De Bulgaarse ambassadeur Rumen Alexandrov zegt ‘zeer verguld’ te zijn met de Amsterdamse eer voor één van de grootste verzetshelden uit zijn land, Dimitar Peshev. Deze vice-voorzitter van het parlement haalde de Bulgaarse koning en de premier in 1943 over om niet te beginnen aan de Jodenvervolging. Daarmee redde hij de 50.000 Bulgaarse Joden van een wisse dood.
Bij de herdenking van de 80ste Kristallnacht op het Bachplein in Amsterdam bij het standbeeld van Jodenredster tante Truus Wijsmuller-Meijer werden tien Jodenredders uit de bezettingstijd in Europa herdacht. Daarmee werd ook de noodzaak voor steun aan vluchtelingen en vooral hun kinderen benadrukt.
De organisator, de Bussumse antifascist Arthur Graaff (70), verre neef van Jodenredster tante Truus, riep de 60 aanwezigen ook op om Tim Hofman te steunen. Bij de herdenking waren verder zeven leden van de familie Wijsmuller aanwezig, onder hen een baby, de stadsdeelvoorzitter en drie diplomaten.
Dimitar Peshev, die na de communistische machtsovername in zijn land 15 jaar gevangenisstraf kreeg, werd ook geëerd op deze herdenking. Na de val van het IJzeren Gordijn werd Peshev in ere hersteld.
De Bulgaarse ambassadeur Alexandrov was aanwezig om dit eerste Nederlandse eerbewijs aan zijn landgenoot mee te maken. Peshev kreeg later nog de hoogste Israëlische onderscheiding, ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’, van het Holocaustdocumentatiecentrum Yad Vashem.
Deze herdenking vindt plaats op de datum van de Kristallnacht, omdat deze gebeurtenis tante Truus en haar vriendinnen in actie bracht. De Kristallnacht vormde start van de openlijke Jodenvervolging in nazi-Europa. 2018 is tevens het 40ste sterfjaar van tante Truus.
Tante Truus, eveneens onderscheiden door Yad Vashem, is de grootste Nederlandse verzetsmens, die samen met haar vriendinnen binnen één jaar 10.000 Joodse kinderen redde uit nazi-Duitsland en nazi-Oostenrijk.
De grootste Jodenredder in heel bezet Europa is echter de Zwitser Carl Lutz, een diplomaat in Boedapest, die in die stad samen met de Zwitserse Rode-Kruismedewerker Friedrich Born, de Vaticaanse ambassadeur mgr Angelo Rotta en de Zweedse diplomaat Raoul Wallenberg ongeveer 300.000 Joden wist te redden binnen luttele weken.
Omdat er tien Jodenredders uit Europese landen op deze herdenking geëerd werden, waren ook aanwezig de assistent-ambassadeur van Zwitserland, Mirko Zambelli, en de consul-generaal van Oostenrijk mr J. Fresacher.
De complete lijst van grootste Jodenredders, op basis van de documentatie van het Holocaustdocumentatiecentrum Yad Vashem (in juiste volgorde):
1. de Zwitserse diplomaat Carl Lutz in Boedapest,
2. de Bulgaarse politicus Dimitar Peshev in Sofia,
3. de Spaanse diplomaat Eduardo Propper de Callejon in Bordeaux,
4. de Mexicaanse consul Gilberto Bosques Saldivar in Marseille,
5. de Vaticaanse diplomaat mgr Angelo Rotta in Boedapest,
6. de Zwitserse Rode Kruismedewerker Friedrich Born in Boedapest,
7. de Portugese consul Aristides de Sousa Mendes do Amaral e Abranches in Bordeaux,
8. de Zweedse diplomaat Raoul Wallenberg in Boedapest,
9. de Nederlandse vrijwilligster Geertruida Wijsmuller-Meijer in Amsterdam,
10. de Deense Jodenredders gezamenlijk.
Organisator Graaff is halverwege zijn vijfde boek, met als werktitel ‘De Jodenredders’ dat in maart uitkomt.
Hij wijst er ook op dat vijf van de 40 grootste Jodenredders priesters waren, en slechts één dominee (toevallig een Nederlander, ds Leendert Overduin uit Enschede). Onder de priesters was ook Mgr. Angelo Rocalli, de latere paus Johannes XXIII.
In het boek zal een hoofdstuk gewijd zijn aan de vaak ten onrechte zeer negatief weergegeven grote rol van de RK kerk in het verzet tegen de nazi’s. Graaff benadrukt dat hij absoluut geen katholiek is.
Er verschijnt volgend jaar ook een documentaire over tante Truus van Pamela Sturhoofd, die ook aanwezig was bij de herdenking. Een biografie van Mirjam Keesing is ook bijna klaar.
Er waren enkele jaren terug plannen voor een speelfilm over tante Truus, en Graaff hoopt dat deze herdenking dit plan weer zal doen herleven.
Nederland is overigens het land met proportioneel verreweg de meeste Jodenredders ter wereld: er is geen enkel land waar 1 op de 1600 inwoners door de staat Israël en Yad Vashem onderscheiden werden daarvoor.
Nog maandelijks komen er onderscheidingen bij voor Nederlanders. (Zie ook art. Volkskrant uit 2012: 1 op 1800 Nederlanders redde Joden; het getal stijgt intussen door nieuwe erkenningen tot 1 op 1600).
Bovendien ontvingen drie Nederlandse groepen collectief de onderscheiding.
Dat waren alle Februaristakers samen (ruim 200.000 mensen), de verzetsgroep NV uit Utrecht en de gehele bevolking van het dorp Nieuwlande (Dr), waar wethouder Johannes Post, de latere knokploegleider, een gezamenlijk inkwartieringsplan voor Joodse onderduikers uitvoerde.
Er is geen ander land ter wereld waar drie groepen voor hun hulp aan Joden onderscheiden werden. In totaal ontvingen 5.669 Nederlanders (peildatum 1 jan. 2018) tot nu toe deze onderscheiding op een bevolking van destijds 8,5 miljoen.
Daar staat tegenover dat uit Nederland helaas ook relatief veel Joden werden weggevoerd en vermoord, namelijk ruim 102.000 van de 130.000.
Dat is qua percentage evenveel als uit Luxemburg, maar meer dan uit Frankrijk en België. Uit Duitsland, Hongarije en Oostenrijk werden meer Joden afgevoerd en ook een hoger percentage van de bevolking dan in Nederland. Uit Polen werden overigens 3 miljoen Joden vermoord, oftewel ruim 95%.
Alle gegevens over de genoemden zijn terug te vinden op www.yadvashem.org. Daar is een afdeling ‘Righteous’ compleet met database per land en elke redder is daar ook terug te vinden.
