Wat we vandaag leren kunnen van het grootste sociale experiment in de Europese geschiedenis
In 1975 verscheen het boek Arbeiderszelfbestuur in Spanje – Een verslag van de collectivisatie van de Catalaanse economie tijdens de Spaanse Burgeroorlog 1936-1939. Het werk aan het boek begon voor Jacque Giele (1942-2012) in 1966 naar aanleiding van een uitdaging van een medestudent, om aan te tonen dat arbeiderszelfbestuur volgens anarchistische ideeën wel degelijk gerealiseerd was. Het werd uiteindelijk een uitgebreid 238 pagina’s tellend verslag van de economische ontwikkelingen ten tijde van de sociale revolutie die tijdens de Spaanse Burgeroorlog onder leiding van de anarchisten in Spanje werd doorgevoerd.
Het boek verdient anno 2019 nog altijd de aandacht, want het geeft voer voor een discussie over hoe wij eigenlijk leven willen en wat er daadwerkelijk mogelijk is. De discussie over mogelijke economische modellen is in Nederland en daarbuiten totaal vastgeroest. Politici hebben de mond vol over “verandering” en “vooruitgang”, maar eigenlijk staat het kapitalisme zelf helemaal niet ter discussie. Zelfs als er wordt gesproken over de mogelijkheden van bijvoorbeeld een universeel basisinkomen, wordt er hoogstens – in negatieve zin – gesteld dat het de economie zou kunnen ondermijnen.
De mythe dat welvaart enkel bereikt kan worden door middel van een kapitalistische economie, tiert nog altijd weelderig. En dat zal ook niet veranderen zolang partijen als de VVD, het CDA, de volledig weggezakte PvdA of het nieuw opgekomen protofascistische Forum voor Democratie aan de macht blijven. Zij zullen namelijk de ingezette privatisering de posterijen, de spoorwegen en primaire sociale voorzieningen als huisvesting niet terugdraaien – het staat niet eens ter discussie. Voor een werkelijk gesprek over de staat van de wereld en oplossingen voor ons dagelijks leven en onze toekomst, hebben we een fundamentelere discussie nodig.
De alternatieve economische modellen van het revolutionaire Spanje, kunnen ons een enorme bron van ervaring en inspiratie bieden. Het boek ‘Arbeiderszelfbestuur in Spanje’ van Jacques Giele is daarbij een geweldig inspirerend document vol met harde feiten en referenties voor verdere verdieping en laat zien waartoe de ideeën van het anarchisme en een coherente klassenpolitiek kunnen bijdragen.
Het boek toont hoe ver die revolutie op sociaal en economisch vlak daadwerkelijk reikte. Bijna alle takken van de economie werden onder bestuur van de arbeiders gesteld en de waarden waarop productie gebaseerd was, werden fundamenteel veranderd: de economie kwam in dienst van de samenleving te staan, en niet meer in die van de bazen en aandeelhouders. Productie draaide niet meer om winst, maar behoefte, kwaliteit en beschikbaarheid.
Er wordt er ingegaan op de collectivisatie en socialisatie van de economie en hoe dit op serieuze wijze georganiseerd werd. Daarbij wordt ook ingegaan op de socialisatie van sociale voorzieningen, zoals huisvesting, de nutsvoorzieningen, het openbaar vervoer, zorg en onderwijs. De bedrijven en instellingen kwamen in handen van de werknemers te liggen, werden op hun voorwaarden bestuurd, en er werden gebruikersorganisaties opgericht om de behoeften van mensen in kaart te brengen. Aan de hand van legio voorbeelden wordt dit helder per provincie en tak van industrie uitgewerkt. Het overzicht is echter verre van volledig, daarvoor kan per tak van de economie waarschijnlijk een apart boek geschreven worden. Het boek van Giele doet dan ook meer proeven dan dat het uiteindelijk een volledig bronnenboek is. Het geeft echter een prima beeld van een deel van de revolutie dat helaas zo weinig belicht wordt, maar o zo fundamenteel was en ook zal zijn zodra deze weer aan bod komt.
Aan het boek zit één merkwaardige kanttekening. Wat mij meteen opviel, was de manier waarop de schrijver zich positioneert. Hij spreekt niet van de Spaanse Revolutie maar de Spaanse Burgeroorlog en heeft soms aparte constateringen. Zo lijkt Giele soms zorgelijke ontwikkelingen, zoals de deelname aan de regering door de anarchisten, als positief te omschrijven. Die deelname was namelijk uiteindelijk, naast de sabotage van de Stalinisten en de economische blokkade en het wapenembargo van omringende landen, iets dat de sociale revolutie mede ondermijnde. Juist de zelfwerkzaamheid en directe controle van de bevolking over de sociale voorzieningen en de economie maakte dat er een grote sprong voorwaarts gemaakt werd in de levenskwaliteit van de bevolking. De reactie en burgerlijke partijen probeerde juist via het parlement de oude orde te herstellen.
Kun je hier omheen lezen, dan is ‘Arbeiderszelfbestuur in Spanje’ een ware ontdekking.
Arbeiders zelfbestuur in Spanje werd in 2004 door Kelder Uitgeverij opnieuw uitgegeven (ISBN 90-807734-3-3). Het boek is daarnaast bij menig antiquariaat te vinden, en zelfs online.
