Op zaterdag 20 september 2025 marcheerden enkele honderden mannen, op het Malieveld met de vlaggen van de NSB — een extreemrechtse organisatie die de Nederlandse bisschoppen al in 1934 en 1938, en nog één keer in 1941 verboden. Die mannen – meest in het zwart net als de NSB’ers van toen – met hun vlaggen brachten ook nog de Hitlergroet en riepen de nazigroet ‘Sieg Heil’, terwijl zij de ruiten van het kantoor van D66 ingooiden.
Ingooien: dat deden de nazi’s ook graag, vooral bij Joodse winkels en helemaal op Kristallnacht, 9 november 1938. Was 20 september onze Kristallnacht? Jazeker!
Eerder, in december 1933 had de Nederlandse regering al het lidmaatschap van de NSB verboden voor ambtenaren en ook militairen, als reactie op de komst van de Hitler-dictatuur in Duitsland. De NSB was ook niet te verenigen met katholieke waarden, vanwege haar totalitaire ideologie, racistische elementen, ontkenning van de menselijke waardigheid en verheerlijking van de leider.
Maar de RK kerk, ooit een baken van morele moed plus verzet tegen fascisme en onverdraagzaamheid, zweeg op 20 september 2025. Geen bisschoppelijk woord, geen herderlijke brief, geen publieke afkeuring. Terwijl de echo’s van het verleden keihard klonken met geschreeuw, de rotjes en rookbommen, en een politieauto in de fik ging, bleef het vanaf het altaar stil. Ik heb daar behoorlijk de pest over in: ik háát dit soort bange slapte.
De RK kerk was in Nederland al voor en helemaal in de oorlog één van de grootste aanjagers van het antifascistisch, antinazistisch verzet, vooral mgr Lemmens van Roermond – volledig gedekt door de Utrechtse aartsbisschop Johannes de Jong, overigens.
Maar waar is de stem van de kerk nu gebleven? Waar is de geest van ‘Mit brennender Sorge’, de publicatie waarin paus Pius XI in 1937 het nationaalsocialisme scherp veroordeelde als een heidense ideologie? (En ook de enige keer dat zo’n pauselijk document in het Duits verscheen, en in alle Duitse parochies tijdens de mis werd voorgelezen?)
Waar is nu de geest van aartsbisschop Johannes de Jong, die in op 20 juli 1942 openlijk bij de nazi’s protesteerde tegen de deportatie van Joden, ondanks de mogelijke vergelding? Die vergelding kwam binnen twee weken: er werd een non uit het Karmelitessenklooster in Echt (L) naar Auschwitz gesleept – waar zij op 9 augustus 1942 vermoord werd – samen met haar zuster Rosa (geen non, wel ook bekeerd tot de RK kerk)
Die non was de Duitse filosofe Edith Stein, een bekeerde Jodin, net als haar zus. De kerk verklaarde Edith heilig. En aartsbisschop De Jong – later kardinaal – kreeg in 2021 een onderscheiding uit Israël.
Maar nog even deze: waar is katholieke straf voor Geert Wilders, die in 2014 werd veroordeeld na zijn beruchte en uiterst onverdraagzame “minder, minder”-uitspraak over Marokkanen? De bisschop van Roermond in de oorlog, mgr Lemmens, was destijds de grote motor achter het verzet tegen de nazi’s in die provincie. Wilders, als katholiek jochie geboren in het naburige Venlo, publiceerde pas nog een verkiezingsposter die volgens duizenden meldingen bij Discriminatie.nl doet denken aan de nazi’s.
Is Wilders nog katholiek? En zo ja — waarom blijft de bisschop van Roermond, zijn thuisbisdom, dan stil? Waarom geen openlijke excommunicatie, geen herinnering aan de katholieke leer over menselijke waardigheid? Waarom geen verbod aan katholieken om PVV, FvD en BBB te stemmen, zoals vroeger NSB?
De PVV gaat lekker door met het zaaien van angst en haat – en toch blijft het stil in de bisschoppelijke basilieken. Zelfs toen de PVV, samen met de BBB en de FvD een motie indiende tegen “antifa” en die zogenaamd tot ’terroristische organisatie’ werd gebombardeerd, zweeg de kerk. Terwijl alle bisschoppen in de oorlog leidende antifascisten waren – en de priesters ook – en dat antifascisme geen extremisme, laat staan terrorisme is, maar een morele plicht.
Zeker voor een instituut dat ooit de NSB verbood, dat priesters verloor in Dachau, dat prof Titus Brandsma voortbracht – die ook openlijk tegen de nazi’s protesteerde en al in 1942 in Dachau vermoord werd. Ook hij werd heilig verklaard. Zoiets maakt toch indruk.
De verrechtsing van het publieke debat, de normalisering van haatretoriek, marcheren met fascistische symbolen — dat zijn geen randverschijnselen meer. Ze zitten in het oog van de storm. Maar de kerk? Ramen en deuren stijf dicht, licht uit, orgel op slot – één grote stilte. Vroeger waren er nog wel eens priesters in het parlement, zoals Schaepman voor de oorlog en in de jaren ’70 David van Ooijen van de PPR. Nu hoor je nooit meer iets van de kerk in de Kamer of de politiek.
Maar zwijgen is net zo goed kiezen. Dat heet medeplichtigheid. Zeker, ik weet het en beaam het zelfs, de kerk heeft geen politieke taak, maar wel een morele. En als zij die laat liggen, verraadt zij haar eigen geschiedenis — en haar eigen geloof. Plus de dood van al die priesters en nonnen.
Het is tijd dat de bisschoppen opstaan. Niet met vage uitingen over “verbinding” of “respect”, maar met de helderheid van 1942. Niet meer meedoen aan domme herdenking op de enorme nazibegraafplaats Ysselsteyn (Venray), waar 32.000 dode nazi’s en SS’ers liggen. Maar opstaan met de moed van De Jong, Lemmens en Titus Brandsma. Met de overtuiging dat het evangelie geen ruimte laat voor haat, uitsluiting of raciale hiërarchie.
De vraag is niet of Wilders geëxcommuniceerd moet worden – al zou dat een prachtig teken zijn. De vraag is eerder: wanneer spreekt de kerk zich eindelijk weer uit?
Waar is de geest van de 600 protestante dominees die in de oorlog samen met hun vrouwen Joden redden? Ook de protestante kerk zwijgt nu. Bij de demo van de antifascisten bij de Dokwerker in Amsterdam op 12 september was overigens geen enkele priester of dominee te bekennen, zoals ik zelf kon zien. Ook geen enkele rabbi met keppel overigens, hoewel die demo exact tussen twee synagogen plaatsvond.
Dus: Deo gratias! Dank de Heere!
– Uitgelichte afbeelding: Door J.D. Noske / Anefo – Nationaal Archief, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=30373487
