Arjen Lubach verkondigt malligheid. Dat is zijn vak, dat heet ‘cabaret’ of ‘stand-up comedy’, al doet hij zijn komische nummer doorgaans zittend achter een bureau. Hoe dan ook: lachen is de bedoeling van zijn optredens. Hij brengt malligheid.
Maar de malligheid is soms vrij ernstig. Het komische nummer dat Lubach kort geleden over kernenergie bracht (1) is gebouwd op zulke gammele argumenten dat het gewoon niet leuk meer is. En dat doet ertoe, want een stellingname van Lubach heeft wel degelijk effect op de meningsvorming. Zijn kritiek op het investeringsverdag TTIP droeg bij aan de groei van protest tegen dat enge voornemen, en dat was goed. Zijn reclameboodschap voor kernenergie zou wel eens bij kunnen dragen aan groeiende steun voor kernenergie. En dat is om een reeks van redenen helemaal niet zo goed.
Zijn redenering is als volgt. 1. het klimaat wordt ontregeld door de uitstoot van CO2. 2. Om die uitstoot terug te dringen is vervanging nodig van energiewinning die CO2-uitstoot oplevert, door schone energiebronnen die dat niet doen. 3. die vervanging – van fossiele brandstoffen naar windenergie en zonne-energie gaat veel te traag om vastgelegde klimaatdoelstellingen tijdig te halen; 4. kernenergie stoot geen CO2 uit, en is wat dat betreft dus schone energie. 5. om die klimaatdoelstellingen te halen, dienen we ook kernenergie in te zetten.
Tevens gaat hij de bezwaren tegen kernenergie langs, en noemt ze een kwestie van emotie. Ongelukken? Ja, Tsjernobyl was vreselijk. Fukushima ook, maar daar viel door straling slechts één dode, zegt Lubach. Bruinkool- en steenkoolwinning zijn op een andere manier veel onveiliger dan kernenergie. Dan is de keus tussen kernenergie en bijvoorbeeld bruinkool snel gemaakt. Kernenergie moet wat Lubach betreft dus uit de taboesfeer waar die door protesten is beland, anders redden we het klimaat dus niet.
Het hele betoog is echter gebouwd rond een denkfout, een verkeerde aanname. Lubach – en met hem vele anderen – redeneert alsof er een onaantastbare, onbetwistbare energiebehoefte is die bevredigd moet worden, hoe dan ook, schoon of smerig. Als we dus van bruinkool af willen, dan moeten we die vervangen door iets anders. En omdat er nog onvoldoende windmolens en zonnepanelen zijn en komen, moet kernenergie het gat dichten. Maar dat uitgangspunt is onzin.
Nergens staat dat de huidige energiebehoefte onaantastbaar is. Het is hier Lubach die iets in de taboesfeer stopt, namelijk: krimp. Minder energie gebruiken, hoe dan ook. Ja, van die steenkool en die bruinkool moeten we af, en snel. Maar het is helemaal niet vanzelfsprekend dat we de daling van energie-opwekking die sluiting van kolencentrales oplevert, per se moeten compenseren dor andere energiebronnen. Wat het klimaat betreft gaat het er namelijk niet om dat vuile door schone energie wordt vervangen. Het gaat erom dat die vuile energiewinning wordt stopgezet, hoe dan ook. De vraag of en hoe die vervangen wordt, door schone energieopwekking of door helemaal niets, is helemaal niet erg terzake. Als het niet mogelijk is om al die kolencentrales schoon te vervangen zonder kernenergie, dan is dat nog steeds helemaal geen argument voor kernenergie. Het kan net zo goed een argument zijn voor sluiting van bepaalde takken van energievretende maatschappelijke activiteit. Ik weet er wel een paar.
Een tweede verkeerde aanname in Lubachs verhaal heeft met het tempo van omschakeling te maken. Dat dient hoog te zijn, anders zijn we over dertig jaar verschroeid, verzopen en/of aan ziekten of andere ontwrichting ten prooi gevallen. Lubach suggereert dat het bouwen van kerncentrales nodig is om tijdig de omschakeling te maken. Hetzelfde doet intussen ook al VVD-kopstuk Klaas Dijkhoff (2). Hij ziet over het hoofd dat er niet zoiets bestaat als ‘snel even wat kerncentrales neerzetten’. Zelfs al zou Nederland een dictatuur zijn, zodat de regering geen last had van lange besluitvormingsprocedures, bezwaren uit de buurt en van protesten van de milieubeweging, zelfs al zou er morgen met de aanleg van kerncentrales kunnen worden begonnen, dan nog kost die bouw een jaar of tien. (3) De vervanging van vuil geproduceerde stroom door atoomstroom kan pas dan beginnen. Maar Nederland is gelukkig nog geen volstrekte dictatuur, dus tel er maar gerust een jaar of vijf van overleg, besluitvorming, bezwaarschriften, inspraakrondes en protesten bij op. Juist als we snappen dat de ontmanteling van vuile, klimaatdestructieve energiewinning enorme haast heeft, snappen we ook dat kernenergie – zelfs al zou het een schone energiebron zijn – het vereiste tempo niet haalt. Die bruinkoolcentrales moeten vandáág dicht, dat kan niet wachten tot ze vervangen zijn door kerncentrales. Inzetten op kernenergie betekent zo eerder het vertragen van wat er dient te gebeuren.
Het is ook een hele dure onderneming. Zo duur dat energiebedrijven terugdeinzen. Je bent zo een slordige 10 miljard kwijt voor een centrale (4). Hoeveel windmolens of zonnepanelen kun je daarmee niet aanleggen? Hoeveel arbeiders van kolencentrales zou je daarmee niet van levenslang gegarandeerd inkomen op hun huidige salarisniveau kunnen voorzien na sluiting van kolencentrales? Zo’n inkomensgarantie zou wel eens kunnen helpen om snelle sluiting van zulke centrales op een sociale manier rond te kunnen krijgen. Maar nee, Lubach en Dijkhoff gooien het geld liever over de balk via kernenergie.
Verder is Lubach erg kort door de bocht over de risico’s. Die ene dode vanwege straling rond Fukushima, is dat serieus te nemen? Wellicht, als je een rechtstreeks verband wil zien. Maar hoeveel mensen krijgen of hebben al kanker vanwege al die nucleair vergiftigde vis vanwege die nogal aanzienlijke lekkages van Fukushima na de kernramp aldaar? Van al die mensen die aan kanker overlijden is niet per persoon vast te stellen of die kanker door straling van Fukushima is veroorzaakt; er gaan sowieso wel mensen aan kanker dood. Maar dat er aanzienlijke, wellicht moeilijk kwantificeerbare maar wel degelijk reële extra sterfte is vanwege die kernramp, lijkt me meer dan aannemelijk.
Op Wikipedia (5) vinden we bijvoorbeeld dat er volgens The World Nuclear Association geen stralingsdode wegens de kernramp van Fukushima was vastgesteld. Dat was in 2017, inmiddels is er volgens Lubach dus wel een stralingsdode. Maar op Wikipedia lezen we ook: “Er duiken echter steeds meer aanwijzingen op van een sterke toename van stralings-gerelateerde ziektes in de ruimere regio rond Fukushima.” Het artikel haalt een zekere Tsuda Toshihide aan, een epidemioloog werkzaam aan de Universiteit van Okayama. Die maakt melding van een “schildklierkanker-epidemie” in het gebied. Eind 2015 waren er 166 kinderen door deze ziekte getroffen. Een verband met wegens de ramp vrijgekomen straling ligt toch wel voor de hand. De ramp van Fukushima is ernstiger dan Lubach suggereert.
Dan zijn er een tweetal bezwaren tegen kernenergie waar hij gedeeltelijk of geheel aan voorbij gaat, Het eerste is veiligheid. Hij doet wat lacherig over kernafval: dat sla je toch gewoon veilig op? En zoveel is het niet. De ellende is wel: het wordt alsmaar meer. En wat vandaag veilig wordt ingeschat, blijkt maar al te vaak morgen toch te lekken.
Bovendien is er niet alleen de opslag. Er is ook het risico dat kernmateriaal in gewapende handen valt van mensen met onprettige bedoelingen. Dat voorkomen vergt al snel het soort veiligheidsmaatregelen die de maatschappij verder richting politiestaat brengen. Hoe meer kerncentrales en bijbehorende infrastructuur, hoe sterker die repressieve ontwikkeling. Het idee van lieden met particuliere atoombommen is een prachtmiddel om mensen zo bang te maken dat ze die politiestaat een aanvaardbare prijs vinden. Wil Lubach die kant op?
Maar ook als kernmateriaal niet in handen valt van freelancers met onprettige bedoelingen – ‘terroristen’ – dan is het daarmee nog niet in ‘goede’ handen. Ik zou geen enkele staat die kernenergie toevertrouwen, omdat ik geen enkele staat vertrouw, en omdat kernenergie een brug is naar kernwapens die in geen enkele hand een goed idee zijn.
Kernenergie en de bijbehorende technologie zijn ontstaan als spin-off van de ontwikkeling van kernwapens. Staten die kernenergie ontwikkelen – niet alleen een enkele centrale, maar ook de verrijking van kernbrandstof en dergelijke, de hele zogeheten kerncyclus – ontwikkelen daarmee feitelijk het vermogen om kernwapens te maken. En nee, kernmogendheid VS heeft niet het recht om bijvoorbeeld Iran de ontwikkeling van kernenergie te verbieden. Als de VS waarschuwt dat de verrijking van uranium Iran het vermogen geeft een kernwapen te maken, dan is die VS hypocriet. Het land heeft als kernmogendheid nummer één geen recht van spreken. En de ontwikkeling van kernenergie is nog niet hetzelfde als de bouw van een kernwapen. Maar dat een ontwikkelde nucleaire sector Iran in staat stelt een atoomwapen te ontwikkelen als het land daar voor zou kiezen, dat klopt wel. Ik wijs elk kernwapen af, het Iraanse dus niet minder dan het Amerikaanse, hoe weinig recht van spreken die VS daar ook over hoort te hebben.
Japan, een land met kernenergie, zou binnen een jaar een kernwapen kunnen ontwikkelen, het heeft de technologie in huis, vanwege die aanwezige kernenergiecentrales en dergelijke. Alleen het politieke besluit om dat te doen, ontbreekt. Willen we echt dat steeds meer landen, afzonderlijk of gezamenlijk, via de ontwikkeling van kernenergie, op de drempel van een kernwapen worden gebracht? Al die staten, met hun onderlinge rivaliteiten? Kernmacht India staat nu al tegenover kernmacht Pakistan, nu en dan op de rand van oorlog. Straks ook Saoedi-Arabië tegen kernmacht Iran, twee landen die elkaar nu al indirect naar het leven staan?
En denken we dat het een goed idee is om Europese heersers – Orbán, [Salvini], Rutte…*) – het vermogen te gunnen om zich nucleair te bewapenen? Vinden we een kernwapen in handen van een Thierry Baudet een goed vooruitzicht? Of in handen van één van zijn vooralsnog naamloze maar mogelijk nog veel griezeliger navolgers? Of een kernwapen van de EU als geheel, is daar animo voor? Misschien wel bij mensen die nu al kwijlen van genot hoe Europa duizenden vluchtelingen met droge ogen in de Middellandse zee laat verzuipen. Met een kernwapen in de hand opent zich de mogelijkheid van nog drastischer vormen van migratiebeheersing. Ik zie natuurlijk spoken. Totdat het spook realiteit wordt.
Ik geloof dus niet dat onze heersers een kernwapen kan worden toevertrouwd zonder enorme risico’s met mensenlevens te nemen. Juist ook daarom dient te ontwikkeling van kernenergie – onderdeel van de infrastructuur waaruit ook kernwapens kunnen worden ontwikkeld – te worden afgewezen en bestreden. Lubach klaagt dat kernenergie in de taboesfeer zit vanwege emoties. Maar het is geen kwestie van taboe en emotie op zich. Kernenergie is via breed en fel en goed beargumenteerd protest die taboesfeer in geduwd. Laten we alles op alles zetten om kernenergie daar ook te houden.
Noten:
1 “Kernenergie – Zondag met Lubach”, VPRO Zondag met Lubach, uitzending 8, seizoen 9, 4 november 2018
2 Nieuwsuur, “Dijkhoff: klimaatdoelen onhaalbaar zonder kernenergie”, NOS, 5 november 2018
4 David Bremmer, “Energiereuzen fileren VVD-voorstel voor nieuwe kerncentrales AD, 6 november 2011
5 “Kernramp van Fukushima”, Wikipedia , gecheckt op 8 november 2018
*) Peter Storm had hier Macron staan, kennelijk even vergetend dat Frankrijk allang zijn “eigen” force de frappe heeft in de vorm van kernwapens. De Italiaanse fascist van dienst dezer dagen is geïnterpoleerd. – Eindredactie
