Afgelopen zondag 2 januari trok een menigte langs mijn huis in Amsterdam. Het was een verboden demonstratie van mensen, die tegen vaccinatie, coronamaatregelen en controles zijn. Maar een precieze leus van de demonstratie ontbrak. Het was een ratjetoe van rechtse, extreem rechtse en soms fascistische actievoerders.
Vlaggen met hamer en sikkel, van de National Bolshevism Party, een radicale politieke beweging die extreem nationalisme combineert met een vorm van communisme. Ook wel nazi-communisten genoemd. Verder Nederlandse vlaggen, Friese vlaggen, en spandoeken die opriepen tot vrijheid. Een spandoek met opschrift ‘Trump 2024’. Een spandoek ‘Geen repressie maar een goede gezondheidszorg’. Maar veel spandoeken waren er niet.
Ik zag af en toe wat rode ballonnen met het logo van Forum voor Democratie erop. De stoet werd begeleid door een ordedienst in een militair uniform, met voornamelijk rode en blauwe baretten, dus veteranen van de commandotroepen die uitgezonden zijn geweest met militaire missies in het buitenland.
De demonstratie zou georganiseerd zijn door de actiegroep “Nederland in verzet”. Blijkens een artikel in Het Parool van Roel van Duijn is Nederland in Verzet opgericht door ene Michel Reijinga die zegt te spreken namens ‘wij, bezorgde burgers’. De leus van de protesten luidt: ‘wij zijn de leugens zat!’, maar welke leugens hier worden bedoeld is niet duidelijk, en ook het eisenpakket van Nederland in Verzet is weinig helder. Een allegaartje aan wensen en belangen met een overkoepelende, zelfgeformuleerde boodschap: ‘Wij zijn het zat, Nederland gaat plat.’ (1)
Ik zag verschillende bekenden voorbijlopen die mij vriendelijk groetten. Er zijn in mijn omgeving trouwens toch wel verschillende mensen die sympathie hadden voor de demonstratie. Het was mooi weer en de opkomst was groot. Op Teletekst berichtte men, dat Halsema een demonstratie op het Museumplein had verboden. De demonstranten trokken daarop naar het Westerpark, alwaar blijkbaar een manifestatie was van Forum voor Democratie. De demonstratie vulde de straten tussen het Museumplein en een heel eind verderop de Frederik Hendrikstraat. Hoewel de politie heeft gezegd dat er 10.000 demonstranten waren schat ik gezien de lange stoet hun aantal op minstens het dubbele. De media brachten berichten over schermutselingen tussen de politie en de demonstranten, die het Museumplein moesten verlaten omdat burgemeester Halsema een noodverordening voor het gebied had afgegeven. Maar de demonstratie door de straten verliep rustig, er heerste een kalme sfeer.
’s Avonds maar eens de pamfletten bestudeerd die ik gekregen had. Zonder uitzondering baarlijke nonsens, waar werkelijk geen touw aan vast te knopen valt. Sommige pamfletten waren doorspekt met willekeurige bijbelcitaten over de komst van het Grote Beest. Je kunt er echt niets mee. Mensen die deze pamfletten gemaakt hebben zijn volkomen de weg kwijt. Hoe moet je daarop reageren. Je gaat er bij het maken van een artikel van uit, dat het een kwestie is van een spel over logische argumenten en tegenargumenten, maar dat werkt bij deze pamflettenmakers niet. Ik heb niet de illusie dat ik die met mijn stukjes bereik.
Tegendemonstratie
Er was ook een tegendemonstratie. Een groep Joodse activisten is samengekomen bij het Joodse verzetsmonument naast de Stopera. Samen met een groep van zo’n vijftig andere activisten die zich hebben aangesloten in solidariteit met de Joodse activisten, roepen ze op om samen te strijden tegen het toenemende antisemitisme onderliggend aan de anti-coronademonstraties.
De actiegroep: ‘Steeds meer groepen mensen die demonstreren tegen de coronamaatregelen mengen zich met fascistisch gedachtegoed. Zij lopen zij aan zij met rechtse extremisten tijdens hun demonstraties. De anti-coronademonstranten vergelijken zichzelf met de slachtoffers van de Holocaust, dragen gele sterren en delen foto’s met nazi-vergelijkingen. FvD-partijleider Thierry Baudet maakt zich hier ook schuldig aan en deelt geregeld holocaustvergelijkingen op zijn sociale media. Onlangs heeft een rechter Thierry Baudet geboden de antisemitische uitlatingen te verwijderen.’ (2)
Enquête
In een uitgebreide enquête van Peil.nl in oktober werd de mensen gevraagd wat volgens hen het nieuwe beleid van Rutte IV moest worden. De hoofdthema’s waren klimaat en energie, natuur en milieu, immigratie en integratie en Europa.
Voor de miljarden uitgaven die zijn aangekondigd voor het klimaatbeleid was weinig draagvlak. De burgers zijn bang dat zij moeten opdraaien voor de kosten van die uitgaven. De overgrote meerderheid van de enquêtedeelnemers zag niet de noodzaak van een veel geld kostend klimaat- en stikstofbeleid, was voor het grotendeels sluiten van de grenzen voor migranten, voor de bouw van kernenergiecentrales, tegen een al te uitgebreide bescherming van natuurgebieden en tegen de Europese eenwording.
Het betreft een midden-rechts blok, van stemmers op CDA, VVD, JA21, BBB, PVV en FvD, maar opvallend genoeg ook SP-stemmers en veruit de meeste zwevende kiezers, wat de standpunten over Europa betreft nog versterkt met de PvdD-stemmers. Over het algemeen heeft verder een grote meerderheid van de midden- en laagopgeleiden en (in iets mindere mate) de middeninkomens dezelfde voorkeuren als dit blok. De voorkeuren van dit blok zijn dan meestal ook de voorkeuren van een ruime meerderheid van de bevolking. (3)
Een rechtse arbeidersklasse
Het fenomeen van de voor een groot gedeelte rechtse arbeidersklasse is al oud. Vorige week zondag schreef ik voor de webzine van Solidariteit een artikel over dit fenomeen. (4)
Het afgelopen jaar hebben velen zich het hoofd gebroken over het politieke fenomeen dat de VVD bij de verkiezingen overwinning op overwinning boekt en veruit de grootste partij is. En dat ook blijft, ondanks de schandalen die zich voordoen en moties van wantrouwen in de Tweede Kamer. Wat je iets linkser zou kunnen noemen, met de nadruk op ‘iets’, is verschrompeld tot in totaal 41 Kamerzetels, de uitkomst van slechts ongeveer een derde van het electoraat. Velen op links vragen zich af hoe het kan dat mensen massaal op partijen stemmen die een beleid voeren dat flagrant in strijd is met wat wordt geanalyseerd als hun belangen.
Ook sociologen piekeren over het fenomeen. Een enigszins omstreden theorie is dat de arbeidersklasse wordt gekenmerkt door zowel economisch progressieve opvattingen (voor economische herverdeling ten gunste van minderbedeelden) als door autoritaire (overwegend intolerant en onverdraagzaam ten aanzien van andersdenkenden en migranten). Veelbesproken onderzoek zou inmiddels hebben uitgewezen dat het ‘autoritarisme’ van de arbeidersklasse vooral voor lager opgeleiden geldt. De enquête van Peil.nl bevestigd dat.
Er zijn aanwijzingen dat het cultureel conservatisme van delen van de arbeidersklasse samenhangt met de structuur van het dagelijks leven en daarmee met de inhoud van het werk dat zij verrichten. De eerste factor is de complexiteit van het werk. Werk is complexer naarmate de te verrichten werkzaamheden een groter beroep doen op de eigen oordeelsvorming. De tweede is de mate waarin de betrokkenen tijdens het werk onder toezicht staan. De derde factor is de ‘routinisering’ van het werk. Autoritaire en cultureel conservatieve opvattingen komen meer voor naarmate het werk minder complex is, onder strak toezicht staat en meer op routine berust.
Oorzaken
Veel over de oorzaken van de rechtse arbeidersklasse is onbekend, en er is veel verdeeldheid over binnen links.
Toch is onderzoek naar de oorzaken van de deels rechtse arbeidersklasse belangrijk, omdat je dan ook meer aanknopingspunten hebt om het te bestrijden. Je kunt geen concessies doen aan het autoritarisme, zoals grenzen dicht en zo. Je moet je oren daar niet naar laten hangen, zoals sommigen willen. Integendeel, je moet het autoritarisme te vuur en te zwaard bestrijden, maar dat is niet voldoende. Analyse van de oorzaken van de autoritaire arbeider is noodzakelijk.
Als het waar is, dat de werkomstandigheden (autoritair regime) invloed hebben op het autoritarisme van de arbeiders zelf, en dat zij veel last hebben van de toenemende controlemechanismen in de maatschappij, dan is dat een aangrijpingspunt om hen overtuigen Dus kritiek op het sociaal panopticum, en de alles en iedereen controlerende overheid, het gebrek aan democratie, waarmee niet alleen uitkeringsgerechtigden (toeslagenaffaire) te maken hebben, en kritiek op de autoritaire regimes in het bedrijfsleven en bij de overheid in het algemeen.
We zien dat punt terugkomen in de protesten tegen de coronamaatregelen, waarin een bijtende kritiek wordt geuit op de komst van een autoritaire maatschappij en de vernietiging van de democratie. Het is dan echter van belang, deze kritiek op de autoritaire controlemaatschappij te zuiveren van samenzweringstheorieën en rechtse propaganda, omdat nu Forum voor Democratie en andere rechtse stromingen ermee aan de haal gaan. Hun kritiek wordt gecombineerd met kritiek op het coronabeleid, en zij maken gebruik van het wantrouwen tegen de regerende elite dat bij de arbeidersklasse heerst.
Kritiek op het neoliberalisme
In het verlengde van de kritiek op de allesoverheersende controlemaatschappij ligt de kritiek op het neoliberalisme, dus de economische categorieën. Meermalen is aangetoond, dat het neoliberalisme geen laissez faire theorie is, maar juist een sterke overheid wil, die controle uitoefent op de maatschappij om de theorie van de vrije markt-mededinging ook in de praktijk te laten werken. Controle aan de onderkant, vrijheid aan de bovenkant. De vele controle-instituten en hun bureaucratie komen daaruit voort. We moeten in de analyse naar voren brengen, dat er verschillende autoritaire maatschappijmodellen mogelijk zijn en dat het neoliberalisme er daar ondanks alle retoriek van de liberalen over een vrije samenleving een van is.
Kloof tussen arm en rijk
Uit de enquête van peil.nl blijkt, dat velen met een smalle portemonnee die het hoofd financieel nauwelijks of niet boven water kunnen houden, bang zijn dat zij hoewel ze het niet kunnen betalen moeten opdraaien voor de hoge kosten van de energietransitie en de maatregelen ter bestrijding van de opwarming van de aarde, of het moeizame, veel geld kostende behoud van natuurgebieden.
Wat dat betreft wordt het beleid van Rutte IV desastreus voor het draagvlak van de milieumaatregelen. Er wordt nauwelijks geld uitgetrokken voor armoedebestrijding, op de gezondheidszorg wordt op termijn bezuinigd, het minimumloon wordt nauwelijks of niet verhoogd, de uitkeringen aan de onderkant gaan niet omhoog, flexibilisering van de arbeidsmarkt (bestaansonzekerheid) wordt nauwelijks bestreden, terwijl wel grote bedragen worden geleend voor andere doeleinden.
De grote vervuilers in de industrie en de rest van het bedrijfsleven krijgen bakken met geld om kosteloos een energietransitie en een milieuvriendelijke productie te kunnen realiseren, maar het principe van de vervuiler betaalt wordt in het regeerakkoord niet uitgewerkt. De CO2-heffing is een lachertje. Dat pikken de mensen niet meer.
Milieudefensie
Donald Pols, directeur van Milieudefensie ziet de bui al hangen. Hij legt in een interview in Trouw ook een verbinding tussen armoedebestrijding en milieubeleid. (5)
“In de laatste twintig, dertig jaar heeft de milieubeweging een verkeerde afslag genomen”, zegt Pols. Wat begon als een beweging van het volk, om mensen te beschermen tegen vervuiling in de buurt, is volgens hem een academische beweging voor hoogopgeleiden geworden. De nieuwe beweging Extinction Rebellion, die burgers wil beschermen tegen lakse overheden en bedrijven spreekt hem aan.
Milieudefensie wil zich hard maken voor de groep praktisch opgeleiden met weinig geld. “En denk niet: dat is een zielig klein groepje. De helft van Nederland houdt aan het einde van de maand geen geld over.” Die groep wil Pols een duurzame toekomst bieden, zonder dat ze ervoor opdraaien. Het principe moet gelden: de grote vervuilers betalen. “De Shell-zaak bewijst dat dit kan”, zegt Pols.
Voor er echter daadwerkelijk duurzame coalities komen tussen vakbonden, milieubeweging en andere sociale bewegingen met samenhangende doelstellingen op het gebied van milieu en armoedebestrijding hebben we nog een lange weg te gaan, denk ik.
Noten:
(1) Parool
(2) Een verslag van de tegendemonstratie vind je hier
(3) Lees hier het rapport over de enquête.
(4) Zie hier
(5) Trouw
– door Piet van der Lende, eerder verschenen bij Bijstandsbond
