Een eerdere versie van onderstaand artikel, geschreven op verzoek van de AntiRacismeGroep Tilburg, stuurde ik vorige week naar het Brabants Dagblad. Op verzoek van de opinieredacteur stuurde ik er een ingekorte versie achteraan. Vandaag kreeg ik vanuit de opinieredactie te horen dat het BD niet ging plaatsen: de erin gemaakte vergelijking werd te riskant gevonden. Tsja. Hier de uitgebreide versie van mijn stuk, iets bijgeschaafd.
Dezer dagen herdenken we wederom de Kristallnacht. Zo raakte de gewelddadige anti-joodse geweldscampagne in nazi-Duitsland bekend, uitgevoerd op 9 november 1938 en de eerste dagen erna door vanuit het nazi-bewind gemobiliseerde SA-eenheden. Deze knokploegen vielen de joodse gemeenschap aan en verwoestten synagoges, huizen en winkels. De nazi’s ontvoerden en mishandelden joden en joegen ettelijke honderden joden de dood in. Herdenken van deze Kristallnacht, die vandaag dus tachtig jaar geleden begon, is nodig. De wrede actualiteit van vandaag drukt ons vrijwel dagelijks op dat wrange feit.
Hoe kwam het zover? Sinds 1933 regeerden de nazi’s Duitsland en verstevigden ze een schrikbewind. Bestaande antisemitische opvattingen werden stapsgewijs omgezet in overheidsbeleid. Stap voor stap werden joodse mensen en gemeenschappen van hun rechten beroofd, stelselmatig uitgesloten uit beroepsgroepen en bedrijfstakken. Herhaaldelijk organiseerde de nazi-partij boycotacties van joodse winkels. Die gingen gepaard met intimidatie en geweld. Joden werden gaandeweg verbannen uit het openbare leven, emigratie werd aangemoedigd. De scheiding tussen niet-joodse en joodse mensen werd steeds scherper, steeds absoluter. In 1935 werden de zogeheten Neurenberger rassenwetten afgekondigd, die bijvoorbeeld huwelijken tussen joden en niet-joden strafbaar stelden.
Rechtstreekse fysieke vervolging was er aanvankelijk slechts sporadisch. Joden ondergingen eerst een ander lot: stapsgewijze uitsluiting. Rechtstreeks geweld tegen joden was er wel, door SA-ers en andere fanatieke nazi’s. De staat tolereerde en faciliteerde dat, maar speelde nog geen openlijke hoofdrol hierin. Gaandeweg veranderde dit, naarmate de nazi’s het net om de joodse gemeenschappen dichttrokken.
In 1938 sloeg deze uitsluiting, afgewisseld met boycotacties en straatgeweld, om in systematische Jodenvervolging. De zogeheten Kristallnacht vormde dat omslagpunt. Onder enthousiaste aanmoediging van propagandachef Goebbels grepen paramilitaire nazi-eenheden een aanslag op een Duitse ambassadeur in Parijs door een wanhopige joodse man aan om goed geregisseerde aanvallen op de joodse gemeenschap uit te voeren. De resultaten: 400 vermoorde of tot zelfmoord gedreven joden; 1400 verwoeste synagogen; 7500 vernielde joodse bedrijven en winkels; 30.000 joodse mannen en jongens die enige tijd in een concentratiekamp werden opgesloten. Het nazi-bewind had de brutaliteit om de officiële organisatie van de joodse gemeenschap een schadevergoeding voor de vernielingen te eisen van een miljard Rijksmarken.(1)
Dit was geen spontane uitbarsting van antisemitische volkswoede, geen initiatief van wat we vandaag de dag ‘boze burgers’ zouden noemen. Het nazi-regime had dit alles zelf op touw gezet. De SA deed de uitvoering, de SS en het leger keken toe, instructies kwamen van het hoogste nazi-niveau. Nazi’s deden het graag voorkomen alsof ‘het Duitse Volk’ via de Kristallnacht op het ‘joodse gevaar’ hadden gereageerd. Maar dat was bedrog. Flinke delen van het ‘Duitse volk’ waren niet blij met de gebeurtenissen. Deels was dit een kwestie van ergernis aan de rotzooi op straat na de vernielingen. Het bewind beloofde orde, en wat was dit nu voor wanordelijke toestand? Maar er waren ook niet-joodse Duitsers die openlijk afkeurend spraken over het geweld tegen hun joodse buren, de joodse winkelier om de hoek en dergelijke. De Kristallnacht was niet populair onder de bevolking namens wie het geweld werd uitgevoerd.
Het is tekenend dat dit de laatste keer was dat het nazibewind zo openlijk en schaamteloos haar bruutheid tegen de joodse gemeenschappen op straat etaleerde. De latere industriële vernietiging van miljoenen joden werd in het geheim gepland, voorbereid, georganiseerd en uitgevoerd. De Duitse bevolking, voorzover ze geen personeel was in de vernietigingsmachinerie, werd in het ongewisse gelaten. De hele operatie werd verpakt in bureaucratentaal vol eufemismen waarin transporten vanwege ‘herhuisvestiging’ tot de ‘uiteindelijke oplossing van het Jodenvraagstuk’ moesten leiden. Naar een document waarin staat: ‘de regering geeft opdracht tot het middels gifgas vermoorden van 3 miljoen joden in Auschwitz’ of iets dergelijks, zoeken historici vergeefs. Maar achter de eufemismen lag een genocidaal plan dat methodisch werd uitgevoerd. De Kristallnacht was een voorbode van die naderende uitroeiing.
Wat betekent dit vandaag? Er regeren in Nederland geen nazi’s. Maar de taal die je nu en dan hoort uit vooraanstaande politieke kringen, en het beleid… die ademen te vaak een lucht die associaties oproept. Het systematisch als ‘probleem’ bestempelen van bevolkingsgroepen. Het spreken over ‘de islam’ – en daarmee van moslims – als gevaar voor ‘ons volk’ en ‘onze cultuur’. Het pleidooi uit VVD-kring om mensen in ‘probleemwijken’ – waar veel ‘mensen met een migratie-achtergrond’ wonen – voor overtredingen en misdrijven twee keer zo zwaar te straffen als mensen elders. De uitspraak van minister Blok die er op neer kwam dat afkeer van ‘vreemdelingen’ genetisch geprogrammeerd zou zijn in mensen.
Dan is er de manier waarop de overheid en de politiek vluchtelingen bejegent: veelal als potentiële bedriegers die ontmaskerd en vervolgens het land uit gezet dienen te worden, vaak na eindeloos wachten in ellendige oorden waar mensen die asiel aangevraagd hebben eindeloos en vrijwel rechteloos moeten wachten. Intussen groeien politieke partijen die deze hardvochtige uitsluiting van zowel moslims als vluchtelingen verder willen escaleren. Wat Wilders met moskeeën wil doen, is niet zo veel anders dan wat Goebbels’ bendes destijds met synagogen deden.
Hier zit tegelijk een verschil en een parallel. Systematische marginalisering van moslims en van vluchtelingen vindt plaats, op een manier die wel degelijk doet denken aan hoe joden in de aanloop naar de Kristallnacht werden bejegend. Het gebeurt allemaal niet door een nazi-staat. De marginalisering voltrekt zich nu onder keurige democratische verhoudingen. Wie pas op alarmstand gaat als openlijke nazi’s op de drempel van de macht staan, wacht te lang. Waakzaamheid is nú geboden. Dat maakt herdenken een des te relevanter activiteit.
Dat gevaar bedreigt moslims en vluchtelingen. Maar ook joden blijven doelwit. Weliswaar heeft ‘de islamitische dreiging’ in het ‘populistische’ verhaal de plek ingenomen die ‘het joodse gevaar’ bij de nazi’s had. En ja, er wordt over ‘de moslims’ taal gebezigd die doet denken aan het antisemitisme van vanouds. Maar dat wil helemaal niet zeggen dat het antisemitisme louter is vervangen door haat jegens moslims. In werkelijkheid worden die twee vormen van racisme veelal gecombineerd. Dezelfde mensen die eindeloos doorzeuren over ‘moslims’ en ‘asielzoekers’ zien overal de kwalijke hand van financier Soros, wiens joodse herkomst er terloops maar veelbetekenend onder de aandacht wordt gebracht. Juist de laatste weken zien we hoe springlevend en tegelijk hoe dodelijk dat aloude antisemitisme is.
We beleefden een NOS die het presteerde om naar aanleiding van een bom op de stoep van genoemde Soros te spreken van “de jood Soros” wiens “tentakels” overal hun greep uitoefenden (2). Platte antisemitische beeldspraken waren het, referenties aan geheimzinnige kwaadaardige invloed van een steenrijke joodse samenzwering. Dat de NOS zich haastte om de ergste passages snel te wijzigen, is een schrale troost. Kort erna kwam het schokkende nieuws van een antisemitische aanslag op een synagoge in Pittsburgh: elf mensen de dood in gejaagd met geweervuur. “Alle joden moeten sterven”, riep de moordenaar toen hij de synagoge binnenging. (3)
Bruut geweld tegen joden: precies datgene wat we zagen tijdens de Kristallnacht, precies datgene waarvan we keer op keer zeiden: Dat Nooit Meer. Maar het gebeurt. Het dreigt verder te escaleren, als we weigeren van het verleden te leren. Les één: racistische haat is niet onschuldig; zulke haat heeft consequenties. Les twee: uitsluiting van bevolkingsgroepen heeft gevolgen, uiteindelijk dodelijke gevolgen. De Kristallnacht liet zien waar zoiets op uit kan draaien. Precies daarom is doordacht herdenken van die Kristallnacht zo noodzakelijk en juist nu zo extra relevant.
Noten:
1 “Kristallnacht”, Wikipedia (gecheckt op 27 oktober 2018)
2 Pyt van der Galiën, “NOS maakt zich ongerust pover De Grote Joodse Samenzwering”, Krapuul, 23 oktober 2018. Het NOS-artikel is eerst gewijzigd en vervolgens helemaal verwijderd. Dat doet aan het kwalijke karakter ervan niets af.
3 “Yet Again: 11 Dead in Mass Shooting at Pitssburgh Synagogue”, Common Dreams, 27 oktober 2018
Eerder geplaatst op: Ravotr
