die ze best onder de neus gewreven mag worden.
Er kwam natuurlijk geweld. De ME rukte op, en dreef de staande groep waar mijn maat en ik deel van waren, terug. Niet iedereen ging snel genoeg naar politiewensen, we kregen duwen, we duwden soms terug. Ik ben niet eerder zo dicht bij zo’n situatie geweest, ik was bijna daadwerkelijk in een vechtpartij met ME-ers beland. En ik heb niet eens spijt, haha. Andere activisten deden poging om me te ‘kalmeren’. Als de politie het eens niet aan kan, dan kan ze altijd nog rekenen op de vredespolitie binnen het actievoerderskamp. Het zal goed zijn bedoeld, tegen ‘escalatie’ en zo. Maar ik maak toch wel erg graag mijn eigen keuzes hierin.
De groep kalmeerde weer, de ME stond weer stil, waarbij opviel dat een chagrijnig kijkende ME-er grote moeite deed om me niet aan te kijken terwijl hij vlak voor me stond. Ik geloof dat ik een hele litanie tegen hem heb afgestoken, ik word in dit soort situaties echt zeer kwaad en laat ze dat dan graag weten ook.
Het wegslepen van zittende actievoerders begon. Ik kon niet zien hoe hardhandig dat ging, maar dat gesleep is beslist onprettig. Ik had wel de indruk dat de ME zich inhield, mogelijkerwijs om de burgemeester – verantwoordelijk voor openbare orde, en dus voor dit soort politie-inzet – niet in één middag al van ieder menslievend en progressief imago te beroven. Het gezag realiseerde zich vermoedelijk dat taferelen vol gewonde, grof afgetuigde studenten wel eens voor een groot imagoprobleem zou kunnen zorgen, met de kans op nieuwe protesten en hardere acties. Niet de humaniteit van de politie werd dus gedemonstreerd. De relatief beheerste vorm die de ontruiming aannam, was ingegeven door tactische afwegingen, niet door een principiële humaniteit van de politie. En let wel: ik beschrijf wat ik gezien heb. Ik zag niet alles. Het zou niet voor het eerst zijn als naderhand verhalen los komen van mensen die wel degelijk grovere vormen van politiegeweld hebben moeten incasseren.
Intussen was het voor mijn maat en ik hoogste tijd om te vertrekken. Niet met een heel goed gevoel: weggaan terwijl zoiets nog bezig is voelt helemaal niet fijn. Maar ja, keuzes en afwegingen, zoals ook anderen al eerder waren vertrokken. Het is trouwens een heel gezond verschijnsel bij deze actie dat iedereen die vrijheid werd gegund, zonder verwijten en dergelijke. Maar leuk is het evengoed niet, temeer daar je dan niet weet wat er nog gaat gebeuren met de slinkende groep die nog daarginds was, en met de bezetters binnen.
Inmiddels is dat dus duidelijk. De politie heeft de bezetters uit het gebouw gehaald en aangehouden: 26 in getal, volgens berichtgeving her en der die ik inmiddels heb gezien. Er was nog meer: “Bekijk hier hoe de menigte uit elkaar werd gedreven door politie te paard”, staat bij een filmpje op Twitter (5). Dat was toen wij al waren vertrokken. Onaangenaam, maar niet van het soort dat deze opstandige studenten en hun medestanders ervan zal weerhouden om meer acties te ondernemen. Mijn vermoeden en mijn hoop: Femke Halsema heeft er een probleem bij, het CvB staat nog het één en ander te wachten, en deze strijd is allesbehalve voorbij.
Noten:
1 Nieuwsberichten: NOS, “Ruim twintig studenten aangehouden voor bezetting Universiteit van Amsterdam”, NOS, 28 september 2018. Dit bericht is in de loop van de dag aangevuld en had oorspronkelijk een andere titel; “Studenten bezetten UvA-gebouw bij actie tegen ‘uitholling’ onderwijs” Nu.nl, 28 september 2018, ; en het liveblog van Folia, met een herhaaldelijk gewijzigde titel. Nu heet het: “Lees terug – 26 bezetters gearresteerd bij ontruiming P.C. Hoofthuis” 28 september 2019
2 De eisen zijn te vinden via PC Hoofthuis bezet! Studenten bezetten Universiteit van Amsterdam” , Humanities rally, 28 september 2018
4 Ik heb haar zoiets horen zeggen. Het exacte citaat ontleen ik aan “Ontruiming gebouw Universiteit Amsterdam afgerond, 26 arrestanten”, Nu.nl
5 gevonden via het in noot 1 vermelde liveblog van Folia.
