Doorbraak naar een andere samenleving

Veel mensen denken dat ze alleen staan in deze wereld en dat onrecht een gegeven is. Doorbraak is ervan overtuigd dat verandering wél mogelijk is, verspreidt daarom haar visie en werkt samen met mensen die opkomen voor belangen die voor iedereen waardevol zijn. Op die manier levert Doorbraak een bijdrage aan – hopelijk – succesvol verzet tegen kapitalisme en voor meer gelijkheid en vrijheid op alle fronten. Daarbij plaatsen we ons in een brede traditie van strijd en solidariteit van onderop, die – in al haar diversiteit – door de eeuwen heen en in alle continenten bestaan heeft.

De sociale, politieke en economische realiteit waarin we leven, is op vele fronten onrechtvaardig en onwaardig. De kapitalistische en patriarchale samenleving wordt grotendeels gekenmerkt door onevenwichtige machtsrelaties: tussen rijk en arm, mannen en vrouwen, baas en arbeider, wit en zwart, “gezonde”, “normale” mensen en mensen met een fysieke of geestelijke beproeving, “autochtoon” en “allochtoon”, enzovoorts. Op basis van dit soort onderscheidingen wordt wereldwijd een overgroot deel van de mensen stelselmatig onderdrukt en uitgebuit. Dat is de realiteit waar Doorbraak zich tegen verzet. Wij keren ons tegen al deze scheve en onrechtvaardige machtsverhoudingen, door ze – zowel in hun samenhang als afzonderlijk – actief ter discussie te stellen en te bestrijden.

De bewegingen van strijd en solidariteit vragen voortdurend om nieuwe ideeën en inzichten, om nieuwe manieren waarop organisatie en sociale strijd vorm gegeven kunnen worden, passend bij de samenleving zoals die nu is.1 Wij staan niet voor het herhalen van de politiek van 1917, 1936, 1968, 1980, of welke tijd dan ook, maar voor een radicale politiek in de 21ste eeuw. Wij denken dat het dagelijks leven, en daarmee ook het verzet tegen deze op onrechtvaardige machtsrelaties gefundeerde realiteit, van onderop georganiseerd kan en moet worden. Wij proberen een nieuwe invulling te geven aan politieke basisconcepten die voor ons van waarde zijn, zoals “vrijheid”, “gelijkheid” en “democratie”. Deze tekst vormt een momentopname van de lopende discussie binnen Doorbraak over onze uitgangspunten.

Een andere wereld is niet alleen mogelijk, een andere wereld is noodzakelijk.

A. Wat is er mis en waar willen we naar toe?

1. Gelijkheid: collectivisatie van productiemiddelen en gelijke bijdrage in politieke besluitvorming

“Gelijkheid” hoort weer bovenaan de politieke agenda. De liberale rechtsstaat houdt ons weliswaar voor dat we allen gelijk zijn, maar tegelijkertijd wordt de huidige samenleving op vele fronten nog altijd gekenmerkt door een onoverbrugbare en nog altijd groeiende sociale ongelijkheid. Dat kan omdat gelijkheid uitsluitend wordt gedefinieerd in de burgerlijke, holle termen van het gelijke “recht”.

“Gelijkheid” is niet verenigbaar met, maar eerder tegengesteld aan homogeniteit en uniformiteit. Met andere woorden: dat we allen gelijk zijn, wil niet zeggen dat we allen hetzelfde zouden zijn of moeten zijn – integendeel! “Gelijkheid” betekent allereerst een waardig bestaan voor iedereen, en niet slechts de formele of juridische mogelijkheid of kans daartoe. Dat wil zeggen dat de hierboven beschreven, op onderdrukking en uitbuiting gebaseerde machtsrelaties teniet moeten worden gedaan. Deze verhoudingen, die schuilgaan achter de inhoudelijk lege gelijkheidsbeginselen van het (neo)-liberalisme, zullen moeten worden geconfronteerd met een radicaal andere visie op gelijkheid: een gedeelde eis voor waardigheid.

Doorbraak bestrijdt daarom het racisme en patriarchaat, dat diep in onze samenleving geworteld is en dat zich in zeer uiteenlopende vormen manifesteert, soms heel bedekt en onderhuids, soms ook heel uitdrukkelijk. Werkelijke gelijkheid kan alleen bestaan in een samenleving die politiek van onderaf en decentraal is georganiseerd (zie punt 3), en die iedereen in staat stelt een gelijke bijdrage te leveren aan politieke besluitvorming en sociale organisatie – ongeacht leeftijd, huidskleur, gender, afkomst, enzovoorts.

Mensenrechten zijn vaak een beperkte uitkomst van strijd van onderop. Die rechten kunnen minderheden beschermen tegen een onderdrukkende meerderheid. Maar van alleen formele, burgerlijke “rechten” kunnen we niet eten! Dat we op papier allemaal het recht hebben op voldoende eten en een dak boven ons hoofd – met andere woorden op een waardig bestaan – betekent in de praktijk niet dat we dat ook allemaal hebben.

Doorbraak is een anti-kapitalistische organisatie die een radicaal andere wereldeconomie nastreeft. Niet langer is het eigendomsrecht van enkele economische dictators, die de maatschappij onteigenen, belangrijker dan de belangen en behoeften van iedereen. Het eigendom van de heersende klasse zal herverdeeld moeten worden, en alle productiemiddelen moeten worden gecollectiviseerd. Het is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid dat ieders levensbehoeften kunnen worden bevredigd. Voeding, water, kleding, woongelegenheid, goed onderwijs, kunstzinnige vorming, goede zorg, energievoorziening en communicatiemiddelen moeten voor iedereen gelijkelijk en vrij toegankelijk zijn.

2. Vrijheid: nooit individueel, altijd maatschappelijk

Vrijheid en gelijkheid vooronderstellen elkaar. Alleen in een samenleving waar iedereen vrij is, kan sprake zijn van gelijkheid – en andersom. Net zoals het geval is met gelijkheid, hebben we echter niets aan de formele, ‘papieren’ vrijheid die de liberale ideologie van de heersende klasse ons voorhoudt. We moeten daarom kritisch vragen blijven stellen bij het begrip “vrijheid”. “Vrijheid” is op zichzelf helemaal niets, zolang het zich niet ergens toe verhoudt. Vrijheid is nooit een individuele aangelegenheid, maar altijd maatschappelijk. Vrijheid is niet zozeer een formele mogelijkheid om ongehinderd iets te kunnen of mogen doen of zeggen wat men maar wil, zoals rechts het vaak voorstelt. Nee, het is gelegen in het handelen zélf. Oftewel: vrijheid is niet zozeer iets dat men kan “hebben”, kan “beschermen” of “behouden”, maar is iets dat men moet “doen”.

Vrijheid begint bij een gedegen begrip en kennis van de eigen situatie; bij bewustzijn, zowel collectief als individueel. Vrijheid veronderstelt een volledige zelfbeschikking, vrije verplaatsing of vestiging van mensen en dieren, de politieke ruimte en kennis om bewuste politieke keuzen te maken. Vrijheid vooronderstelt de doorbraak van scheidslijnen tussen mensen, en een samenleving waarin geen ruimte is voor enige vorm van uitbuiting en onderdrukking.

Deze scheidslijnen, uitbuiting en onderdrukking worden mede gecreëerd en in stand gehouden door repressieve instituties en organisatiestructuren. Doorbraak streeft daarom de ontbinding na van de natiestaat, dus de opheffing van grenzen en de omverwerping van de controlestaat. Hiërarchie en politieke overheersing zijn per definitie onverenigbaar met ieder vrijheidsbeginsel. Het verwerven van staatsmacht kan daarom nooit een middel zijn om een waarlijk vrije en gelijke samenleving te realiseren. Maar: vrijheid moet wél georganiseerd worden, we hebben vormen van vrijheid nodig. “Vrijheid” is voorbij de willekeur, de vrijblijvendheid en passiviteit die hier te vaak mee geassocieerd worden. Het is met andere woorden in de politieke organisatie en het conflict zélf, waarin we ruimte zien voor vrijheid om gerealiseerd te worden – niet daarbuiten.

3. Democratie: decentraal en van onderop

Er is op de hele wereld vrijwel geen staat te vinden die zichzelf niet als “democratisch” betitelt. Toch hebben velen van ons erg weinig macht over ons eigen leven. Doorbraak pleit voor een radicaal ander begrip van “democratie”, waar de macht bij de mensen zelf ligt.

Gecentraliseerd bestuur is direct tegengesteld aan democratie. Er is niet één “volk” met één belang, maar politiek bestaat uit vele stemmen samen. Politiek is geen “autonome sfeer”, die als het ware buiten of los van ons alledaagse leven staat. Maar zoals de onderdrukking en ongelijkheid waartegen wij strijden zich op het meest alledaagse niveau manifesteren, zo kan ook de strijd hiertegen slechts een onlosmakelijk deel zijn van onze dagelijkse leefomgeving en -ervaring. Democratische politiek is met andere woorden een alledaagse aangelegenheid, die direct verbonden is met hoe we wonen, werken, eten, delen en strijden.

Doorbraak staat daarom voor democratie van onderop, gebaseerd op straat- en wijkbijeenkomsten en bijeenkomsten van arbeiders op werkvloeren, zoals in fabrieken, kantoren, winkels, zorg- en onderwijsinstellingen. Op deze algemene bijeenkomsten kunnen alle betrokkenen meepraten en meebeslissen. De gemeenschap heeft beschikking en zeggenschap over de productiemiddelen en diensten in de omgeving. Democratische besluitvorming vindt altijd zo decentraal mogelijk plaats. Wij nemen het politieke initiatief terug naar de basis van ons dagelijkse leven.

Om te voorkomen dat gemeenschappen in zichzelf keren en om een afkeer van de buitenwereld tegen te gaan moet deze decentralisatie van macht verbonden zijn met een grenzeloze wereldwijde solidariteit en samenwerking. Die krijgt vorm in overkoepelende confederale politieke structuren op regionaal of uiteindelijk zelfs mondiaal niveau. De afgevaardigden die hier bij elkaar komen, verwoorden het standpunt van hun algemene bijeenkomst, niet hun persoonlijke visie en zij zijn per direct terugroepbaar.

4. Tegen het kapitalisme: tegen uitbuiting, onderdrukking en uitputting

Wij zijn principieel tegen het wereldwijde politieke, economische en sociale systeem dat we kapitalisme noemen. Dat systeem draait om enerzijds het winststreven en het privébezit van de productiemiddelen, en anderzijds de disciplinering en noodgedwongen loonarbeid en onbetaalde arbeid van de onderklasse. Het kapitalisme is een systeem van uitbuiting, gebaseerd op onderdrukking. Het is geen abstract systeem, maar een stelsel van concrete machtsverhoudingen tussen alle mensen onderling. Dat stelsel wordt via onze omgang met elkaar dagelijks gereproduceerd, en is zodoende voortdurend in beweging. Aan de basis van kapitalisme zit het de baas spelen van een kleine groep mensen over andere mensen en de natuur. Een kleine groep claimt het eigendom van de maatschappelijke productiemiddelen en ontzegt daarmee de toegang ertoe voor de meerderheid. Daardoor zijn de meeste mensen afhankelijk van loon of uitkering voor zichzelf en met wie ze hun leven delen.

De stabiliteit van het kapitalisme is volledig afhankelijk van een steeds verdergaande economische groei. Die groei wordt aangejaagd door een oneindige concurrentiestrijd tussen kapitalisten onderling en tussen kapitalisten en arbeiders. Al eeuwenlang probeert de ene kapitalist de andere slimmer af te zijn door de mensen die in ruil voor geld het werk voor hen verrichten steeds meer te laten produceren ten opzichte van hoeveel geld ze er voor moeten neerleggen, zodat hun producten andere uit de markt prijzen. Continu jagen kapitalisten de arbeidsproductiviteit op door mensen harder, langer en efficiënter te laten werken. Maar arbeiders verzetten zich op allerlei manieren, alleen of samen. Deze voortdurende strijd is de motor voor veranderingen in het kapitalisme. In het huidige kapitalisme hebben veel arbeiders de ideologie verinnerlijkt om “het beste uit zichzelf” te halen, een lat die steeds hoger ligt. Want niet alleen kunnen we niet samen de inhoud van ons werk bepalen, maar ook wordt de welvaart die we samen creëren niet gedeeld. Die is handen van een kleine klasse van topmanagers, directeuren en aandeelhouders die meer en meer kapitaal verzamelen. De ongelijkheid is immens en is de laatste jaren enorm gegroeid.

Om te zorgen dat er genoeg arbeiders zijn die het werk kunnen verrichten wordt er, vaak onbetaald in het gezinsleven, enorm veel werk gedaan om hen klaar te stomen voor de volgende werkdag. Van een bevriend luisterend oor of therapie en sporten om je hoofd leeg te maken tot goed eten en slapen. Maar ook de opvoeding en opleiding van de komende generatie arbeiders. Steeds meer van ons leven staat in dienst van kapitalistische productie.

In het oog springend zijn natuurlijk ook de consequenties voor het milieu. Het onophoudelijke streven naar maximale groei leidt onvermijdelijk tot productiemethoden die zo goedkoop mogelijk zijn, en daarom zeer schadelijke gevolgen hebben voor de natuur. Alles van waarde verwordt door kapitalistische ogen tot grondstoffen met alleen een prijs. Deze problemen staan nooit op zichzelf, maar hebben ook op mondiale schaal sterke economische en sociale gevolgen. Klimaatsverandering, ontbossing en andere ecologische problemen treffen wereldwijd vooral de armere delen van de bevolking. Natuur en mens worden als exploiteerbare productiebronnen uitgebuit en leeggezogen, om een onhoudbaar economisch systeem van overproductie en -consumptie overeind te kunnen houden. Veel problemen waar wij ons mee geconfronteerd zien – van klimaatverandering tot slavernij, van de bio-industrie tot hongersnood en van armoede tot consumentisme – volgen uit hetzelfde principe dat essentieel is voor het kapitalisme: de noodzaak tot maximale uitputting van alles dat tot grondstoffen of tot bron van arbeid gereduceerd kan worden. De binnen het kapitalisme gesuggereerde scheiding tussen mens en natuur is dus ook op het vlak van haar directe consequenties fictief.

Dat heeft ook immense gevolgen voor ons eigen dagelijkse leven. Voortdurend worden we bestookt met advertenties die ons vertellen wat we moeten kopen. Vanaf onze kinderjaren worden we klaargestoomd voor de arbeidsmarkt, geconditioneerd tot ideale “werknemer”. “Nut”, “winst” en geldelijke waarde worden ons opgedrongen als universele maatstaf. De markt voor antidepressiva, therapieën en zelfhulpboekjes groeit ondertussen gestaag: zelfs in de noodzaak om de consument in deze vervreemdende samenleving overeind te houden heeft het kapitalisme een afzetmarkt gevonden. Kapitalisme is geenszins gebaseerd op een evenwicht tussen vraag en aanbod, zoals haar voorstanders doorgaans betogen, maar op de dwang tot vraag door de makers van het “aanbod”.

Doorbraak staat voor een ecologisch duurzame wereld waarin goederen zoveel mogelijk lokaal worden geproduceerd naar de behoeften van de gemeenschap. Alleen zo kan een economie gevormd worden die natuur, producent en consument niet slechts als uitputbare en dresseerbare bron kan zien. Anti-kapitalisme is een strijd tegen zowel een economisch systeem als ook tegen een bepaalde manier van denken. Het is de strijd tegen uitbuiting en uitputting, maar ook tegen de manier waarop alles en iedereen als een potentieel object hiertoe wordt gezien. We weten dat er ook zonder kapitalisme uitbuiting, onderdrukking en uitputting kan zijn. Het is niet genoeg om alleen geen kapitalisme meer te hebben, maar wel noodzakelijk. We willen niet een ander soort kapitalisme, maar geen kapitalisme!

B. Hoe komen we van hier naar daar?

5. Organisatie en macht

Om de samenleving te veranderen hebben we als beweging tegenover de macht van het geld en het geweld meer macht van onderop nodig. Wij en alle andere mensen met wie we ons samen willen organiseren voor een andere wereld, hebben die macht over het algemeen juist niet: wij zijn migranten, arbeiders, bezitslozen, precairen, enzovoorts. Uiteindelijk maken we allemaal deel uit van de vele ‘minderheden’ die op basis van afkomst, gender of klasse worden onderdrukt en uitgebuit – die machteloos zijn en worden gehouden. Maar samen zijn we sterk genoeg om grote veranderingen af te kunnen dwingen. We moeten dus mensen bij elkaar brengen en structuren opbouwen om samen te kunnen vechten voor onze belangen en onze visie op een andere samenleving. Doorbraak past heel bewust organisatiestrategieën toe, die we uitgebreid uitproberen, bediscussiëren, evalueren en zoveel mogelijk delen met andere linkse bewegingen en organisaties. Het opbouwen van een beweging is een proces van lange adem en gebeurt stap voor stap. We willen voor zover mogelijk planmatig en strategisch werken, want we willen concrete verbeteringen bereiken.

We organiseren mensen niet alleen binnen Doorbraak, maar ook in strijdbare belangenorganisaties die vechten voor een beperkter deel van onze doelen. Organiseren doen we door goed te luisteren naar wat mensen willen bereiken. We beginnen waar mensen op dat moment klaar voor zijn, uitgaande van onze eigen ervaring en omgeving, maar nooit zonder het belang van een wereldwijde strijd uit het oog te verliezen. We leren van elkaar te leren en voeren samen ons plan uit om te winnen.

We moeten politieke keuzen maken waar we onze beperkte tijd en energie inzetten. We kiezen ervoor om tijd te maken voor strijd, ook al maakt de maatschappij dat ons soms moeilijk. Daarom richten we ons vooral op mensen die aan de ene kant het meest vermalen worden in dit systeem van machts- en welvaartsongelijkheid, maar aan de andere kant de potentie hebben om succesvol terug te kunnen vechten. Als we zo verbeteringen weten af te dwingen, dan heeft dat ook voor mensen die het minder slecht hebben een positief en motiverend effect.

6. Ondogmatisch en zelfkritisch

Doorbraak laat zich actief inspireren door verschillende tradities die strijden of streden voor een feministisch socialisme van onderop, maar legt zich niet vast op een specifieke richting of stroming daarbinnen. Zo hebben we een sterke affiniteit met communistische en anarchistische ideeën, en zijn we tegelijkertijd ook gemotiveerd door eigen ervaringen in de strijd of de formulering van nieuwe perspectieven, zonder die direct ideologisch in te willen kaderen. Door op deze manier te werken is het mogelijk om een organisatie te vormen waar mensen vanuit verschillende herkomst en politieke achtergronden gezamenlijk een weg kunnen inslaan die past in de realiteit waar we vandaag de dag mee van doen hebben. Ook wat betreft de middelen die we aangrijpen, willen we ons niet tot een strikt repertoire beperken. Het gaat erom de juiste middelen op het juiste moment en op de goede manier in te zetten. Deze activiteiten moeten aansluiten bij wat onze beweging op dat moment sterker kan maken en niet bij wat we nu eenmaal gewend zijn te doen, waar we een subculturele identiteit aan ontlenen of wat we simpelweg het spannendst vinden.

Om zo’n nieuwe stroming in gang te zetten is het belangrijk om open te staan voor inhoudelijke kritiek. We voelen ons vrij om opbouwende kritiek en feedback te geven op de linkse beweging in zijn algemeenheid. Wij streven ernaar om, zover het kan, onze idealen in het hier en nu in onze politieke praktijk te verwezenlijken. Daarnaast probeert Doorbraak bestaande linkse kaders te doorbreken en controversiële thema’s op de agenda te plaatsen. Zo spreken wij ons altijd openlijk uit tegen alle vormen van religieus fundamentalisme, zij het christelijk, islamitisch of anderszins. Ook laten we door onze praktijk zien dat wij niet alleen strijden tegen “Nederlands rechts” of “wit rechts”, maar voeren we evengoed actie tegen andere rechtse groeperingen. In anti-kapitalistische kringen benadrukken we dat ongelijkheid meer oorzaken en consequenties heeft dan alleen economische: denk aan het patriarchaat. De anti-racistische en feministische beweging moet wat ons betreft aan de andere kant niet vergeten dat ook in die politieke strijd sociaal-economische verschillen en belangen nooit uit het oog moeten worden verloren.

Doorbraak wil voorop lopen in de strijd en initiatief nemen. Maar wij zien onszelf nadrukkelijk niet als een elite-organisatie die de touwtjes in handen moet nemen en mensen vertelt wat ze moeten doen. Een linkse beweging van deze tijd moet veelzijdig en kritisch zijn, ondogmatisch en vernieuwend. We zoeken waar nodig en mogelijk dan ook zoveel mogelijk de samenwerking met gelijkgestemde organisaties en personen, maar gaan ook onze eigen weg: we willen toegankelijk zijn voor iedereen, maar niet dwangmatig breed. Openheid, (zelf)kritiek en anti-autoritarisme zijn daarbij onze kernprincipes.

7. Verandering

Het is niet voldoende ons te richten op het veranderen van het individuele bewustzijn van mensen, zoals veel maatschappijkritische organisaties proberen te doen. We moeten ons met name richten op het veranderen van de maatschappij. We beginnen dicht bij huis, maar ons perspectief is wereldwijd. Individueel “bewust consumeren” heeft alleen zin als ook alle manieren van produceren en alle arbeidsomstandigheden mens- en milieuvriendelijk (duurzaam) worden. Met andere woorden: alleen als collectief bewustzijn gepaard gaat met een radicale omkering van alle machts-, eigendoms- en productieverhoudingen, zien wij mogelijkheden om tot een daadwerkelijk andere samenleving te komen.

De realisering van die andere samenleving zal hoe dan ook gepaard gaan met conflict. De eerste taak voor een linkse tegenbeweging is daarom te zorgen dat zij dat conflict aankan en aandurft. Dat begint met het creëren en verwerven van voldoende kennis, ervaring en politieke tegen-macht. Dat doen we door te organiseren van onderop, in solidariteit met anderen die strijden, vanuit een internationalistisch perspectief. We moeten niet alleen de strijd aangaan, we kunnen het ook!

Doorbraak

Dit stuk is eerder verschenen op de website van Doorbraak.eu