Al bij zijn leven werd hij “de vader van” – zijn volledige naamgenoot, de schrijver van De kleine Johannes en zoveel meer. De Tachtiger die zich ontwikkelde tot een eigensoortig socialist van internationaal formaat en als zodanig zelden beschreven in Nederland, ook niet in de rancuneuze pillen van Jan Fontijn die voor biografie doorgaan. Maar genoeg over Frederik, het gaat nu om Frits. Die allesbehalve socialist was, maar daar gaat het nu even niet om.
Frits van Eeden, zoals hij in eigen kring werd genoemd, was de pionier bij uitstek van de natuurwandeling en daarmee van de gedachte van natuurbescherming in Nederland. Een academische studie was niet voor hem weggelegd, hij moest opvolger worden in “de zaak”, planten- en bollenhandel die al generaties in de familie was. Maar die keten werd door hem doorbroken, doordat hij directeur werd van het op te richten koloniaal museum, dat begonnen is in Haarlem, en tevens van het Museum voor Kunstnijverheid in dezelfde stad. En daarnaast was hij veldbioloog en in die hoedanigheid popularisator van de natuurbeschouwing – de werkelijke voorganger van Heimans en Thijsse en bijvoorbeeld B.P. van der Voo (“In het polderland”). De beschrijving van een reeks botanische wandelingen is gebundeld in het tweedelige Onkruid van 1886. De titel is bedrieglijk: het gaat niet om denigrerend doen over wilde planten, integendeel. Hij beschreef bij voorkeur ook de algemeen voorkomende planten, waarvan men zich bij sommige inmiddels kan afvragen of ze nog “gewoon” zijn.
Want het besef breekt bij hem door dat bepaalde landschappen en de bijbehorende flora beschermd zouden moeten worden. De opkomende gedachte van behoud van natuurmonumenten in Nederland wordt aan Van Eeden toegeschreven.
Naast het schrijven van Onkruid en bijdragen aan onder andere het tijdschrift Album der Natuur voert hij de redactie van de Flora Batava, een zeer lang lopend project. Het lijkt mij dat “de vader van” recht heeft op een eigen biografie (de zoon verdient ook beter, maar dat is weer een andere zaak). Marga Coesèl heeft in de reeks van de Heimans en Thijssestichting een raamwerk geleverd om eventueel op voort te bouwen: het begin is er.
– Marga Coesèl, Frederik Willem van Eeden – pionier van de natuurbescherming. Zeist/Amsterdam: KNNV/Heimans en Thijssestichting, 2018. 93p. €12,95